НАУЧНО-ИНФОРМАЦИОННЫЙ ЖУРНАЛ №9

УДК 372.41. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.01 
Барпыбаев Турдумамбет Рысбекович, х.и.к., доценттин м.а., ИТЭИ, turdumambet@mail.ru ORCID-0000-0002-9027-1204 
Токтомамбетова Жамилякан Сакибаевна, п.и.к., доценттин м.а., ИТЭИ, jami_t@mail.ru ORCID-0009-0002-7999-7407 
Barpybaev Turdumambet Rysbekovich, candidate of chemical sciences, docent, ITEI, turdumambet@mail.ru ORCID-0000-0002-9027-1204 
Toktomambetova, Zhamilyakan Sakibaevna, candidate of pedagogical sciences, docent, ITEI, jami_t@mail.ru ORCID-0009-0002-7999-7407 
КОМПЕТЕНЦИЯЛАРДЫ ЖАНА КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮКТҮ КАЛЫПТАНУУ  ДЕҢГЭЭЛДЕРИН БААЛООГО КАРАТА ТҮШҮНДҮРМӨЛӨР 
Аннотация. Макалада компетенция менен компетенттүүлүктүн интегративдүү мүнөзү жана алардын түзүлүшүнүн, калыптануу деңгээлинин татаалдыгы талдоого алынган. Ошондой эле педагогикалык диагноздоодо колдонулуп келген-өлчөө жана баалоо терминдеринин мааниси да талдоого алынып, конкреттүү түшүндүрмөлөр берилген. 
Педагогикалык диагноздоого байланыштуу бир топ авторлордун илимий эмгектери изилденип, компетенция менен компетенттүүлүктү өлчөө же баалоо боюнча алардагы бул түшүнүктөрдү жетишсиз деңгээлде өздөштүргөндүгү байкалды. Мында аналитикалык мүнөздөгү ишмердүүлүк жүргүзүлгөндүгү айкындалды. Биздин оюбузча, педагогикалык диагноздоонун чегинде компетенцияларды жана компетенттүүлүктү калыптандыруу деңгээлдери өлчөө менен эмес, баалоо аркылуу жүргүзүлүшү керек. Ошондой эле макалада педагогикалык өлчөө, баа, баалоо терминдеринин аныкталарына кеңири талдоо берилген. 
Түйүндүү сөздөр: компетенция, компетенттүүлүк, интегративдүү мүнөз, талдоо, калыптануу, педагогикалык диагноздоо, өлчөө, баалоо, баа, педагогикалык өлчөө. 
ПОЯСНЕНИЯ К ОЦЕНОЧНЫМ УРОВНЯМ ФОРМИРОВАНИЯ  КОМПЕТЕНТНОСТИ И КОМПЕТЕНЦИЙ 
Аннотация. В статье рассматривается сложности уровня формирования и структуры интегративного характера компетенций и компетентности. А также рассмотрены конкретные обьяснения понятиям как измерение и оценивание применяемые в педагогической диагностике. Изучены научные труды нескольких авторов связанные с педагогической диагностикой, в которых термины измерение и оценивание компетенций и компетентности имеют недостаточные четкие обьснения, т.е. имеют анатлитический характер деятельности. По нашим мнениям, уровни формирования компетенций и компетентности в пределах педагогической диагностики должно не измерятся, а оцениватся. В статье также анализированы понятия такие как педагогическое измерение, оценка и оценивание. 
Ключевые слова: компетенция, компетентность, интегративный характер, анализо, формирование, педагогическая диагнозтика, измерение, оценивание, оценка, педагогическое измерение. 
EXPLANATIONS OF THE ESTIMATED LEVELS OF COMPETENCE AND  COMPETENCIES FORMATION 
Annotation. The article examines the complexity of the level of formation and structure of the integrative nature of competencies and competence. Specific explanations of concepts such as measurement and evaluation used in pedagogical diagnostics are also considered. The scientific works of several authors related to pedagogical diagnostics have been studied, in which the terms measurement and assessment of competencies and competence have insufficient clear definitions, i.e. they have an anatolytic nature of activity. In our opinion, the levels of competence formation and competence within the limits of pedagogical diagnostics should not be measured, but evaluated. 
The article also analyzes concepts such as pedagogical measurement, assessment and evaluation. 
Keywords: competence, competence, integrative character, analysis, formation, pedagogical diagnosis, measurement, assessment, evaluation, pedagogical measurement. 

УДК 76.01. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.02 
Абдигапар кызы Гулназ ОшМУ, магистрант 
Абдигапар кызы Гулназ ОшГУ, магистрант 
Abdigaparovna Gulnaz, Osh State University, Master's student 
КЫРГЫЗ ИСКУССТВОСУНДАГЫ ГРАФИКАЛЫК, ЖИВОПИСТТИК  ЧЫГАРМАЛАРЫНЫН ОРДУ 
Аннотация: Бул макалада кыргыз сүрөтчүлөрүнүн графикалык жана живописттик чыгармаларынын көркөм өнөрдөгү орду анализге алынды. Алардын чыгармаларындагы каармандардын индивидуалдык сапаттары жана табияттын кооздуктары түрдүү образдарда берилгендиги терең ачылып берилди. Түйүндүү сөздөр: графика, живопись, искусство, образ, фреска, кооздук. 
МЕСТО ГРАФИКИ И ЖИВОПИСИ В ИСКУССТВЕ КЫРГЫЗСТАНА 
Аннотация: В данной статье анализируется место графических и живописных произведений кыргызских художников в искусстве. Индивидуальные качества героев их произведений и красота природы представлены в различных образах. Ключевые слова: графика, живопись, искусство, образ, фреска, красота. 
THE PLACE OF GRAPHICS AND PAINTING IN THE ART OF KYRGYZSTAN 
Annotation. This article analyzes the place of graphic and pictorial works of Kyrgyz artists in art. The individual qualities of the heroes of their works and the beauty of nature are presented in various images. Key words: graphics, painting, art, image, fresco, beauty.

УДК 82.0. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.03 
Абдыкасым кызы Гулдана, окутуучу, ИТЭИ 
Абдыкасым кызы Гулдана, преподаватель, ИИТЭ 
Abdykasym kyzy Guldana, lecturer, IITE 
КУРМАНЖАН ДАТКАНЫН КЫРГЫЗ АДАБИЯТТЫНАН АЛГАН ОРДУ 
Аннотация: Макалада Курманжан Датканын кыргыз тарыхында кандай көрүнүктүү иштерди жазагандыгы, Датка наамына жетишкендиги жана ошондой эле анын бүтүндөй басып өткөн өмүр жолу тууралуу баяндалган. Ошол менен бирге С.Жусуевдин “Курманжан датка” аттуу ыр түрүндөгү романы макалада өзгөчө орунду ээлеп турат. С.Жусуевдин мына ушундай ийгиликтүү романына көрүнүктүү адабиятчылар О.Ибраимов, Ж.Мавлянов жана Ж.Сыдыковдор өздөрүнүн жакшы ой пикирлерин жазгандары да макалада берилген Түйүндүү сөздөр: Алай ханышасы, Курманжан-датка, Кокон хандыгы, Кудияр хан, Россия, роман, О.Ибраимов, Ж.Мавлянов, Алай эли, Алымбек-датка 
МЕСТО КУРМАНЖАН ДАТКИ В КЫРГЫЗСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ 
Аннотация: В статье рассматривается как Курманжан Датка оставила после себя след в кыргызской истории, достигла звания Датки, а также о жизненном пути, который она прошла на протяжении всей своей жизни. Вместе с тем особое место в статье занимает стихотворный роман С.Жусуева "Курманжан Датка". Такому успешному роману С.Жусуева обращались выдающиеся литераторы такие как О.Ибраимов, ДЖ.Мавлянов и Ж.Сыдыков и давали положительные отзывы. Ключевые слова: Алайская царица, Курманжан-Датка, Кокандское ханство, Кудияр- Хан, Россия, роман, О.Ибраимов, Дж.Мавлянов, народ Алая, Алымбек-датка 
KURMANZHAN DATKA'S PLACE IN KYRGYZ LITERATURE 
Annotation. The article examines how Kurmanjan Datka left a mark in Kyrgyz history, achieved the title of Datka, as well as the life path she went through throughout her life. At the same time, a special place in the article is occupied by S.Zhusuev's poetic novel "Kurmanzhan Datka". 
Such a successful novel by S.Zhusuev was addressed by prominent writers such as O.Ibraimov, J.Mavlyanov and J.Sydykov and gave positive feedback. 
Key words: Alai queen, Kurmanzhan-Datka, Kokand Khanate, Kudiyar Khan, Russia, Roman, O.Ibraimov, J.Mavlyanov, people Alai, Alymbek-datka

УДК 57.04 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.04 
Арстанкулова Паризат Өктамбековна, Таш – Көмүр шаары, №3 Тоголок Молдо ат. ЖББОМ география мугалими arstankyIovaparizat@gmail.com 
Арстанкулова Паризат Өктамбековна, г.Таш – Кумыр, сш.№3 им.Тоголок Молдо, учительница географии arstankyIovaparizat@gmail.com 
Arstankulova Parisat Oktambekovna the city of Tash – Kumyr Secondary school №3 named afterTogolok Moldo geography teacher arstankyIovaparizat@gmail.com 
АДАМЗАТТЫН ЭКОЛОГИЯГА ТИЙГИЗГЕН ТААСИРИ 
Аннотация. Макалада экологияга абдан чоң көңүл бурулган. Климаттын өзгөрүшү, азык-тулүк коопсуздугу, табигый кырсыктардын кесепети, таштандылардын келип чыгышынын себеби жана аларды кайра иштетүү боюнча сунуштар, коомчулукка табиятты сактоо, анын ичинде окуучулардын жана алардын ата-энелеринин арасында жүргүзүлгөн тарбиялык иштердин натыйжасы баяндалган. Ошондой эле экологиянын бузулушунун кесепетинен инфекциялык ооруулардыгн келип чыгышы, айлана-чөйрөнүн ресурстарынын (суу, топурак, аба) сапатына болгон талаптар да каралган. Макалада энергиянын салттуу эмес булактарын талдоо жана колдонуу боюнча да баяндама берилген. 
Түйүндүү сөздөр: климат, экология, суу, таштанды, адамзат, биосфера, жашыл шаар, энергияны үнөмдөө, энергиянын эффективдүүлүгү. 
ВОЗДЕЙСТВИЯ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА НА ЭКОЛОГИЮ 
Аннотация. В статье рассматриваются вопросы экологии. Оно включаетя в себя такие проблемные вопросы как изменение климата, продоволственная безопасность, причины техногенных катастроф, возникновение твердых отходов и предложения по переработке их. Анализировано проведение экологических дискуссий с учениками и их родителями и результаты проведенной работы. А также возникновения инфекционных заболеваний и требования по устранению снижения качества ресурсов окружающей среды (воды, воздуха, почвы) для человечества. В статье приводится также анализ и применение источников нетрадиционных видов энергоресурсов. 
Ключевые слова: климат, экология, вода, отходы, человечество, биосфера, зеленый город, энергосбережение, энергоэффективность. 
THE IMPACT OF HUMANITY ON THE ENVIRONMENT 
Annotation. The article discusses environmental issues. It includes such problematic issues as climate change, food safety, the causes of man-made disasters, the occurrence of solid waste and proposals for their recycling. The conduct of environmental discussions with students and their parents and the results of the work carried out are analyzed. As well as the occurrence of infectious diseases and the requirements to eliminate the decline in the quality of environmental resources (water, air, soil) for humanity. The article also provides an analysis and application of sources of non-traditional types of energy resources. 
Key words: climate, ecology, water, waste, humanity, biosphere, green city, energy saving, energy efficiency. 

УДК 744 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.05 
Байджуманов Хусниддин Уразбаевич ОшМУ, магистрант 
Байджуманов Хусниддин Уразбайевич ОшГУ, магистрант 
Baydzhumanov Khusniddin Urazbaevich Osh State University, Master's student 
БАЛДАРГА СҮРӨТ САБАГЫН ОКУТУУНУН МЕТОДИКАСЫ 
Аннотация: Бул макалада мектеп окуучулары үчүн көркөм сүрөт сабактарынын өзгөчөлүктөрү каралат. Андан соң көркөм сүрөт сабагынан алган билимдери аркылуу курчап турган дүйнөнүн кооздугун ажырата билүү жөндөмүн өнүктүрүү маселелери талдоого алынды. Балдардын чыгармачылыгында максатка жетүү жолдору талкууланды. 
Түйүндүү сөздөр: көркөм өнөр, усул, сулуулук, эстетика, мектеп, сүрөт 
МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ УРОКОВ РИСОВАНИЯ ДЕТЯМ 
Аннотация: В данной статье речь идет об особенностях уроков изобразительного искусства для школьников. После этого были проанализированы вопросы развития умения различать красоту окружающего мира посредством знаний, полученных на уроке изобразительного искусства. Обсуждались способы достижения целей в детском творчестве. 
Ключевые слова: изобразительное искусство, метод, красота, эстетика, школа, рисование. 
METHODS OF TEACHING DRAWING LESSONS TO CHILDREN 
Annotation. This article discusses the features of fine arts lessons for schoolchildren. After this, the issues of developing the ability to distinguish the beauty of the surrounding world through the knowledge acquired in the fine arts lesson were analyzed. Ways to achieve goals in children's creativity were discussed. 
Key words: fine arts, method, beauty, aesthetics, school, drawing.

УДК 595.76812 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.06 
Дайырбек уулу Манас Таш-Көмүр шаары №1 Н.Островский ат. ЖББОМ, биология мугалими, E-mail: manasdajyrbekuulu@gmail.com 
Дайырбек уулу Манас г.Таш-Кумыр, сш №1 им. Н.Островского, учитель биологии, E-mail: manasdajyrbekuulu@gmail.com 
Daiyrbek uulu Manas biology teacher, sec. school №1 named after N.Ostrovsky, Tash-Kumyr city E-mail: manasdajyrbekuulu@gmail.com 
ТҮШТҮК КЫРГЫЗСТАНДЫН ШАРТЫНДА КОЛОРАДО КОҢУЗУНУН  АКТИВДҮҮЛҮГҮНӨ ЖАНА ЖҮРҮМ-ТУРУМУНА КЛИМАТТЫК ФАКТОРЛОРДУН  ТААСИРИ 
Аннотация. Изилдөө Кыргызстандын түштүгүнүн шартында Колорадо коңузунун (Leptinotarsa decemlineata) жүрүм-турумуна жана жигердүүлүнө климаттык факторлордун таасирин изилдөөгө арналган. Колорадо коңузу картошканын олуттуу зыянкечтери болуп саналат жана айыл-чарбасында олуттуу зыянга алып келиши мүмкүн. Белгилүү бир аймакта температура, нымдуулук жана жаан-чачын сыяктуу климаттык шарттар бул зыянкечтин жашоосуна чоң таасирин тийгизиши мүмкүн. 
Изилдөө жүргүзүү үчүн байкоо ыкмалары, маалыматтарды талдоо жана статистикалык ыкмалар колдонулган. Аймактагы метеостанциялардан климаттык параметрлер боюнча маалыматтар чогултулуп, картошка талааларында Колорадо коңузунун активдүүлүгү байкалган. Маалыматтарды талдоо аркылуу, климаттык факторлор менен Колорадо коңузунун активдүүлүгүнүн ортосундагы байланыш бааланган. 
Изилдөөнүн натыйжалары климаттын өзгөрүшү Колорадо коңузунун жайылышына жана жүрүм-турумуна кандай таасир этиши мүмкүн экенин жакшыраак түшүнүүгө жардам берет. Бул Түштүк Кыргызстандын шартында айыл чарба өсүмдүктөрүн көзөмөлдөө жана анын таасиринен коргоонун натыйжалуу стратегиясын иштеп чыгуу үчүн маанилүү. Алынган маалыматтар зыянкечтерге каршы күрөштү оптималдаштыруу жана аймактагы картошканын түшүмдүүлүгүн жогорулатуу үчүн колдонулушу мүмкүн. 
Түйүндүү сөздөр: колорадо коңузу, Leptinotarsa decemlineata, климаттык факторлор, Түштүк Кыргызстан, картошка. 
ВЛИЯНИЯ КЛИМАТИЧЕСКИХ ФАКТОРОВ НА АКТИВНОСТЬ И ПОВЕДЕНИЕ КОЛОРАДСКОГО ЖУКА В УСЛОВИЯХ ЮЖНОГО КЫРГЫЗСТАНА 
Аннотация. Исследование посвящено изучению влияния климатических факторов на активность и поведение колорадского жука (Leptinotarsa decemlineata) в условиях Южного Кыргызстана. Колорадский жук является серьезным вредителем картофеля и может причинить значительные убытки в сельском хозяйстве. В данном регионе климатические условия, такие как температура, влажность и осадки, могут оказывать значительное влияние на жизнедеятельность этого вредителя. Для проведения исследования были использованы методы наблюдения, анализа данных и статистические методы. Данные о климатических параметрах были собраны из метеостанций региона, а активность колорадского жука наблюдалась на картофельных полях. 
Путем анализа данных была оценена взаимосвязь между климатическими факторами и активностью колорадского жука. 
Результаты исследования позволят лучше понять, как изменения в климате могут влиять на распространение и поведение колорадского жука. Это имеет важное значение для разработки эффективных стратегий контроля и защиты сельскохозяйственных культур от его воздействия в условиях Южного Кыргызстана. Полученные данные могут быть использованы для оптимизации практик управления вредителем и повышения урожайности картофеля в регионе. 
Ключевые слова: колорадский жук, Leptinotarsa decemlineata, климатические факторы, Южный Кыргызстан, картофель. 
INFLUENCE OF CLIMATIC FACTORS ON THE ACTIVITY AND BEHAVIOR OF THE COLORADO BEETLE IN THE CONDITIONS OF SOUTHERN KYRGYZSTAN 
Annotation. The study is devoted to studying the influence of climatic factors on the activity and behavior of the Colorado potato beetle (Leptinotarsa decemlineata) in the conditions of Southern Kyrgyzstan. The Colorado potato beetle is a serious pest of potatoes and can cause significant losses in agriculture. In a given region, climatic conditions such as temperature, humidity and precipitation can have a significant impact on the life of this pest. 
To conduct the study, observational methods, data analysis and statistical methods were used. 
Data on climate parameters were collected from weather stations in the region, and Colorado potato beetle activity was observed in potato fields. Through data analysis, the relationship between climatic factors and the activity of the Colorado potato beetle was assessed. 
The results of the study will provide a better understanding of how changes in climate may affect the distribution and behavior of the Colorado potato beetle. This is important for the development of effective strategies for controlling and protecting crops from its effects in the conditions of Southern Kyrgyzstan. The data obtained can be used to optimize pest management practices and increase potato yields in the region. 
Key words: Colorado potato beetle, Leptinotarsa decemlineata, climatic factors, Southern Kyrgyzstan, potatoes. 

УДК 519.612. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.07 
Джураев Абубакир Мухтарович Б.Осмонов ат. ЖАМУ, ф-м.и.д., профессор, ajrv@mail.ru Рахманалы кызы Нурзада, ЖАМУ, магистрант lg.kg1405@gmail.com 
Джураев Абубакир Мухтарович ф.м.и.д., профессор,ЖАМУ им.Б.Осмонова, ajrv@mail.ru Рахманалы кызы Нурзада, ЖАГУ, магистрант lg.kg1405@gmail.com 
Djuraev Abubakir Muhtarovich D/Ph-M.S., professor, Jalal-Abad State University, ajrv@mail.ru Rahmanaly kyzy Nurzada, Master's student of JASU lg.kg 1405@gmail.com 
ТУРУКТУУЛУКТУ БИРИНЧИ ЖАКЫНДАШТЫРУУ БОЮНЧА ИЗИЛДӨӨ 
Аннотация. Математикада туруктуулукту биринчи жакындаштыруу-динамикалык системалардын туруктуулугун анализдөө ыкмасы болуп саналат. Бул ыкма системанын жүрүм-турумун жана анын абалдарынын убакыттын өтүшүнө карата өзгөрүшүн изилдөөдө колдонулат. Туруктуулукту биринчи жакындаштыруу адатта дифференциалдык теңдемелер же дискреттүү моделдер аркылуу аткарылат. Изилдөө процессинде система үчүн теңдемелер түзүлөт, андан кийин биринчи туунду аркылуу туруктуулук шарттары аныкталат. Ляпунов туруктуулугу, кубаттуулук анализи жана Jacobi матрицасынын өз маанилери сыяктуу методдор системанын реакциясын прогноздоого мүмкүндүк берет. Бул изилдөөнүн негизги максаты-системанын туруктуулугун алдын ала билүү, оптимизациялоо жана динамикалык жүрүм-турумду башкаруу. Мындай анализдер инженердик, экономикалык жана биологиялык чөйрөлөрдө эффективдүү чечимдерди кабыл алууга чоң салым кошот. 
Туруктуулукту биринчи жакындаштыруу математиктер, инженерлер жана изилдөөчүлөр үчүн динамикалык системаларды тереңирээк түшүнүүгө жана туруктуулук маселелерин чечүүгө жардам берет. 
Түйүндүү сөздөр: туруктуулук, дифференциалдык теңдемелер, Ляпунов методдору, Тейлордун формуласы, асимтотикалык туруктуулук, инженерия, экономика, экология.
ИССЛЕДОВАНИЕ УСТОЙЧИВОСТИ В ПЕРВОМ ПРИБЛИЖЕНИИ 
Аннотация. Первое приближение устойчивости в математике-метод анализа устойчивости динамических систем. Этот метод используется при изучении поведения системы и изменения ее состояний с течением времени. Первое приближение устойчивости обычно выполняется с использованием дифференциальных уравнений или дискретных моделей. 
В процессе исследования создаются уравнения системы, а затем с помощью первой производной определяются условия устойчивости. Такие методы, как устойчивость по Ляпунову, степенной анализ и собственные значения матрицы Якоби, позволяют прогнозировать реакцию системы. 
Основная цель данного исследования-прогнозирование устойчивости системы, ее оптимизация и управление ее динамическим поведением. Такой анализ в значительной степени способствует эффективному принятию решений в инженерной, экономической и биологической областях.
Первое приближение устойчивости может помочь математикам, инженерам и исследователям лучше понять динамические системы и решить проблемы устойчивости. 
Ключевые слова: устойчивость, дифференциальные уравнения, методы Ляпунова, формула Тейлора, асимптотическая устойчивость, техника, экономика, экология. 
STUDY OF STABILITY IN A FIRST APPROXIMATION 
Annotation. The first approximation of stability in mathematics is a method for analyzing the stability of dynamic systems. This method is used to study the behavior of a system and changes in its states over time. The first approximation of stability is usually performed using differential equations or discrete models. 
In the process of research, system equations are created, and then stability conditions are determined using the first derivative. Methods such as Lyapunov stability, power analysis, and eigenvalues of the Jacobian matrix allow one to predict the response of a system. 
The main goal of this study is to predict the stability of the system, optimize it and control its dynamic behavior. Such analysis greatly contributes to effective decision making in engineering, economics and biology. 
A first approximation of stability can help mathematicians, engineers and researchers better understand dynamic systems and solve stability problems. 
Key words: Stability, differential equations, Lyapunov methods, Taylor formula, asymptotic stability, technology, economics, ecology.

УДК: 7.0383(043.3) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.08 
Досанова Албина, ОшМПУ, магистрант Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич, ОшМПУ, окутуучу 
Досанова Албина, ОшГПУ, магистрант Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич, ОшГПУ, преподаватель 
Dosanova Albina, Osh State pedagogical universities, master's student. Abdilatipov Suyuntbek Musaevich, teacher Osh State Pedagogical University 
ИННОВАЦИЯЛЫК ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУЗЫКАЛЫК БИЛИМ БЕРҮҮ  ПРОЦЕССИНДЕ 
Аннотация. Бул макалада технологиялык прогресс музыкалык билим берүү тармагында инновациялык ыкмаларды, анын ичинде онлайн, санариптик жана акылдуу технологияларды өнүктүрүүгө өбөлгө түзүү жактарына көңүл бурулду. Музыкалык маданияттын бүгүнкү күндө салттуу түрдө да, заманбап медиа мейкиндигинде да болуп көрбөгөндөй өсүү ролу каралды. 
Түйүндүү сөздөр: музыка, компьютер, инновация, технология, электрондук байланыш. 
ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ПРОЦЕССЕ МУЗЫКАЛЬНОГО  ОБРАЗОВАНИЯ 
Аннотация: В данной статье основное внимание уделяется тому, как технологический прогресс способствовал развитию инновационных подходов в музыкальном образовании, включая онлайн, цифровые и интеллектуальные технологии. Музыкальная культура сегодня существует как в традиционном, так и в современном медиапространстве. Сегодня рассматривается роль беспрецедентного роста. 
Ключевые слова: музыка, компьютер, инновации, технологии, электронная коммуникация. 
INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE PROCESS OF MUSIC EDUCATION 
Annotation. This article focuses on how technological progress has contributed to the development of innovative approaches in music education, including online, digital and smart technologies. Musical culture today exists in both traditional and modern media spaces. Today the role of unprecedented growth is being considered. 
Key words: music, computer, innovation, technology, electronic communication.

УДК: 373.1. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.09 
Жолдошов М.Э., ОшМУ, улук окутуучу, Аматжан уулу Баймырза, ОшМУ, магистрант 
Жолдошов М.Э. ОшГУ, ст. преподаватель Аматжан уулу Баймырза, ОшГУ, магистрант 
Zholdoshov M.Э. – Senior Lecturer, Osh State University Amatzhan uulu Baimyrza, Master's student, Osh State University 
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА КЫЙМЫЛДУУ ОЮНДАРДЫ ДЕНЕ ТАРБИЯ  САБАГЫНДА КОЛДОНУУНУН ЫКМАЛАРЫ 
Аннотация: Бул макалада дене тарбия сабагында кыймылдуу оюндарды колдонуунун ыкмалары жана оюндардын организмге тийгизген таасирлеринин маанилүүгү. Окуу- тарбиялоо процессинин шарттарына жараша кыймылдуу оюндардын ар кандай ыкмаларын жана системаларын колдонуу, аларды ишке ашыруу бүткүл окуу процессин жакшыртууга олуттуу жардам берет. 
Түйүндүү сөздөр: оюн, ыкма, усул, система, процесс, кыймыл, жөндөм, көнүгүү, жараян, көндүм. 
МЕТОДИКА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТНЫХ ИГР НА УРОКАХ  ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ 
Аннотация: В этой статье рассматриваются методы использования подвижных игр на уроках физического воспитания и важность воздействия игр на организм. Применение различных приемов и систем подвижных игр в зависимости от условий учебно- воспитательного процесса, их реализация существенно способствует совершенствованию всего процесса обучения. 
Ключевые слова: игра, метод, прием, система, процесс, движение, способность, упражнение, процесс, умение. 
METHODS OF USING ACTIVITY GAMES IN PHYSICAL EDUCATION LESSONS  IN PRIMARY CLASSES 
Annotation: This article discusses the methods of using outdoor games in physical education lessons and the importance of the effects of games on the body. The use of various techniques and systems of outdoor games, depending on the conditions of the educational process, their implementation significantly contributes to the improvement of the entire learning process. 
Key words: game, method, method, system, process, movement, ability, exercise, process, skill.

УДК: 373.1. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.10 
Ильгильдиева Айзада Абдурахмановна, ИТЭИ, окутуучу, aizulya555.85@mail.ru 
Ильгильдиева Айзада Абдурахмановна, ИИТЭ, преподаватель, aizulya555.85@mail.ru 
Ilgildieva Aizada Abdurakhmanovna, IITE, teacher, aizulya555.85@mail.ru 
КЫЗ-КЕЛИНДЕРДИ АДЕП-ЭСТЕТИКАЛЫК ТАРБИЯЛОО ИДЕЯСЫ  (“МАНАС” ЭПОСУНДАГЫ КАНЫКЕЙ ЭНЕНИН ЖАНА КЫЗ САЙКАЛДЫН  МИСАЛЫНДА) 
Аннотация: Макалада “Манас” эпосундагы эстетикалык тарбиялоодогу кыз- келиндердин образынын рухий-адептиктүлүүгүн даңазалоо менен тарбиялоо идеясы берилген. Ошондой эле Каныкейдин жана Кыз Сайкалдын образдары аркылуу акылдуу жардын, үй-бүлөдөгү орду, эне тарабынан берилүүчү тарбиянын милдеттери, эл намысын коргоо, адилеттик жана актык, аял намысы сыяктуу түшүнүктөр кеңири ачылган. 
Макалада белгилүү инсандардын аялзаты, энелер жана алардын үй-бүлөдөгү орду боюнча айтылган ойлору талдоого алынган. 
Өзөктүү сөздөр: эстетикалык тарбиялоо, багыттоо, адеп, макал-лакаптар, маданият, учкул сөздөр, образдык талдоо. 
ИДЕЯ НРАВСТВЕННО - ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ЖЕНЩИН В  ЭПОСЕ “МАНАС” (КАНЫКЕЙ ЭНЕ И КЫЗ САЙКАЛ) 
Аннотация: в статье рассматриваются вопросы на примере эпоса «Манас» идеии эстетического и нравственного воспитания женщин. А также через образы Каныкей и Кыз Сайкала переданы место женщины в семье и ее роль в воспитании детей, задачи воспитании подрастающего поколения, защита женской чести, справедливость и преданность. В статье анализированы высказивания выдающихся личностей в отношении матерей и и их роли в укреплении семейного отношения. 
Ключевые слова: нравственность, пословицы и поговорки, народная педагогика, культура. 
THE IDEAS IN THE «MANAS» EPOS, IN BRINGING UP YOUNG GIRIS IN  EXAMPIE (CHARACTERS KANUKEY AND KYZ SAYKAL) 
Annotation: the article examines the issues on the example of the epic "Manas" ideas of aesthetic and moral education of women. And also through the images of Kanykey and Kyz Saikal, the place of a woman in the family and her role in raising children, the tasks of educating the younger generation, the protection of women's honor, justice and devotion are conveyed. The article analyzes the statements of prominent personalities regarding mothers and their role in strengthening family relations. 
Key words: morality, proverbs, an sayings, folk pedagogy, culture winged words.

УДК: 373.1. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.11 
Исабекова Айгүл Бектеналиевна, №4 Токтогул ат. ЖББОМ, тарых мугалими, aigulisabek1981@gmail.com 
Исабекова Айгүл Бектеналиевна, сш. №4 им. Токтогула, учительница истории, aigulisabek1981@gmail.com 
Isabekova Aigul Bektenalievna, Secondary school No. 4 named after Toktogula, history teacher, aigulisabek1981@gmail.com 
ПЕДАГОГИКАЛЫК МАЙДАНДА ОКУУЧУНУ ЖАШООГО ДАЯРДООНУН  ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. Макалада окуучуларды жашоого даярдоо-педагогикалык чөйрөдөгү маанилүү маселелердин бири экендиги тууралуу баяндалган. Мында окуучуларды жашоого даярдоо, педагогикалык процесс катары баланы жеке инсан катары тарбиялоо жана анын турмуштук, социалдык, адеп-ахлактык сапаттарын өнүктүрүү жана калыптандыруу керектигине басым жасалган. Мугалим окуучулардын жеке өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен элдик педагогика аркылуу жашоого даярдоосу ийгиликтүү билим алууга мотивациялык өбөлгө түзөт. 
Түйүндүү сөздөр: педагогика, педагогикалык процесс, адеп-ахлак, чөйрө, майдан, социалдык, инсан. 
ОСОБЕННОСТИ ПОДГОТОВКИ ДЕТЕЙ К ЖИЗНИ В ПЕДАГОГИЧЕСКОМ  ПРОЦЕССЕ 
Аннотация. В статье рассматривается вопросы подготовки учащихся к жизненным реалиям – как проблема педагогики. Подготовка учащихся к реалиям жизни как педагогический процесс направлен на формирование и развитие личности в аспектах жизненных, социальных, нравственных характеров влияющих на воспитание. 
Преподаватель учитывая особенности личностных качеств учащихся мотивирует их к успешным достижениям в жизни которая непосредственно зависит от освоения знаний, умений и навыков передаваемая народной педагогикой. 
Ключевые слова: педагогика, педагогический процесс, нравственность, окружающий мир, социальное, личность. 
FEATURES OF PREPARING CHILDREN FOR LIFE IN THE PEDAGOGICAL  PROCESS 
Аnnotation. The article examines the issues of preparing students for the realities of life – as a problem of pedagogy. Preparing students for the realities of life as a pedagogical process is aimed at the formation and development of personality in aspects of life, social, and moral characters that influence upbringing. The teacher, taking into account the peculiarities of students' personal qualities, motivates them to achieve success in life, which directly depends on the development of knowledge, skills and abilities transmitted by folk pedagogy. 
Key words: pedagogy,process, moral, social, the world around, personality.

УДК: 78.05. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.12 
Калил уулу Арген, ОшГУ, магистрант 
Kalil uulu Argen, Osh State University, Master's student 
МУЗЫКАЛЫК ЧЫГАРМАЛАРДАГЫ БАКЫТ КАТЕГОРИЯСЫНЫН  ЭЛЕМЕНТТЕРИ 
Аннотация. Бул макалада кыргыз элинин жашоосундагы бакыт түшүнүгү акындардын чыгармаларында чагылдырылышына терең көңүл бурулду. Андан сырткары эмгек, адамгерчилик, кооздук маселелеринин адамдын оң сапаттарынын калыптанышына тийгизген таасирлери анализденди. Түйүндүү сөздөр: эмгек, бакыт, кооздук, майрам, акын, ыр, музыка. 
ЭЛЕМЕНТЫ КАТЕГОРИИ СЧАСТЬЕ В МУЗЫКАЛЬНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ 
Аннотация: В данной статье понятие счастья в жизни кыргызского народа отражено в произведениях поэтов. Кроме того, было проанализировано влияние труда, человечности, красоты на формирование положительных качеств человека. Ключевые слова: труд, счастье, красота, праздник, поэт, песня, музыка. 
ELEMENTS OF THE CATEGORY OF HAPPINESS IN MUSICAL WORKS 
Annotation. In this article, the concept of happiness in the life of the Kyrgyz people is reflected in the works of poets. In addition, the influence of labor, humanity, and beauty on the formation of positive human qualities was analyzed. 
Key words: work, happiness, beauty, holiday, poet, song, music.

УДК 378.147-322:51 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.13 
Кедейбаева Дильбара Арстаналиевна Ош мамлекеттик университети п.и.к., доцент, E-mail: dilbar_63@mail.ru ORCID 0009-0000-0335-2130 
Акматова Жибек Акматовна ОшМУ, магистрант Асан кызы Айгерим ОшМУ, магистрант 
Кедейбаева Дильбара Арстаналиевна Ошский государственный университети к.п.н., доцент, E-mail: dilbar_63@mail.ru ORCID 0009-0000-0335-2130 
Акматова Жибек Акматовна ОшГУ, магистрант Асан кызы Айгерим ОшГУ, магистрант 
Kedeybaeva Dilbara Arstanalievna Osh State University, PhD, Associate Professor, E-mail: dilbar_63@mail.ru ORCID 0009-0000-0335-2130 
Akmatova Zhibek Akmatovna Osh State University, Master's student Asan kyzy Aigerim Osh State University, Master's student 
МЕКТЕПТЕ “ФУНКЦИЯНЫН ТУУНДУСУ” ТЕМАСЫН ОКУТУУНУН  АЙРЫМ БИР ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. Макалада жалпы орто мектептерде “тууну” темасын окутуунун максаттары, милдеттери каралды. Жалпы билим берүүчү мектептеринде окутулган алгебра жана анализдин башталышы курсунда туунду түшүнүгү негизги түшүнүктөрдүн бири болуп саналат. Мында, туундуну окутуунун методикасы жѳнʏндѳ каралып, аны окутуунун ыкмалары, туундунун колдонуу жагдайларын көрсөтүү макаланын максаты болуп эсептелинет. Каралып жаткан теманы окутуп ʏйрѳтʏʏ методикасы проблемасын чечʏʏгѳ арналган бир топ илимий жумуштардын группасы бѳлʏп кѳрсѳтүлдү. Макалада анализдин башталышын үйрөнүүнүн методикаларынын эффективдүүлүгүн көтөрүү жолдорун издөөнүн багыттары ажыратып берилди.. Математиканы окутуунун методикаларынын стуктурасын анализдеп жатып, алар аткара турган бир канча функциялар баса белгиленди. 
Түйүндүү сөздөр: туунду, методика, функция, ыкма, модел, маалыматтык технология, анализдин башталышы, түшүнук. 
НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ ПРЕПОДАВАНИЯ ТЕМЫ «ПРИЗВОДНАЯ  ФУНКЦИИ» В ШКОЛЕ 
Аннотация. В статье расссмотрены цели задачи преподавания темы “производные” в общеобразовательной школе в вводной алгебре и анализе изучаемом в средней школе, понятие производной является одним из ключевых понятий. Здесь обсуждается метод обучения производному, методы его обучения, ситуации использования производного рассматриваются как цель статьи. Представлена группа научных работ, посвещенных решению проблемы методики преподавания рассматриваемой темы. В статье в начале анализа были разбиты направления поиска путей повышения эффективности методов обучения математике были выделены несколько функций которые они выполняют.
Ключевые слова: производная, методика, функция, метод, модель, информационная технология, начала анализа, понятие. 
SOME FEATURES OF TEACHING THE TOPIC “DRIVE FUNCTION” AT  SCHOOL 
Annotation. The article discusses the goals of the task of teaching the topic “derivatives” in a secondary school in introductory algebra and analysis studied in high school, the concept of derivative is one of the key concepts. Here the method of teaching the derivative is discussed, methods of teaching it, situations of using the derivative are considered as the purpose of the article. A group of scientific papers devoted to solving the problem of teaching methods for the topic under consideration is presented. n the article, at the beginning of the analysis, the directions for finding ways to increase the effectiveness of teaching methods in mathematics were broken down and several functions that they perform were highlighted. 
Key words: derivative, technique, function, method, model, information technology, beginnings of analysis, concept.

УДК 811.161.1 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.14 
Керимкулова Калима Нурматбековна, ТИПФ ЖАГУ им.Б.Осмонова ст. преподаватель k kerimkulova62@gmail.сom 
Керимкулова Калима Нурматбековна, Б.Осмонов ат ТИПФ ЖАМУ улук лкутуучу k kerimkulova62@gmail.сom 
Kerimkulova Kalima Nurmatbekovna TIPF GASU named after B.Osmonov, senior lecturer, k kerimkulova62@gmail.сom 
ОБУЧЕНИЕ РУССКОМУ ЯЗЫКУ СТУДЕНТОВ В ТЕХНИЧЕСКИХ ВУЗАХ 
Аннотация. В статье рассматривается языковые проблемы студентов изучающие русский язык в техническом вузе, не просто знакомятся с научным стилем речи, а с языком специальности в системе. Язык специальности-это практическая реализация научного и официально-делового стиля речи в системе потребностей определенного профиля знаний и конкретной специальности. 
Ключевые слова: обучение студентов, технический ВУЗ, русский язык, образование, современная методика, практические занятия. 
ТЕХНИКАЛЫК БАГЫТТАГЫ ЖОЖДО СТУДЕНТТЕРДИ ОРУС ТИЛИНЕ  ОКУТУУ 
Аннотация. Макалада техникалык жогорку окуу жайларындагы студенттердин орус тилин окуудагы жаралган көйгөйлөр каралган. Алар кептин илимий тили менен гана таанышбастан, системадагы адистиктин тилин өздөштүрүшөт б.а., адистигинде кездешүүчү орусча терминдердин маанисин оздөштүрүшөт. Адистиктин тили-бул конкреттүү адистикте жана аныкталган профилиндеги билимдердин керектөө системасында кептин илимий жана расмий-ишкердик стилин практикалык жактан ишке ашыруу менен өздөштүрүү эсептелет. 
Түйүндүү создөр: студенттерди окутуу, техникалык ЖОЖ, орус тили, билим берүү, заман бап методика, практикалык сабактар. 
TEACHING RUSSIAN TO STUDENTS AT TECHNICAL UNIVERSITIES 
Annotation. The article examines the language problems of students studying Russian at a technical university, not just getting acquainted with the scientific style of speech, but with the language of the specialty in the system. The language of a specialty is the practical implementation of a scientific and formal business style of speech in the system of the needs of a certain knowledge profile and a specific specialty. 
Key words: student education, technical university, Russian language, education, modern methodology, practical exercises.

УДК: УДК: 78.05. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.15 
Махамадсабыр уулу Эрболсун, ОшМУ, магистрант 
Махамадсабыр уулу Эрболсун, ОшГУ, магистрант 
Mahamadsabyr uulu Erbolsun, Osh State University, Master's student 
ГАПАР АЙТИЕВДИН ЧЫГАРМАЧЫЛЫГЫНДАГЫ КӨРКӨМ ОБРАЗДАР 
Аннотация. Бул макалада кыргыздын чыгаан сүрөтчүсү Г.Айтиевдин жиовписттик чыгармаларына терең анализ жасалды. Анын чыгармаларына болгон индивидуалдык чыгармачылык мамилелери ачылып берилди. Ошондой эле анын кыргыз искусствосундагы салмактуу орду иликтенди. 
Түйүндүү сөздөр: сүрөтчү, живопись, композиция, түс, пейзаж, портрет, колорит. 
ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОБРАЗЫ В ПРОИЗВЕДЕНИЯ ГАПАРА АЙТИЕВА 
Аннотация. В данной статье произведен углубленный анализ творчества известного кыргызского художника Г. Айтиева. Выявлены индивидуальные творческие отношения к его произведениям. Также исследовано его весомое место в кыргызском искусстве. Ключевые слова: художник, картина, композиция, цвет, пейзаж, портрет, цвет. 
ARTISTIC IMAGES IN THE WORKS OF GAPAR AYTIEV 
Annotation. This article provides an in-depth analysis of the work of the famous Kyrgyz artist G. Aitiev. Individual creative relationships to his works are revealed. Its significant place in Kyrgyz art has also been explored. Key words: artist, painting, composition, color, landscape, portrait, color.

УДК: 372.851 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.16 
Мурзабаев Көчкөнбай Кудайбердиевич, ОшМУ, п.и.к., доцент E-mail: kochkon_37@mail.ru ORCID: 0000-0003-1847-6309 
Төлөнбаева Анара Жоробаевна, ОшМУ, окутуучу Айткулова Акылай Болотбековна, ОшМУ, магистрант 
Мурзабаев Көчкөнбай Кудайбердиевич, ОшГУ, к.п.н., доцент E-mail: kochkon_37@mail.ru ORCID: 0000-0003-1847-6309 
Төлөнбаева Анара Жоробаевна, ОшГУ, преподаватель Айткулова Акылай Болотбековна, ОшГУ, магистрант 
Murzabaev Kochkonbai Kudaiberdievich, Osh State University Republic of Kyrgyzstan, Candidate of Pedagogical Sciences, E-mail: kochkon_37@mail.ru ORCID: 0000-0003-1847-6309 
Associate Professor of Osh State University, Tolonbaeva Anara Jorobaevna , Osh State University Republic of Kyrgyzstan, Aitkulova Akylai Bolotbekovna master's student Osh State University 
МАТЕМАТИКА ПРЕДМЕТИН ИНТЕГРАЦИЯЛАП ОКУТУУ ПРОЦЕССИНДЕ  ЗАМАНБАП МЕТОДДОРДУ КОЛДОНУУНУН ЖОЛДОРУ 
Аннотация. Азыркы учурда чыныгы дүйнө тууралуу билимди бөлүктөп окутуу аркылуу эмес, интеграциялап окутуу аркылуу алуу маселеси өз актуалдуулугун көрсөтүүдө. Мындай окутуунун натыйжасында окуучунун билими толук болуп, чыныгы дүйнө тууралуу түшүнүгү бир бүтүндүүлүккө айланат. Эл аралык ПИЗА жана ТИМСС изилдөөлөрү дагы окуучунун билимдеринин ар тараптуулугун баалоону көздөйт. 
Интеграциялап окутуу чеберчилик менен сабак өтүүгө мугалимдердин даярдыгын талап кылып, ар тараптуу, кызыктуу материалдарды издөөгө, техниканы колдонуу менен сабак өтүүгө аларды мажбур кылат. Айрыкча тектеш предметтерди интеграциялоо жакшы натыйжасын берип, келечек муундарды туура тарбиялоого түрткү берет. Интеграциялап окутуу – азыркы учурдун талабына ылайык эң керектүү технология болуп саналат. 
Макалада математика предметин башка предметтер менен интеграциялап окутуунун артыкчылыктуу жактары белгиленген. 
Түйүндүү сөздөр: предметтерди интеграциялоо, интеграцияланган сабак, интеграциялап окутуунун методикасы, предметтер аралык интеграция. 
СПОСОБЫ ПРИМЕНЕНИЯ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ В ПРОЦЕССЕ  ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ МАТЕМАТИКЕ 
Аннотация. В настоящее время приобретает особую актуальность получение знаний о реальной действительности не путем раздельного обучения, а с помощью интегрированного обучения. В этом случае знания ученика становится полными, а понятия о реальной действительности являются целостными. Международные исследования ПИЗА и ТИМСС также нацелены на оценку разносторонних знаний ученика. Интегрированное обучение требует подготовки учителя для проведения занятий на высоком уровне, поиска универсального и интересного материала, использования современной техники в обучении. Особенно продуктивна интеграция однородных предметов, которая дает стимул образованию молодого поколения. В наше время интегрированное обучение становится полезной технологией для обучения учащихся. В статье отмечены положительные стороны интегрированного обучения математике с другими предметами. 
Ключевые слова: интеграция предметов, интегрированный урок, методика интегрированного обучения, межпредметная интеграция. 
WAYS APPLYING MODERN METHODS IN THE PROCESS OF INTEGRATED  MATHEMATICS EDUCATION 
Annotation. At the present time, acquiring knowledge about the real reality is acquiring special relevance not through separate training, but through integrated training. In this case, the student's knowledge becomes complete, and the concepts of reality are integral. International studies PISA and TIMSS are also aimed at assessing the versatile knowledge of the student. 
Integrated education requires teacher training for conducting high-level classes, searching for universal and interesting material, and using modern technology in teaching. Particularly productive is the integration of homogeneous objects, which provides an incentive for the formation of the younger generation. The article highlights the positive aspects of integrated teaching of mathematics with other subjects. 
Key words: the Integration of subjects, an integrated lesson, the method of integrated education, integration of inter-subject relations. 

УДК: 159.922.11 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.17 
Найманбаев М.Ж., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, п.и.к., доцент Орозбаева Н.К., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант Калыкова Ф.М., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант 
Найманбаев М.Ж., ЖАГУ им. Б.Осмонова, к.п.н., доцент Орозбаева Н.К., Б. ЖАГУ им. Б.Осмонова, магистрант Калыкова Ф.М., ЖАГУ им. Б.Осмонова, магистрант 
Naimanbaev M. Zh., Candidate of pedagogical Sciences, Associate professor, JASU named after B. Osmonov Orozbaeva N.K. master's student JASU named after B. Osmonov Kalykova F.M. JASU master's student B. Osmonov 
КЕНЖЕ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН МААЛЫМАТТЫК-КОМПЬЮТЕРДИК  ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОЮНЧА САБАТТУУЛУГУН КАЛЫПТАНДЫРУУДАГЫ  МУГАЛИМДИН РОЛУ ЖАНА МЕТОДДОР, ЫКМАЛАР 
Аннотация. Макалада башталгыч класс мугалиминин кенже мектеп жашындагы окуучуларды окутууда заман талабына ылайык маалыматтык -компьютердик технологияларды колдонуудагы ролу чагылдырылган. Андагы проблемалык маселелер көрсөтүлүү менен компьютердик сабаттуулукту уюштуруу зарылчылыгы: башталгыч класстын мугалимдери, кенже мектеп окуучулары жана алардын ата-энелери менен иштөө белгиленген. Ошондой эле маалыматтык-компютердик технологияларды пайдалануу менен окутуунун тиешелүү методдорун, ыкмаларын ийгиликтүү колдонуу аркылуу окуучулардын кызыгуусун арттыруу, көңүл буруусун, эс тутумун, ой- жүгүртүүсүн өнүктүрүү жолдору камтылган. 
Түйүндүү сөздөр: маалыматтык-компьютердик технологиялар, кенже мектеп курагы, компьютердик сабаттуулук, билим берүү системасы, окутуунун методдору, ыкмалары, демонстрация, иллюстрация, байкоо, дискуссия. 
РОЛЬ ПЕДАГОГА В ФОРМИРОВАНИИ ГРАМОТНОСТИ  ИНФОРМАЦИОННЫХ-КОМПЬЮТЕРНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ МЛАДШИХ  ШКОЛЬНИКОВ И МЕТОДЫ, ПРИЕМЫ 
Аннотация. В статье описана роль учителя начальных классов в использовании информационных-компьютерных технологий в соответствии с современными требованиями в обучении младших школьников. Установлена необходимость организации компьютерной грамотности путем указания в ней проблемных вопросов: работы с учителями начальных классов, младшими школьниками и их родителями. Также сюда включены способы повышения интереса, внимания, памяти и мышления учащихся за счет успешного использования соответствующих методов, приемов обучения с использованием информационных-компьютерных технологий. 
Ключевые слова: информационные-компьютерные технологии, младший школьный возраст, компьютерная грамотность, система образования, методы обучения, приемы, демонстрация, иллюстрация, наблюдение, дискуссия.
THE ROLE OF THE TEACHER IN THE FORMATION OF INFORMATION- COMPUTER TECHNOLOGY LITERACY IN JUNIOR SCHOOL CHILDREN AND  METHODS, TECHNIQUES. 
Annotation. The article describes the role of a primary school teacher in the use of information- computer technologies in accordance with modern requirements in teaching primary schoolchildren. 
The need to organize computer literacy has been established by identifying problematic issues in it: working with primary school teachers, junior schoolchildren and their parents. It also includes ways to increase the interest, attention, memory and thinking of students through the successful use of appropriate methods and teaching techniques using information- computer technologies. 
Key words: information-computer technologies, primary school age, computer literacy, education system, teaching methods, techniques, demonstration, illustration, observation, discussion.

УДК: 376.35. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.18 
Нуритдинова Умидахон Абдумуталибовна, Б.Осмонов ат. ЖАМУ, магистрант Сакиева Саипжамал Салайдиновна, Б.Осмонов ат. ЖАМУ, п.и.д., профессор 
Нуритдинова Умидахон Абдумуталибовна, ЖАГУ им. Б.Осмонова, магистрант Сакиева Саипжамал Салайдиновна, ЖАГУ им. Б.Осмонова, п.и.д., профессор 
Nuritdinova Umidakhon Abdumutalibovna, GASU named after B.Osmonov, Master's student Sakieva Saipjamal Salaidinovna GASU named after B.Osmonov, P.I.D., Professor 
ЛОГОПЕДИЯ ИЛИМИН ПЕДАГОГИКА ЖАНА ПСИХОЛОГИЯЛЫК ИЛИМ  КАТАРЫ БАЛДАРДЫН РЕЧИН КАЛЫПТАНДЫРУУДА ПРАКТИКАЛЫК  КОЛДОНУУ 
Аннотация. Макалада балдардын кекечтенбей же башка кемчиликсиз эркин сүйлөй алуулары боюнча логопедиянын педагогикалык жана психологиялык ролу жана логопедиянын салттуу максаты боюнча практикалык колдонмолор талданат. Ошондой эле туура тандалган логопедиялык таасир этүү ыкмалары ар кандай сүйлөө бузулууларын аныктоодо жана оңдоодо чоң роль ойной тургандыгына басым жасалган. 
Түйүндүү сөздөр: логопедия, психология, педагогика, баяндоо, баарлашуу, сүйлөө, эс- тутум. 
ПРАКТИЧЕСКОЕ ПРИМЕНЕНИЕ ЛОГОПЕДИИ КАК ПЕДАГОГИКИ И  ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ НАУКИ В ФОРМИРОВАНИИ РЕЧИ ДЕТЕЙ 
Аннотация. В статье анализируется педагогическая и психологическая роль логопедии в том, чтобы дети могли свободно говорить без заикания или других трудностей в речи, и, конечно же, практические руководства по традиционной цели логопедии. А также делается акцент на выбор правильного логопедического воздействия для определения и исправления разрушения речи. 
Ключевые слова: логопедия, психология, педагогика, повествование, общение, речь, память. 
PRACTICAL APPLICATION OF SPEECH THERAPY AS PEDAGOGY AND  PSYCHOLOGICAL SCIENCE IN THE FORMATION OF CHILDREN'S SPEECH 
Annotation. The article analyzes the pedagogical and psychological role of speech therapy in ensuring that children can speak freely without stuttering or other speech difficulties, and, of course, practical guides to the traditional purpose of speech therapy. The emphasis is also on choosing the right speech therapy to identify and correct speech disruption. 
Key words: Speech therapy, psychology, pedagogy, narration, communication, speech, memory.

УДК. 57.013. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.19 
Нуркулова Гулзина Долоновна, ИТЭИ, окутуучу, beekg1214@gmail.com 
Нуркулова Гулзина Долоновна, ИИТЭ, преподаватель, beekg1214@gmail.com 
Nurkulova Gulzina Dolonovna, IITE, teacher, beekg1214@gmail.com 
МАЙЛУУ-СУУ ДАРЫЯСЫНЫН АЛАБЫНДАГЫ ТОПУРАК-ӨСҮМДҮК  КАПТООСУНУН ЭКОЛОГИЯЛЫК-БИОГОХИМИЯЛЫК ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. Макала Кыргызстанда жайгашкан Майлуу-Суу дарыясынын алабынын топурак жана өсүмдүк катмарынын экологиялык жана биогеохимиялык өзгөчөлүктөрүнө арналган.Макалада аймактын географиялык жана климаттык шарттары, анын ичинде рельефтин мүнөздөмөлөрү жана экосистемага таасир этүүчү климаттын мезгилдик өзгөрүүлөрү талданат. Өзгөчө көңүл жергиликтүү жана инвазивдик түрлөр менен чагылдырылган өсүмдүк катмарынын ар түрдүүлүгүнө, ошондой эле топурактын кургакчылдыгы жана шордуулугу сыяктуу белгилүү шарттарга өсүмдүктөрдүн ыңгайлашуусуна бурулат. Макала ошондой эле айыл чарба жана өнөр жай сыяктуу булгануунун булактарын карап, айлана-чөйрөнүн булганышы жана бузулушуна байланыштуу маанилүү маселелерди көтөрөт. Бассейндин экосистемасына негизги терс таасирин тийгизген, анын ичинде климаттын өзгөрүшү жана антропогендик таасирлер аныкталган. 
Ошондой эле жаратылыш ресурстарын туруктуу башкаруунун жана биологиялык ар түрдүүлүктү сактоонун зарылдыгын баса белгилеген экосистеманы коргоо жана калыбына келтирүү боюнча сунуштар берилген. Изилдөөнүн натыйжалары Майлуу-Суу дарыясынын бассейнинин экологиясына комплекстүү мамиле жасоонун маанилүүлүгүн жана анын жалпы регион үчүн маанисин баса белгилейт. 
Түйүндүү сөздөр: Майлуу-Суу дарыясы, экологиялык мүнөздөмөлөр, топурактын типтери, өсүмдүктөрдүн катмары, биогеохимиялык өз ара аракеттенүү, экосистеманын булганышы, биологиялык ар түрдүүлүктү сактоо, азыктандыруучу заттардын циклдары, антропогендик таасир этүү, ресурстарды туруктуу башкаруу. 
ЭКОЛОГО-БИОГЕОХИМИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ПОЧВЕННО- РАСТИТЕЛЬНОГО ПОКРОВА БАССЕЙНА РЕКИ МАЙЛУУ-СУУ 
Аннотация. Статья посвящена эколого-биогеохимическим особенностям почвенно- растительного покрова бассейна реки Майлуу-Суу, расположенной в Киргизии. В работе анализируются географические и климатические условия региона, включая характеристики рельефа и сезонные климатические изменения, которые влияют на экосистему. 
Рассматриваются основные типы почв, такие как черноземы, сероземы и аллювиальные почвы, а также их химические свойства, включая уровень pH (водородный показатель) и содержание ключевых макро- и микроэлементов. 
Особое внимание уделяется разнообразию растительного покрова, представленному как местными, так и инвазивными видами, а также адаптациям растений к специфическим условиям, таким как засушливость и соленость почвы. Анализируется взаимодействие между почвой и растительностью, включая потоки питательных веществ и их влияние на продуктивность экосистемы. 
Статья также поднимает важные вопросы, связанные с загрязнением и деградацией окружающей среды, рассматривая источники загрязнения, такие как сельское хозяйство и промышленность. Выделяются основные угрозы экосистеме бассейна, включая изменение климата и антропогенное воздействие. 
В заключение представлены рекомендации по охране и восстановлению экосистемы, акцентирующие внимание на необходимости устойчивого управления природными ресурсами и сохранения биологического разнообразия. Результаты исследования подчеркивают важность комплексного подхода к экологии бассейна реки Майлуу-Суу и его значимость для региона в целом. 
Ключевые слова: река Майлуу-Суу, экологические характеристики, почвенные типы, растительный покров, биогеохимические взаимодействия, загрязнение экосистемы, сохранение биоразнообразия, циклы питательных веществ, антропогенное влияние, устойчивое управление ресурсами. 
ENVIRONMENTAL AND BIOGENOMIC CHARACTERISTICS OF SOIL- VEGETATION COVER IN THE MAILUU-SUU RIVER BASIN 
Annotation. The article is devoted to the ecological and biogeochemical features of the soil and vegetation cover of the Mailuu-Suu River basin located in Kyrgyzstan. The work analyzes the geographical and climatic conditions of the region, including relief characteristics and seasonal climatic changes that affect the ecosystem. The main soil types, such as chernozems, sierozems and alluvial soils, as well as their chemical properties, including pH (hydrogen index) and the content of key macro- and microelements, are considered. Particular attention is paid to the diversity of vegetation, represented by both native and invasive species, as well as plant adaptations to specific conditions, such as aridity and salinity of the soil. The interaction between soil and vegetation is analyzed, including nutrient flows and their impact on ecosystem productivity. 
The article also raises important issues related to pollution and environmental degradation, considering sources of pollution, such as agriculture and industry. The main threats to the basin ecosystem are highlighted, including climate change and anthropogenic impact. 
In conclusion, recommendations for the protection and restoration of the ecosystem are presented, focusing on the need for sustainable management of natural resources and the conservation of biological diversity. The results of the study emphasize the importance of an integrated approach to the ecology of the Mailuu-Suu River basin and its significance for the region as a whole. 
Key words: Mailuu-Suu river, ecological characteristics, soil types, vegetation cover, biogeochemical interactions, ecosystem pollution, biodiversity conservation, nutrient cycles, anthropogenic impact, sustainable resource management. 

УДК: 82.0.97.5 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.20 
Нурматова Гүлшайыр Мамбетовна, Б.Осмонов ат. ЖАМУ ТИПФ, улук окутуучу, nurmatova1984@mail.ru 
Нурматова Гулшайыр Мамбетовна, ТИПФ ЖАГУ им. Б.Осмонова, ст. преподаватель, nurmatova1984@mail.ru 
Nurmatova Gulshayr Mambetovna, Senior lecturer TIPF, Jalal-Abad State University named after B. Osmonov, nurmatova1984@mail.ru 
КЫРГЫЗ АРМАН ЫРЫНДА ӨЗГӨЧӨ СЕМАНТИКАЛЫК КЫРДААЛДЫ  ЖАРАТКАН ТИЛДИК КАРАЖАТТАРДЫН КОЛДОНУЛУШУ 
Аннотация. Макалада арман ырларынын элдик оозеки чыгарма катары кыргыз элинин өткөндөгү турмуш образы, кайгы-муңга, оор кырдаалга карата көз караштары, салт- жөрөлгөлөрү, элдин тил аркылуу ойду туюндуруунун табият сырлары, өзгөчөлүктөрү каралат. Арман ырларында колдонулган ар бир тилдик каражат өзгөчө семантикалык кырдаалдарда колдонулган жана белгилүү бир стилистикалык жүктү аркалаган. Анда колдонулган салыштыруулар, көркөм баяндамалар, поэтикалык туюнтмалар кырдаал- шартка жараша ар тараптан көркөм туюндуруу максаттарын көздөгөн. Ошондой эле талдоого алынган контекстте арман кырдаалы кыргыз элине таандык улуттук колоритте көркөм баяндалган. Арман ырларында мазмунду туюндурууда өзгөчө семантикалык кырдаалды жараткан тилдик каражаттар, көтөрүлгөн маселелер конкреттүү факты материалдардын негизинде иликтөөгө алынды. 
Түйүндүү сөздөр: рухий дөөлөт, арман-муң, дүйнө тааным, тилдик каражат, семантикалык кырдаал, көркөм салыштыруулар, улуттук колорит, коммуникативдик максат ж.б. 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЯЗЫКОВЫХ СРЕДСТВ, СОЗДАЮЩИХ ОСОБУЮ  СЕМАНТИЧЕСКУЮ СИТУАЦИЮ В КЫРГЫЗСКИХ ПЕСНЯХ ПЕЧАЛИ 
Аннотация: В статье рассматриваются прошлый образ жизни кыргызского народа как устного народного творчества, взгляды на печаль, тяжелую ситуацию, традиции, тайны, особенности выражения мыслей через язык. Каждое языковое средство, используемое в песнях печали, использовалось в особых семантических ситуациях и имело определенную стилистическую нагрузку. Используемые в нем сравнения, художественные выражения, поэтические выражения преследовали цели художественного выражения во всех отношениях, в зависимости от обстоятельств. Также в анализируемом контексте печальная ситуация художественно передана в национальном колорите кыргызского народа. Языковые средства, создающие особую семантическую ситуацию при выражении содержания в песнях-печали, вопросы, поднятые в них, исследовались на основе конкретных фактических материалов. 
Ключевые слова: духовная ценность, печаль, мировоззрение, языковые средства, семантическая ситуация, художественные сравнения, национальный колорит, коммуникативная цель и т. д.
THE USE OF LINGUISTIC MEANS THAT CREATE A SPECIAL SEMANTIC  SITUATION IN KYRGYZ COMPLAINT SONGS 
Annotation. The article examines the past way of life of the Kyrgyz people as an oral folk art, views on sadness, a difficult situation, traditions, secrets, and features of expressing thoughts through language. Each language medium used in songs of sorrow was used in special semantic situations and had a certain stylistic load. The comparisons, artistic expressions, and poetic expressions used in it pursued the goals of artistic expression in all respects, depending on the circumstances. Also, in the analyzed context, the sad situation is artistically conveyed in the national color of the Kyrgyz people. The linguistic means that create a special semantic situation when expressing the content in songs-sadness, the issues raised in them were investigated on the basis of specific factual materials. 
Key words: spiritual value, sadness, worldview, linguistic means, semantic situation, artistic comparisons, national flavor, communicative purpose, etc.

УДК. 378.4 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.21 
Оморов Ш.Д.,ОшМУ п.и.к., доцент, e-mail: shermamat.omorov@bk.ru Зулпукаарова Зуура, ОшМУ, магистрант Козиева Бурмакан, ОшМУ, магистрант 
Оморов Ш.Д.,ОшГУ к.п.н., доцент, e-mail: shermamat.omorov@bk.ru Зулпукаарова Зуура, ОшГУ, магистрант Козиева Бурмакан, ОшГУ, магистрант 
Omorov Sh.D. Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor ОshSU, shermamat.omorov@bk.ru Zulpukaarova Zuura, master’s student of Osh State University Kozieva Burmakan, master’s student of Osh State University 
ИЛИМИЙ-ИЗИЛДӨӨ ПРАКТИКА ПРОЦЕССИНДЕ МАГИСТРАНТТАРДЫН  КЕСИПТИК КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮГҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ 
Аннотация. Макалада компетенттүүлүккө негизделген ыкманын негизинде магистратратурада илимий-изилдөө практиканын программасын түзүү принциптери, аны уюштуруунун формалары жана жүргүзүлүп жаткан мониторинг каралды. Математика, физика, техника жана информациялык технологиялар институтунун магистранттарынын кесиптик компетенттүүлүгүн калыптандырууда практиканын ролу ачылган. 
Түйүндүү сөздөр: кесиптик компетенциялар, компетенттүүлүккө негизделген мамиле, изилдөө практикасы, математика-студенттери, магистратура, методикалык семинар, магистрдик диссертация. 
СТАНОВЛЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ  МАГИСТРАНТОВ В ПРОЦЕССЕ НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬКОЙ ПРАКТИКИ 
Аннотация. В статье рассмотрены принципы создания программы научно- исследовательской практики в магистратуре на основе компетентностного метода, формы ее организации и постоянного мониторинга. Выявлена роль практики в формировании профессиональной компетентности магистрантов института математики, физики, техники и информационных технологий. 
Ключевые слова: профессиональные компетенции, компетентностный подход, научно-исследовательская практика, студенты-математики, магистратура, методологический семинар, магистерская диссертация. 
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF MASTER STUDENTS  IN THE PROCESS OF RESEARCH PRACTICE 
Annotation. The article discusses the principles of creating a research practice program in master's programs based on the competency-based method, the form of its organization and constant monitoring. The role of practice in the formation of professional competence of master's students at the Institute of Mathematics, Physics, Engineering and Information Technologies is revealed. 
Key words: professional competencies, competency-based approach, research practice, mathematics-students, master's degree, methodological seminar, master's thesis.

УДК .37.372.8. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.22 
Орозова Д.С., ОшМУ, магистрант Тойчуев Т.К., ОшМУ, п.и.к, доцент 
Орозова Д.С., ОшГУ, магистрант Тойчуев Т.К., ОшГУ, к.п.н., доцент 
Orozova D.S., Osh State University, Master's student Toychuev T.K., Osh State University, PhD, Associate Professor 
ЖАЗУУГА ҮЙРӨТҮҮДӨ ЖҮРГҮЗҮЛҮҮЧҮ КӨНҮГҮҮЛӨР 
Аннотация. Сулуу жана каллиграфиялык жактан туура жазуу башталгыч класста түптөлөт. Дал ушул убакта мугалим зор эмгек жаратуусу абзел. Окуучулар жазууну үйрөнүүдө физикалык жана психологиялык жактан кыйынчылыктарга дуушар болуп келишет. Технологиянын өнүгүүсүнө байланыштуу окуучуларга жазуу сабактары кыйын жана да кызыксыз болуп келүүдө. Себеби башталгыч классынын окуучуларынын дээрлик бардыгынын колунда телефон же планшет же үйүндө компьютер бар. Клавишалардын жардамында оңой эле керектүү текстти терип коюшат. Бирок башталгыч класстын мугалими окуучу калем сап менен сулуу жана туура жазууну үйрөнбөсө, ал баланын өнүгүүсүнө, ар бир ишти кылдаттык, жоопкерчилик менен кылууну, таза тыкан болууну, эмгекчил, жоопкерчиликтүү болууну жана башка ушул сыяктуу факторлорго терс таасирин тийгизерин билет. 
Бул макалада балдарды жазууга үйрөтүүдөгү көнүгүүлөр, алардын жазуу процессиндеги ролу, көнүгүүлөрдү пайдаланууда мугалимдерге кеп-кеңештер айтылат. 
Түйүндүү сөздөр: жазуу процесси, жазуунун техникасы, дидактика, гигиеналык талаптар, тамганын формасы, каллиграфия, ыраттуулук, аң-сезим, көнүгүү, тыбыш. 
УПРАЖНЕНИЯ ДЛЯ ОБУЧЕНИЯ ПИСЬМУ 
Аннотация. Красивое и каллиграфически правильное письмо заложено в начальной школе. Именно в это время учитель должен создать большой труд. Учащиеся сталкиваются с физическими и психологическими трудностями при обучении письму. В связи с развитием технологий уроки письма для учащихся становятся как сложными, так и скучными. Это потому, что почти у всех учеников начальной школы есть телефон, планшет или компьютер дома. С помощью клавиш они легко набирают нужный текст. Но учитель начальных классов знает, что если ученик не научится красиво и правильно писать карандашом, это негативно скажется на развитии ребенка, на том, как делать каждую работу аккуратно, ответственно, быть аккуратным, трудолюбивым, ответственным и тому подобное. 
В данном говорят об упражнениях, используемых в обученных детей письму, об их ролы в процесса письма и даются рекомендаций преподаватели в использовании упражнений. 
Ключевые слова: процесс письме, техника письма, дидактика, гигиенические требования, форма буквы, каллиграфия, последовательность, сознание, упражнение, звук. 
EXERCISES FOR LEARNING TO WRITE 
Annotation. Beautiful and calligraphically correct writing is laid down in elementary school. 
It is at this time that the teacher must create a great work. Students face physical and psychological difficulties in learning to write. Due to the development of technology, writing lessons for students are becoming both difficult and boring. This is because almost all elementary school students have a phone, tablet, or computer at home. They use the keys to easily type the desired text. But the primary school teacher knows that if a student does not learn how to write beautifully and correctly with a pencil, this will negatively affect the development of the child, how to do each job carefully, responsibly, be careful, hardworking, responsible, and the like. In this section, they talk about the exercises used in teaching children to write, about their roles in the writing process and give recommendations to teachers in the use of exercises. 
This talk about the exercises used in trained children writing, about their roles in the writing process and gives recommendations to teachers in the use of exercises. 
Key words: writing process, writing technique, didactics, hygiene requirements, letter form, calligraphy, consistency, consciousness, exercise, sound. 

УДК: 78.05. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.23 
Пайзилдаева Давлет, ОшМУ, магистрант 
Пайзилдаева Давлет, ОшГУ, магистрант 
Paizildaeva Davlet, Osh State University, Master's student 
БОЛУШ МАДАЗИМОВДУН «САРИНЖИ БӨКӨЙ» ЧЫГАРМАСЫНЫН  ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. “Саринжи-Бөкөй” эпосу кыргыз элинин патриархалдык-феодалдык коомдогу өнүгүш мезгилинде пайда болушу мүмкүн, анткени ал, кыргыз үй-бүлөсүндөгү уруучулук тиричиликти чагылдырат, үй-тиричилик конфликттерин кеңири камтыйт. 
Эпосто күчтүү поэзияга топтолгон лирикалык сүрөттөөлөр, уруулардын өз ара чатактары, келишпөөчүлүктөрү контраст планда сүрөттөлөт. 
Түйүндүү сөздөр: эпос, үй бүлө, сюжет, салт, эпикалык поэма, күү, сүйүү 
ОСОБЕННОСТИ ПРОИЗВЕДЕНИЯ БОЛУША МАДАЗИМОВА  «САРИНДЖИ БӨКӨЙ» 
Аннотация. Эпос «Саринджи-Бокой», возможно, возник в период развития кыргызов в патриархально-феодальном обществе, поскольку отражает родоплеменную жизнь в кыргызской семье и включает в себя бытовые конфликты. В эпосе сосредоточены в мощной поэтике лирические описания, контрастно описываются конфликты и разногласия племен. 
Ключевые слова: эпос, семья, сюжет, традиция, эпическая поэма, мелодия, любовь. 
FEATURES OF BOLUSH MADAZIMOV’S WORK “SARINDZHI BOKOY” 
Annotation. The epic “Sarinji-Bokoy” may have arisen during the period of development of the Kyrgyz people in a patriarchal-feudal society, since it reflects tribal life in the Kyrgyz family and includes everyday conflicts. The epic concentrates lyrical descriptions in powerful poetics, contrastingly describing the conflicts and disagreements of tribes. 
Key words: epic, family, plot, tradition, epic poem, melody, love.

УДК: 78.05. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.24 
Пайзилдаева Давлет, ОшМУ, магистрант 
Пайзилдаева Давлет, ОшГУ, магистрант 
Paizildaeva Davlet, Osh State University, Master's student 
КЫРГЫЗ МАДАНИЯТЫНДАГЫ КҮҮ ЧЕРТҮҮ ӨНӨРҮНҮН РОЛУ 
Аннотация. Бул макалада күү чертиш – элибиздин музыкалык маданиятында кеӊири таралган аспаптык таймаштын, өнөр жарыштын аталышы болгон феноменине көңүл бурулат. Ошондой эле табияттан талант ыроологон сейрек учураган жөндөмдүүлүктү жана чеберчиликти талап кылган, аспапчылык өнөргө тиешелүү болгон профессионалдык искусствонун чөйрөсүндө гана боло турган өнөрдүн формасы терең ачылып берилет. 
Аталган өнөр жарышы жаратмандык жана аткаруучулуктун бийик үлгүсүн эл алдында көрсөтөт, т.а. комузчулардын жогорку чеберчиликтеги дараметин аныктайт. 
Түйүндүү сөздөр: комуз, күү, музыкалык аспап, айтыш, эпос, музыка, төкмө акын. 
РОЛЬ ИСПОЛНЕНИЯ МЕЛОДИЙ В КЫРГЫЗСКОЙ КУЛЬТУРЕ 
Аннотация. В данной статье рассматривается феномен исполнения мелодии, являющийся названием инструментального конкурса, художественного состязания, широко распространенного в музыкальной культуре нашего народа. Также углубленно раскрывается тот вид искусства, который можно встретить только в области профессионального искусства, относящегося к инструментальному искусству, требующему от природного таланта редких способностей и умения. Вышеупомянутый творческий конкурс показывает высокий пример творчества и выступления на публике, т.е. определяет высокий квалификационный потенциал работников. 
Ключевые слова: комуз, напев, музыкальный инструмент, речь, эпос, музыка, поэт. 
THE ROLE OF MELODY PERFORMANCE IN KYRGYZ CULTURE 
Annotation. This article examines the phenomenon of performing a melody, which is the name of an instrumental competition, an artistic competition that is widespread in the musical culture of our people. Also, the type of art that can be found only in the field of professional art, related to instrumental art, which requires rare abilities and skills from natural talent, is revealed in depth. The above-mentioned creative competition shows a high example of creativity and public performance, i.e. determines the high qualification potential of employees. 
Key words: komuz, chant, musical instrument, speech, epic, music, poet.

УДК: 7.0383(043.3) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.25 
Сатыбалдиева Айганыш, ОшМПУ, магистрант Нышанова Аптапкан Дүйшөбаевна, ОшМПУ, окутуучу 
Сатыбалдиева Айганыш, ОшГПУ, магистрант Нышанова Аптапкан Дүйшөбаевна, ОшГПУ, преподаватель 
Satybaldieva Aiganysh, master's student. 
Osh State pedagogical universities, Nyshanova Aptapkan Duishobaevna, teacher Osh State Pedagogical University 
КОМУЗ ЭЛДИК МУЗЫКАЛЫК ИНСТРУМЕНТ КАТАРЫ 
Аннотация. Бул маклада комуз музыкалык аспабынын келип чыгуу тарыхы жана өзгөчөлүктөрүнө көңүл брулду. Ар бир улуттун өзүнүн музыкалык аспаптары гана эмес, аларды чертүү, чыгармаларды түшүнүү менталитетинин бүтүндөй илими бар болгондугу көрсөтүлдү. Кыргыздын эң популярдуу улуттук аспабы болгон комуздун жашоонун сырларын ачып берүүдөгү орду белгиленди. 
Түйүндүү сөздөр: комуз, искусство, музыка, ансамбль, көчмөн, мергенчи, символ. 
КОМУЗ КАК НАРОДНЫЙ МУЗЫКАЛЬНЫЙ ИНСТРУМЕНТ 
Аннотация. Данная статья посвящена истории и особенностям музыкального инструмента комуз. Было показано, что каждый народ имел не только свои музыкальные инструменты, но и всю науку игры на них и менталитет понимания произведений. 
Освещено место комуза, самого популярного национального инструмента кыргызов, в раскрытии тайн жизни. 
Ключевые слова: комуз, искусство, музыка, ансамбль, кочевник, охотник, символ. 
KOMUZ AS A FOLK MUSICAL INSTRUMENT 
Annotation.This article is devoted to the history and features of the musical instrument komuz. It was shown that each nation had not only its own musical instruments, but also the whole science of playing them and the mentality of understanding works. The place of the komuz, the most popular national instrument of the Kyrgyz people, in revealing the secrets of life is highlighted. 
Key words: komuz, art, music, ensemble, nomad, hunter, symbol.

УДК: 7.0383(043.3) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.26 
Сатыбалдиева Айганыш, ОшМПУ, магистрант Нышанова Аптапкан Дүйшөбаевна, ОшМПУ, окутуучу 
Сатыбалдиева Айганыш, ОшГПУ, магистрант Нышанова Аптапкан Дүйшөбаевна, ОшГПУ, преподаватель 
Satybaldieva Aiganysh, master's student. 
Osh State pedagogical universities, Nyshanova Aptapkan Duishobaevna, teacher Osh State Pedagogical University 
КОМУЗДУ МУЗЫКАЛЫК АСПАП КАТАРЫ КОЛДОНУУ ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. Бул макалада комуз музыкалык аспаптын узакка созулган калыптануу, өнүктүрүү, өркүндөтүү процесси кыргыз элинин калыптануу процесси менен катарлаш, тарыхый, социалдык-экономикалык, маданий өнүгүү процессинде өткөндүгүнө көңүл бурулду. Материалдык маданият эстеликтери колдонулуп жаткан аспаптардын негизги бөлүгү ритуалдык практика менен байланышкандыгын көрсөтүп турары белгиленди. 
Түйүндүү сөздөр: фольклор, комуз, политра, интонация, эволюция, күү. 
ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ КОМУЗА КАК МУЗЫКАЛЬНОГО ИНСТРУМЕНТА 
Аннотация. В данной статье обращено внимание на то, что длительный процесс становления, развития и совершенствования музыкального инструмента комуза происходил параллельно с процессом формирования кыргызского народа, в процессе исторических, социально- экономическое и культурное развитие. Было отмечено, что основная часть инструментов, используемых в памятниках материальной культуры, связана с ритуальной практикой. 
Ключевые слова: фольклор, комуз, политра, интонация, эволюция, мелодия. 
FEATURES OF USING KOMUZ AS A MUSICAL INSTRUMENT 
Annotation.This article draws attention to the fact that the long process of formation, development and improvement of the musical instrument komuz occurred in parallel with the process of formation of the Kyrgyz people, in the process of historical, socio-economic and cultural development. It was noted that the bulk of the tools used in the monuments of material culture are associated with ritual practice. 
Key words: folklore, komuz, polytra, intonation, evolution, melody.

УДК: 371.31. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.27 
Суйумбек кызы Бурулкан, ОшМПУ, магистрант E-mail: Burulsuiumbekkuzu@gmail.com 
Суйумбек кызы Бурулкан, ОшГПУ, магистрант E-mail: Burulsuiumbekkuzu@gmail.com 
Suyumbek kyzy Burulkan, Osh State Pedagogical University, master's student 
МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫ УЧУН КОМПЬЮТЕРДИК ТЕХНИКАНЫН  АППАРАТЫК КАРАЖАТТАРЫН ОКУП ҮЙРӨНҮҮНҮН УСУЛУ 
Аннотация. Макалада атайын мектеп окуучулары үчүн ылайыкташтырылган компьютер технологиясынын аппараттык изилдөө ыкмасы болуп саналат. Окуучуларга компьютердик шаймандардын негизги иштөө принциптерин түшүнүүгө жардам берүү үчүн жөнөкөй жана жеткиликтүү түшүнүктөргө негизделген тутумдаштырылган ыкма сунушталды. Методика интерактивдүү окуу материалдарын, демонстрациялык моделдерди жана практикалык тапшырмаларды колдонууну, бул окуучулардын активдүү катышуусун жана алган билимдерин бекемдөөнү камтыйт. Аппараттык компоненттерди, алардын иштешин жана компьютер тутумундагы өз ара аракеттенүүнү тактоого өзгөчө көңүл бурулат. Сунуш кылынган методика мектеп окуучуларында компьютердик техника жаатында базалык көндүмдөрдү калыптандыруу үчүн, ошондой эле маалыматтык технологияларды үйрөнүүгө болгон кызыгууну стимулдаштыруу үчүн натыйжалуу курал боло алат. 
Түйүндүү сөздөр: мугалим, окуучу, мектеп, компьютер, технология, ыкма, апараттык жабдылыштар 
МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ ЧТЕНИЮ АППАРАТНЫХ СРЕДСТВ  КОМПЬЮТЕРНОЙ ТЕХНИКИ ДЛЯ ШКОЛЬНИКОВ 
Аннотация. Статья представляет собой метод исследования аппаратного обеспечения компьютерных технологий, адаптированный специально для школьников. 
Чтобы помочь учащимся понять основные принципы работы компьютерных устройств, был предложен систематический подход, основанный на простых и доступных концепциях. 
Методология включает в себя использование интерактивных учебных материалов, демонстрационных моделей и практических заданий для активного участия этих учащихся и закрепления полученных знаний. Особое внимание уделяется разъяснению аппаратных компонентов, их работы и взаимодействия в компьютерной системе. Предлагаемая методология может стать эффективным инструментом для формирования у школьников базовых навыков в области компьютерной техники, а также для стимулирования интереса к изучению информационных технологий. 
Ключевые слова: учитель, ученик, школа, компьютер, технология, метод, оборудование 
METHODS OF TEACHING COMPUTER HARDWARE TO READ FOR  SCHOOLCHILDREN 
Annotation. The article is a method for researching computer technology hardware, adapted specifically for schoolchildren. To help students understand the basic principles of computer devices, a systematic approach based on simple and accessible concepts has been proposed. The methodology includes the use of interactive learning materials, demonstration models and practical tasks for the active participation of these students and the consolidation of acquired knowledge. 
Special attention is paid to explaining hardware components, their operation and interaction in a computer system. The proposed methodology can become an effective tool for the formation of basic computer skills among schoolchildren, as well as for stimulating interest in the study of information technology. 
Keywords: teacher, student, school, computer, technology, method, equipment

УДК: 377.1. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.28 
Тагаев Сардарбек Бейшеналиевич, Таш-Кумырский региональный колледж, ст.преподаватель, E-mail: tagaevsаrdаrbek@yandex.ru 
Тагаев Сардарбек Бейшеналиевич, Таш-Көмүр аймактык колледжи, улук окутуучу, E-mail: tagaevsаrdаrbek@yandex.ru 
Tagaev Sardarbek Beishenalievich, Tash-Kumyr Regional College, Senior teacher E-mail: tagaevsаrdаrbek@yandex.ru 
ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА В  ДИСТАНЦИОННОМ ОБУЧЕНИИ: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ 
Аннотация. Статья посвящена актуальной проблеме-перспективам использования- дистанционного обучения. Сопоставляет достоинства и недостатки использования дистанционного обучения, обеспечивать положительную обратную связь и мотивацию обучения. 
Ключевые слова: обучение, информационные технологии обучения, дистанционное обучение, синхронное дистанционное обучение. 
АРАЛЫКТАН ОКУТУУ АРКЫЛУУ ОКУУ ПРОЦЕССИН УЮШТУРУУНУН  ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ: КӨЙГӨЙЛӨР ЖАНА ЧЕЧИМДЕР 
Аннотация. Макалада учурда актуалдуулугу менен көңүл чордонунда турган жана келечекте өз ордун улам бекемдеп жаткан аралыктан окутуу маселеси каралган. Ошондой эле аралыктан окутуунун өзгөчөлүктөрү мүмкүнчүлүктөрү жана жетишсиздиктери талкууга алынган. Аралыктан окутуунун мүмкүнчүлүктөрү окуу процессине тийгизген таасири колледждин мисалында каралган Белгилеп кетишибиз керек, аралыктан окутуу оң кайтарым байланышты камсыздоо менен окууга карата мотивацияны күчөтөт. 
Түйүндүү сөздөр: окутуу, окутуунун маалыматтык технологиялары, аралыктан окутуу, синхрондуу аралыктан окутуу. 
FEATURES OF THE EDUCATIONAL PROCESS IN DISTANCE LEARNING:  PROBLEMS AND SOLUTIONS 
Annotation. The article is devoted to an urgent problem-the prospects of using distance learning. Compares the advantages and disadvantages of using distance learning, provides positive feedback and motivation for learning. 
Key words: training, information technology of learning, distance learning, synchronous distance learning.

УДК: 372. 851 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.29 
Талантбек кызы Уулкан, ОшМУ, магистрант Анаркулов Рахматулла, ОшМУ, п.и.к. , доцент 
Талантбек кызы Уулкан, ОшГУ, магистрант Анаркулов Рахматулла, ОшГУ, к.п.н , доцент 
Тalantbek kyzy Uulkan, Osh State University, Master's student Anarkulov Rakhmatulla, Osh State University, PhD, Associate Professor 
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА МАТЕМАТИКАДАН КЛАССТАН ТЫШКАРКЫ  ЖУМУШТАРДЫ УЮШТУРУУЛАРДЫН ПЕДАГОГИКАЛЫК НЕГИЗДЕРИ 
Аннотация. Балдардын предметке болгон кызыгуусун арттырууда, алардын математикалык көндүмдөрүн калыптандырууда башталгыч класстарда математика боюнча класстан тышкаркы иштердин педагогикалык принциптери негизги ролду ойнойт. 
Бул илимий эмгекте мындай ишмердүүлүктөрдү уюштуруунун негизги принциптери, анын ичинде ар бир окуучуга жекече мамиле кылуу, окутуунун оюн формасы, интерактивдүү методдор жана визуалдык материалдарды колдонуу талкууланат. Класстан тышкаркы иштерди балдардын өнүгүү деңгээлине жана алардын психофизиологиялык өзгөчөлүктөрүнө шайкеш келтирүүнүн мааниси каралат. Амалиятта пайдаланган тажрыйбалар жана башталгыч мектептердин окуу процессинде бул принциптерди эффективдүү колдонуу боюнча мугалимдер үчүн сунуштар талдоого алынган. 
Түйүндүү сөздөр: класстан жана мектептен тышкаркы жумуштар, математика, болочок башталгыч класстардын мугалимдери, педагогтун кесиптик билими. 
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ ВНЕКЛАССНЫХ РАБОТ  НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ ПО МАТЕМАТИКЕ 
Аннотация. Педагогические принципы внеклассной деятельности по математике в младших классах играют ключевую роль в формировании у детей интереса к предмету и развитии их математических навыков. Данная исследовательская работа обсуждает основные принципы организации такой деятельности, включая индивидуальный подход к каждому ученику, игровую форму обучения, интерактивные методы и использование визуальных материалов. Рассматривается значимость соответствия внеклассных занятий уровню развития детей и их психофизиологическим особенностям. Анализируются примеры успешной практики и рекомендации для педагогов по эффективному применению указанных принципов в учебном процессе младших классов. 
Ключевые слова: внеклассная работа, математика, будущие учителя начальных классов, профессиональное образование педагога. 
THE PEDAGOGICAL FOUNDATIONS OF THE ORGANIZATION OF  EXTRACURRICULAR ACTIVITIES OF ELEMENTARY GRADES IN MATHEMATICS 
Annotation. Pedagogical principles of extracurricular activities in mathematics in primary school play a key role in developing children's interest in the subject and developing their mathematical skills. This research paper discusses the basic principles of organizing such activities, including an individual approach to each student, a game form of learning, interactive methods and the use of visual materials. The importance of matching extracurricular activities with the level of development of children and their psychophysiological characteristics is considered. Examples of successful practice and recommendations for teachers on the effective application of these principles in the educational process of lower grades are analyzed. 
Key words: extracurricular activities, mathematics, future primary school teachers, professional education of a teacher. 

УДК 373.3 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.30 
Талипов Алмамбет Тынычбекович, ОшМУ, окутуучу Аметжанова Д.А., ОшМУ, магистрант 
Талипов Алмамбет Тынычбекович, ОшГУ, преподаватель Аметжанова Д.А., ОшГУ, магистрант 
Talipov Almambet Tynychbekovich, teacher Osh State University Ametzhanova D.A., Osh State University, Master's student 
КЕЛЕЧЕКТЕГИ БАШТАЛГЫЧ КЛАСС МУГАЛИМИНИН КЕСИПТИК  КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮГҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ 
Аннотация. Заманбап билим берүү реалдуулугунун шарттарында болочок башталгыч класс мугалиминин кесиптик компетенттүүлүгүнүн методдору педагогикалык даярдоонун негизги милдеттеринин бирине айланууда. Бул иште кесиптик компетенттүүлүктүн негизги компоненттери, анын ичинде педагогикалык билимдер, практикалык көндүмдөр жана мектепте ийгиликтүү иштөө үчүн зарыл болгон жеке сапаттар каралган. Бул компетенцияларды өнүктүрүүгө көмөктөшүүчү методдорго жана технологияларга, ошондой эле болочок мугалимдерди даярдоодогу практикалык тажрыйбанын кесепеттерине жана эффективдүү ыкмаларына өзгөчө көңүл бурулат. Билим берүүнүн заманбап тенденцияларынын мугалимдик билимге тийгизген таасири, дисциплиналар аралык кызматташуу жана кесиптештер менен кызматташуу принциптерин колдонуу талданат. Иш билим берүү чөйрөсүнүн жана канааттануунун тез өзгөрүп жаткан шарттарына ыңгайлаша алган квалификациялуу, жогорку квалификациялуу адистерди даярдоого жардам берген эффективдүү стратегияларды көрсөтүүгө багытталган. 
Түйүндүү сөздөр: компетенция, башталгыч билим берүү, кесиптик, педагогика, стандарт. 
ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ  БУДУЩЕГО УЧИТЕЛЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ 
Аннотация. В условиях современной образовательной реальности методы профессиональной компетентности будущего учителя начальных классов становятся одной из основных задач педагогической подготовки. В данной работе рассмотрены основные компоненты профессиональной компетентности, включая педагогические знания, практические навыки и личностные качества, необходимые для успешной работы в школе. 
Особое внимание уделяется методам и технологиям, способствующим развитию этих компетенций, а также использованию практического опыта и эффективных методов подготовки будущих учителей. Анализируется влияние современных тенденций в образовании на педагогическое образование, применение принципов междисциплинарного сотрудничества и сотрудничества с коллегами. Целью работы является демонстрация эффективных стратегий, помогающих подготовить квалифицированных, высококвалифицированных специалистов, способных адаптироваться к быстро меняющимся условиям образовательной среды и удовлетворенности ими.
Ключевые слова: компетентность, начальное образование, профессионал, педагогика, стандарт.
FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE PRIMARY  SCHOOL TEACHER 
Annotation. In the context of modern educational reality, methods of professional competence of future primary school teachers are becoming one of the main tasks of pedagogical training. This paper examines the main components of professional competence, including pedagogical knowledge, practical skills and personal qualities necessary for successful work at school. Particular attention is paid to methods and technologies that contribute to the development of these competencies, as well as the use of practical experience and effective methods of training future teachers. The influence of modern trends in education on pedagogical education, the application of the principles of interdisciplinary cooperation and cooperation with colleagues is analyzed. The purpose of the work is to demonstrate effective strategies that help prepare qualified, highly qualified specialists who are able to adapt to rapidly changing conditions of the educational environment and are satisfied with them. 
Keywords: competence, primary education, professional, pedagogy, standard.

УДК 373.3 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.31 
Талипов Алмамбет Тынычбекович, ОшМУ, окутуучу Аметжанова Д.А., ОшМУ, магистрант 
Талипов Алмамбет Тынычбекович, ОшГУ, преподаватель Аметжанова Д.А., ОшГУ, магистрант 
Talipov Almambet Tynychbekovich, teacher Osh State University Ametzhanova D.A., Osh State University, Master's student 
БОЛОЧОК БАШТАЛГЫЧ КЛАССТЫН МУГАЛИМИНИН КЕСИПТИК  КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮГҮН ОКУТУУНУН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН КОЛДОНУУ  МЕНЕН КАЛЫПТАНДЫРУУ 
Аннотация: Билим берүү чөйрөсүндөгү тез өзгөрүүлөрдүн шартында болочок башталгыч класстын мугалимдеринин кесиптик компетенцияларын калыптандыруу педагогикалык даярдыктын негизги милдеттеринин бирине айланууда. Бул процесс окуу программаларын иштеп чыгуудан баштап, заманбап технологияларды жана окутуу ыкмаларын киргизүүгө чейинки көп аспектилерди камтыйт. Макалада келечектеги мугалимдердин компетенцияларын өнүктүрүүнүн негизги багыттарын жана ыкмаларын, ошондой эле ийгиликтүү кесиптик ишмердүүлүк үчүн бул компетенциялардын маанилүүлүгүн карап чыгабыз. Ошондой эле окутуунун айрым технологияларын колдонуу менен болочок башталгыч класстын мугалиминин кесиптик компетенттүүлүгүн калыптандыруу маселелери каралды. 
Түйүндүү сөздөр: компетенция, окутуу, технология, окутуунун шарттары, билим берүү. 
РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ БУДУЩИХ  УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ  ТЕХНОЛОГИЙ 
Аннотация: В условиях стремительных изменений в сфере образования формирование профессиональных компетенций будущих учителей начальных классов становится одной из основных задач педагогической подготовки. Этот процесс включает в себя множество аспектов: от разработки учебных программ до внедрения современных технологий и методов обучения. В статье мы рассматриваем основные направления и методы развития компетенций будущих учителей, а также значение этих компетенций для успешной профессиональной деятельности. Также были рассмотрены вопросы формирования профессиональной компетентности будущего учителя начальных классов с использованием определенных технологий обучения. 
Ключевые слова: компетентность, обучение, технология, условия обучения, образование. 
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE PRIMARY  SCHOOL TEACHERS USING PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES 
Annotation. In the context of rapid changes in the field of education, the formation of professional competencies of future primary school teachers is becoming one of the main tasks of pedagogical training. This process includes many aspects: from the development of curricula to the introduction of modern technologies and teaching methods. In the article, we consider the main directions and methods of developing the competencies of future teachers, as well as the importance of these competencies for successful professional activity. The issues of forming the professional competence of a future primary school teacher using certain teaching technologies were also considered. 
Key words: competence, training, technology, learning conditions, education. 

УДК: 378.147 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.32 
Таникулов Тыныбек Кайыпкулович, ОшМУ, магистрант, madaniyat83@gmail.com Мамаюсупов Маккамбай Шеранович, ОшМУ, ф.-м.и.к., доцент, mamaiusupov.m@gmail.com 
Таникулов Тыныбек Кайыпкулович, ОшМУ, магистрант, madaniyat83@gmail.com Мамаюсупов Маккамбай Шеранович, ОшМУ, ф.-м.и.к., доцент, mamaiusupov.m@gmail.com 
Mamayusupov Makkambay Sheranovich, d-r of math. sciences, professor, mamaiusupov.m@gmail.com Tanikulov Tynybek Kaiypkulovich, master's student madaniyat83@gmail.com 
ИШКЕРДҮҮЛҮК НАТЫЙЖАЛАРЫН ОПТИМАЛДАШТЫРУУ МИСАЛДАРЫ АРКЫЛУУ, ОКУУЧУЛАРДА МАТЕМАТИКАЛЫК МОДЕЛДЕРДИ КОДОНУУ КӨНДҮМДӨРҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ БОЮНЧА АЙРЫМ СУНУШТАР 
Аннотация. Макалада магистранттын өзү иштеген мектептин окуучуларынан куралган 28 окуучуларга (10-11 класстар) математикалык моделдөө көндүмдөрү окуучулардын ар кандай тармактарда, анын ичинде бизнес, илим жана инженерияда ийгиликке жетиши үчүн абдан маанилүү. Бул документ бизнестин натыйжаларын оптималдаштырууга багытталган реалдуу мисалдар аркылуу студенттердин математикалык моделдөө көндүмдөрүн өнүктүрүү стратегияларын сунуштайт. Окуу планына практикалык колдонмолорду киргизүү менен окуучулар математикалык түшүнүктөрдүн маанисин жана татаал маселелерди чечүүдө алардын актуалдуулугун түшүнө алышат. 
Түйүндүү сөздөр: функция жана анын касиеттери, чоңдуктар, функционалдык көз карандылык, моделдөө, элес, маселе, оптииалдаштыруу 
НЕКОТОРЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ ПО РАЗВИТИЮ У СТУДЕНТОВ НАВЫКОВ  МАТЕМАТИЧЕСКОГО МОДЕЛИРОВАНИЯ НА ПРИМЕРАХ ОПТИМИЗАЦИИ БИЗНЕС-РЕЗУЛЬТАТОВ 
Аннотация. В статье выборка из 28 учащихся (10-11 классов) школы, где работает аспирант, показывает, что навыки математического моделирования имеют решающее значение для успеха учащихся в различных областях, включая бизнес, науку и инженерию. В этой статье представлены стратегии развития у студентов навыков математического моделирования на реальных примерах, направленные на оптимизацию результатов бизнеса. 
Включив практические приложения в учебную программу, учащиеся смогут понять важность математических концепций и их актуальность для решения сложных задач. 
Ключевые слова: функция и ее свойства, величины, функциональная зависимость, моделирование, визуализация, задача, оптимизация
SOME PROPOSALS FOR DEVELOPING STUDENTS' MATHEMATICAL  MODELING SKILLS USING EXAMPLES OF OPTIMIZING BUSINESS RESULTS 
Annotation. Mathematical modeling skills are essential for students to excel in various fields, including business, science, and engineering. This paper proposes strategies for developing students' mathematical modeling skills through real-world examples focusing on optimizing business results. By incorporating practical applications into the curriculum, students can grasp the significance of mathematical concepts and their relevance in solving complex problems. 
Key words: function and its properties, quantities, functional dependence, modeling, visualization, problem, optimization

УДК: 316.628. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.33 
Токторбекова Нурзыйнат Асаналыевна, ОшМУ, тарых и.к., доцент Сайдакматова Нураида Сайдакматовна ОшМУ, магистрант 
Токторбекова Нурзыйнат Асаналыевна, ОшГУ, к.ист.н., доцент Сайдакматова Нураида Сайдакматовна ОшГУ, магистрант 
Toktorbekova Nurzyynat Asanalyevna, Osh State University, Candidate of Historical Sciences, Associate Professor Saydakmatova Nuraida Saydakmatovna Osh State University,Master's student 
КАРЫЛАРДЫ ЖАНА УЛГАЙГАН ЖАРАНДАРДЫ СОЦИАЛДЫК ТЕЙЛӨӨ 
Аннотация. Бул макалада Кыргыз Республикасындагы калкты социалдык жактан тейлөөнүн негиздери жөнүндө Кыргыз Республикасынын мыйзамында (19-декабрь, 2001- жыл №111) каралган социалдык тейлөөнүн түрлөрү, мамлекеттик кепилдиктер, стационардык тейлөөнүн түрлөрү жөнүндө маалымат камтылды. 
Түйүндүү сөздөр: карыган жана улгайган жарандар, мамлекеттик кепилдиктер, социалдык тейлөө,стационардык тейлөө, жарым стационардык тейлөө, стационардык эмес тейлөө, социалдык потранаж, социалдык жөлөкпул. 
СОЦИАЛЬНОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ ПОЖИЛЫХ И ПРЕСТАРЕЛЫХ ГРАЖДАН 
Аннотация. В данной статье содержится информация о видах социального обслуживания, государственных гарантиях, видах стационарного обслуживания, предусмотренных законом Кыргызской Республики Об основах социального обслуживания населения в Кыргызской Республике (от 19 декабря 2001 года №111). 
Ключевые слова: пожилые и пожилые люди, государственные гарантии, социальное обслуживание,стационарное обслуживание, полустационарное обслуживание, нестационарное обслуживание, социальное обслуживание, социальное обеспечение. 
SOCIAL SERVICES FOR THE ELDERLY AND ELDERLY CITIZENS 
Annotation. This article contains information on the types of social services, state guarantees, and types of inpatient services provided for by the Law of the Kyrgyz Republic on the Basics of Social Services for the Population in the Kyrgyz Republic (dated December 19, 2001 No.111). 
Key words: elderly and elderly people, state guarantees, social services,inpatient services, semi-stationary services, non-stationary services, social services, social security.

УДК: 78.05. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.34 
Топчубаева Элмира Абжалиевна ОшМУ, магистрант 
Топчубаева Элмира Абжалиевна ОшГУ, магистрант 
Topchubaeva Elmira Abzhalievna Osh State University, master's student 
ТАБИЯТТЫ КӨРКӨМ ЧАГЫЛДЫРУУДА ИСКУССТВОНУН РОЛУ 
Аннотация. Макалада табияттын маңызын ачып берүүдөгү көркөм сүрөт искусствосунун орду иликтенди. Ошондой эле искусствонун тарыхындагы пейзаж жанрында камтылган ой жүгүртүүлөргө көңүл бурулду. Искусствонун адамдын рухий жактан өнүгүүсүнө кошкон факторлоруна анализ жүргүзүлдү. 
Түйүндүү сөздөр: пейзаж, кооздук, табият, гармония, тууроо, эстетика, классицизм. 
РОЛЬ ИСКУССТВА В ХУДОЖЕСТВЕННОМ ОТРАЖЕНИИ ПРИРОДЫ 
Аннотация. В данной статье рассматривается роль искусства в раскрытии сущности природы. Также было обращено внимание на отражения, содержащиеся в пейзажном жанре в истории искусства. Проведен анализ факторов, которые искусство способствует духовному развитию человека. 
Ключевые слова: пейзаж, красота, природа, гармония, имитация, эстетика, классицизм. 
THE ROLE OF ART IN THE ARTISTIC REFLECTION OF NATURE 
Annotation. This article examines the role of art in revealing the essence of nature. Attention was also drawn to the reflections contained in the landscape genre in the history of art. An analysis of the factors that art contributes to the spiritual development of a person is carried out. 
Key words: landscape, beauty, nature, harmony, imitation, aesthetics, classicism.

УДК: 371.3. 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.35 
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна, ОшМПУ, п.и.к., доцент, kandalathanturdubaeva@gmail.com Кaмчиевa Aлтынaй Оcмонaлиевнa, ОшМПУ, мaгиcтрaнт 
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна, ОшГПУ, к.п.н., доцент, kandalathanturdubaeva@gmail.com Кaмчиевa Aлтынaй Оcмонaлиевнa, ОшГПУ, мaгиcтрaнт 
Turdubaeva Kandalatkhan Tashpolotovna, Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor, kandalathanturdubaeva@gmail.com Kamchieva Altynai Osmonalievna, , master's student Osh State Pedagogical University 
БAШТAЛГЫЧ КЛACCТЫН МAТЕМAТИКA CAБAКТAPЫНДA ӨЗ AЛДЫНЧA  ИШТИ УЮШТУPУУ 
Aннотaция. Мaкaлaдa бaштaлгыч клaccтын мaтемaтикa caбaктapындa окуучулapдын өз aлдынчaлыгын өнүктүpүү пpоцеccи pепpодуктивдүү ишмеpдүүлүктөн чыгapмaчылык ишмеpдүүлүккө чейин кapaлaт, окутуу жaнa тaaнып-билүү иш- apaкеттеpин тууpa уюштуpуунун нaтыйжacы, .окуучулapдын өз aлдынчa иштөөcү өзүн-өзү aңдaп-билүүгө, жоопкеpчилик менен мaмиле жacоого жaнa өзүн-өзү тapтипке жетишеpлик жогоpку денгээлин тaлaп кылуугa бaгыттaлгaн окуу иш-чapaлapдын жогоpку түpү кaтapы кapaлaт. Ошондой эле өз aлдынчa иштөөcүн уюштуpуунун методикacы жaнa aндaн күтүлүүчү нaтыйжaлapы жөнүндө беpилди. 
Түйүндүү cөздөp: өз aлдынчa иштөө, окуучу, бaштaлгыч билим беpүү, окуу пpоцеccи, мугaлим, өзүн-өзү aңдaп-билүү, жоопкеpчилик менен мaмиле жacоо. 
ОPГAНИЗAЦИЯ CAМОCТОЯТЕЛЬНОЙ PAБОТЫ НA УPОКAХ МAТЕМAТИКИ В НAЧAЛЬНОЙ ШКОЛЕ 
Aннотaция. В дaнной cтaтье paccмaтpивaетcя пpоцеcc paзвития caмоcтоятельноcти учaщихcя нa уpокaх мaтемaтики в нaчaльной школе от pепpодуктивной к твоpчеcкой деятельноcти, pезультaт пpaвильной оpгaнизaции учебно- познaвaтельной деятельноcти, caмоcтоятельнaя paботa учaщихcя пpиводит к caмоcознaнию, ответcтвенному поведению и увеpенноcти в cебе. paccмaтpивaетcя кaк выcокий вид учебной деятельноcти, нaпpaвленный нa тpебовaние доcтaточно выcокого уpовня диcциплины. Тaкже было paccкaзaно о методе оpгaнизaции caмоcтоятельной paботы и ожидaемых от нее pезультaтaх. Ключевые cловa: caмоcтоятельнaя paботa, ученик, нaчaльное обpaзовaние, пpоцеcc обучения, учитель, caмоcознaние, ответcтвенный подход. 
ORGANIZATION OF INDEPENDENT WORK IN MATHEMATICS LESSONS IN  ELEMENTARY SCHOOL 
Annotasion. This article examines the process of developing student independence in mathematics lessons in primary school from reproductive to creative activity, the result of the correct organization of educational and cognitive activities, independent work of students leads to self-awareness, responsible behavior and self-confidence. is considered as a high type of educational activity aimed at requiring a fairly high level of discipline. They also talked about the method of organizing independent work and the results expected from it. Key words: independent work, student, primary education, learning process, teacher, self- awareness, responsible approach. 

УДК:159.9.07 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.36 
Турдубаева Мастура, Б.Осмонов ат. ЖАМУ ТИПФ, улук окутуучусу, mturdubaeva63@gmail.com 
Турдубаева Мастура, ЖАГУ ТИПФ им.Б.Осмонова, ст. преподаватель, mturdubaeva63@gmail.com 
Turdubayeva Mastura, B.Osmonov GASU TIPF, senior lecturer, mturdubaeva63@gmail.com 
МЕКТЕПКЕ ЧЕЙИНКИ КУРАКТАГЫ БАЛАНЫН ПСИХИКАСЫНА ТААСИР  ЭТҮҮЧҮ НЕГИЗГИ СЕБЕПТЕР 
Аннотация. макалада психология илими жана мектепке чейинки курактагы балдардын психологиясына таасир этүүчү негизги себептер тууралуу баяндалган. Ошондой эле белгилүү психолог-педагогдор Л.С.Выготский менен С.Л.Рубинштейндин эмгектерине талдоо жүргүзүлдү. Өзгөчө балдардын психологиясынын өнүгүшү кандай шарттардан, анын ичинде биологиялык, социалдык жана гендик факторлордон көз-карандылыгы талдоого алынды. Макалада балдардын психикалык өнүгүүсүнө таасир этүүсү факторлорго да талдоо жүргүзүлгөн. 
Түйүндүү сөздөр: психология, мектепке чейинки курак, өнүгүү өзгөчөлүгү, социалдык жана биологиялык факторлор, гендик сапаттар. 
ОСНОВНЫЕ ПРИЧИНЫ ВЛИЯЮЩИЕ НА РАЗВИТИЕ ПСИХИКИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА 
Аннотация. В рассматриваются вопросы психологии как наука и основные причины воздействия на психологию детей дошкольного возраста. А также анализированы работы известных психолог-педагогов таких как Л.С.Выготского и С.Л.Рубинштейна. В статье конкретно на примерах рассмотрены условия и факторы такие как биологические, социальные и генные влияющие на развитие психологии ребенка. 
Ключевые слова: психология, дошкольный возраст, особенности развития, социальные и биологические факторы, генные качества. 
THE MAIN CAUSES AFFECTING THE DEVELOPMENT OF THE PSYCHE OF PRESCHOOL CHILDREN 
Annotation. The article examines the issues of psychology as a science and the main causes of the impact on the psychology of preschool children. It also analyzes the work of famous educational psychologists such as L.S.Vygotsky and S.L.Rubinstein. The article specifically examines the conditions and factors such as biological, social and genetic factors that affect the development of a child's psychology. 
Key words: psychology, preschool age, developmental features, social and biological factors, genetic qualities.

УДК: 7.0383(043.3) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.37 
Тургунбай уулу Максат, ОшМПУ, магистрант Мырзакулова Чолпон Алимжанова,ОшМПУ, окутуучу 
Тургунбай уулу Максат, ОшГПУ, магистрант Мырзакулова Чолпон Алимжанова, ОшГПУ, преподаватель 
Turgunbai uulu Maksat, master's student. 
Osh State pedagogical universities Myrzakulova Cholpon Alimzhanova, teacher Osh State Pedagogical University 
МУЗЫКАЛЫК АРАНЖИРОВКАНЫН ТАБИЯТТЫК НЕГИЗДЕРИ 
Аннотация. Бул макалада ар түрдүү музыкалык чыгармаларды экспрессивдүү каражаттарды кеңири колдонуу аркылуу, түп нусканын көркөм образын ар тараптуу өнүктүрүүгө багытталган оригиналдуу музыкалык материалдын негизинде жаңы үндөрдүн (вокалдык жана аспаптык партиялардын) кайрадан иштелип чыгылыш анализге алынды. 
Аранжировка – бул музыкалык материалды трансформациялоонун олуттуу түрү экендигине көңүл бурулду. Башкача айтканда, автордун оригиналдуу музыкалык материалдарын кайрадан иштеп чыгуунун эң маанилүү жолдору ачылып берилди. 
Түйүндүү сөздөр: музыка, аранжировка, композитор, фольклор, вокал, тембр. 
ЕСТЕСТВЕННЫЕ ОСНОВЫ МУЗЫКАЛЬНОЙ АРАНЖИРОВКИ 
Аннотация. В статье анализируется переработка новых звуков (вокальных и инструментальных партий) на основе оригинального музыкального материала, направленная на всестороннее развитие художественного образа оригинала, посредством широкого использования выразительных средств различных музыкальных произведений. 
Подчеркнуто, что аранжировка является значимой формой трансформации музыкального материала. Иными словами, выявлены важнейшие пути переработки оригинального музыкального материала автора. 
Ключевые слова: музыка, аранжировка, композитор, фольклор, вокал, тембр. 
NATURAL FUNDAMENTALS OF MUSICAL ARRANGEMEN 
Annotation. This article analyzes the processing of new sounds (vocal and instrumental parts) based on original musical material, aimed at the comprehensive development of the artistic image of the original, through the widespread use of expressive means of various musical works. It is emphasized that arrangement is a significant form of transformation of musical material. In other words, the most important ways of processing the author’s original musical material have been identified. Key words: music, arrangement, composer, folklore, vocals, timbre.

УДК: 7.0383(043.3) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.38 
Тургунбай уулу Максат, ОшМПУ, магистрант Мырзакулова Чолпон Алимжанова,ОшМПУ, окутуучу 
Тургунбай уулу Максат, ОшГПУ, магистрант Мырзакулова Чолпон Алимжанова, ОшГПУ, преподаватель 
Turgunbai uulu Maksat, master's student. 
Osh State pedagogical universities Myrzakulova Cholpon Alimzhanova, teacher Osh State Pedagogical University 
АРАНЖИРОВКА КӨРКӨМ ЧЫГАРМАЧЫЛЫКТЫН ӨЗГӨЧӨ БИР ТҮРҮ  КАТАРЫ 
Аннотация. Макалада азыркы элдик ыр аткаруучулук өнөрүндө фольклордук булак, материалды иштетүүнүн бир нече түрү болгон аранжировкалоо феноменине көңүл бурулду. 
Аранжировка чыгармачыл ыкма катары оригиналга “экинчи өмүр” гана бербестен, жаңы семантикалык мазмунду да тартуулай турган маңызы анализге алынды. 
Түйүндүү сөздөр: аранжировка, фольклор, транскрипция, фантазия, музыка, трансформация, стиль. 
АРАНЖИРОВКА КАК ОСОБЫЙ ВИД ХУДОЖЕСТВЕННОГО ТВОРЧЕСТВА 
Аннотация. В данной статье рассматривается феномен аранжировки, который представляет собой многократный вид обработки фольклорного исходного материала в современном народном песенном исполнительстве. Проанализировано, что аранжировка как творческий метод не только дает «вторую жизнь» оригиналу, но и придает новое смысловое содержание. 
Ключевые слова: аранжировка, фольклор, транскрипция, воображение, музыка, трансформация, стиль. 
ARRANGEMENT AS A SPECIAL TYPE OF ARTISTIC CREATIVITY 
Annotation. This article examines the phenomenon of arrangement, which is a multiple type of processing of folklore source material in modern folk song performance. It is analyzed that arrangement as a creative method not only gives a “second life” to the original, but also gives new semantic content. 
Key words: arrangement, folklore, transcription, imagination, music, transformation, style

УДК: 372.851 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.39 
Ибайдуллаев Хабибулла, ОшМУ, улук окутуучу Гафуржанова Аматхон Гафуржановна, ОшМУ, магистрант 
Ибайдуллаев Хабибулла, ОшГУ, ст.преподаваьтель Гафуржанова Аматхон Гафуржановна, ОшГУ, магистрант 
Ibaidullaev Habibulla, Osh State University, Senior Lecturer, Gafurjanova Amathon Gafurjanovna, Master's student of Osh State University 
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА ГЕОМЕТРИЯЛЫК МАСЕЛЕЛЕРДИН  АКТУАЛДУУЛУГУ 
Аннотация. Бул макалада башталгыч класстардагы орчундуу маселелердин бири болгон геометриялык материалдардын орду, мааниси жана зарылдыгы каралат. Бардык геометриялык фигуралар чекиттерден куралат.Түз сызык, шоола жана кесинди түшүнүгү башталгыч класстарда алгачкы маалымыттар катары берилип, алар менен бурчтун түрлөрү, көп бурчтуктар сүрөттөрү менен берилет. Көп бурчтуктардын периметрин жана аянтын табууга карата көп мисал жана маселелер каралган. Башталгыч класстын математика курсунда геометрикалык маселе дегенде жашоо абал сандык компоненттер менен мүнөздөлгөн, түрдүү геометриялык фигуралар жөнүндө түзүлгөн атайын маалыматтар берилген. Бул макала педагогика багытындагы студенттер, магистрлер, ата-энелер жана башталгыч класстардын мугалимдери үчүн сунушталат. 
Түйүндүү сөздөр: чекит, түз сызык, шоола жана кесинди, көп бурчтуктар, периметр, аянт. 
АКТУАЛЬНОСТЬ ГЕОМЕТРИЧЕСКИХ ЗАДАЧ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ 
Аннотация. В данной статье рассматривается роль, значение и необходимость геометрических материалов в начальных классах, как одной из актуальных проблем начального образования. Все геометрические фигуры состоят из точек. Понятия прямой линии, луча и отрезка вводятся в начальной школе как базовые, сопровождаясь изучением видов углов и изображением многоугольников. Рассматривается множество примеров и задач, направленных на вычисление периметра и площади многоугольников. В курсе математики начальных классов под геометрической задачей понимается жизненная ситуация, характеризуемая количественными компонентами, содержащая специальные сведения о различных геометрических фигурах. Данная статья рекомендуется студентам педагогических направлений, магистрантам, родителям и учителям начальных классов. Ключевые слова: точка, прямая, луч и отрезок, многоугольники, периметр, площадь. 
THE RELEVANCE OF GEOMETRIC PROBLEMS IN ELEMENTARY GRADES 
Annotation. This article examines the role, importance and necessity of geometric materials in elementary grades as one of the urgent problems of primary education. All geometric figures consist of points. The concepts of a straight line, a ray and a segment are introduced in elementary school as basic, accompanied by the study of types of angles and the image of polygons. 
Many examples and problems aimed at calculating the perimeter and area of polygons are considered. In the course of mathematics for elementary grades, a geometric problem is understood as a life situation characterized by quantitative components, containing special information about various geometric figures. This article is recommended for students of pedagogical directions, graduate students, parents and primary school teachers. 
Key words: point, line, ray and segment, polygons, perimeter, area. 

УДК: 372.851 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.40 
Ибайдуллаев Хабибулла, ОшМУ, улук окутуучу Ахматали кызы Адина, ОшМУ, магистрант 
Ибайдуллаев Хабибулла, ОшГУ, ст.преподаватель Ахматали кызы Адина, ОшГУ, магистрант 
Ibaidullaev Habibulla, Senior Lecturer, Osh State University Akhmataly kyzy Adina, Master's student of Osh State University 
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА МАТЕМАТИКА САБАГЫНА БАЙЛАНЫШТУУ ИЙРИМДЕРДИ УЮШТУРУУ 
Аннотация. Бул макалада башталгыч класстардагы орчундуу маселелердин бири болгон башталгыч класстарда математика сабагы боюнча сабактан тышкаркы жумуштарды уюштуруунун жолдору көрсөтүлдү. Сандардын өсүү жана кемүү тартиптери көрсөтүлгөн, ар бир цифрага табышмактуу суроолор берилип, аларды эске тутуп калуулары үчүн ыр саптары менен берилгендиги жакшы ыңгайлуулуктарды түзөт. 
Сандардын калдыксыз бөлүнүүчүлүк касиеттери боюнча маалымыттар берилген. Бөлүү амалы менен аткарылган мисалдар анын тескери амалы көбөйтүү менен текшерилгендиги башталгыч класс окуучулары үчүн маанилүү болот. Башталгыч класстарда көбөйтүүнүн жадыбалын билүүгө көңүл бурулат, ошондуктан тогуздун жадыбалын жаттоого карата окуучулар үчүн ыңгайлуу сунуштар берилген. Бул макала педагогика багытындагы студенттер, магистрлер, ата-энелер жана башталгыч класстардын мугалимдери үчүн сунушталат. 
Түйүндүү сөздөр: так жана жуп сандар, кошуу, кемитүү, көбөйтүү, бөлүү, жөнөкөй жана курама сандар. 
ОРГАНИЗАЦИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ КРУЖКОВ НА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ 
Аннотация. В данной статье представлены методы организации внеклассных занятий по математике в начальных классах, что является одной из актуальных проблем начального обучения. Показаны закономерности увеличения и уменьшения чисел, а также даны загадочные вопросы к каждой цифре, сопровождаемые стихотворными строками, что способствует их лучшему запоминанию. Приведены сведения о признаках делимости чисел. Примеры, выполняемые с помощью действия деления, проверяются обратным действием — умножением, что является важным аспектом для учеников начальных классов. Особое внимание уделено знанию таблицы умножения, в связи с чем предложены удобные способы запоминания таблицы умножения на девять. Данная статья рекомендуется студентам педагогических направлений, магистрантам, родителям и учителям начальных классов. Ключевые слова: четные и нечетные числа, сложение, вычитание, умножение, деление, простые и составные числа. 
ОRGANIZATION OF CLUBS RELATED TO MATHEMATICS FOR  ELEMENTARY GRADES 
Annotation. This article presents methods for organizing extracurricular activities in mathematics in elementary grades, which is one of the pressing problems of primary education. The patterns of increasing and decreasing numbers are shown, and cryptic questions are given for each digit, accompanied by lines of poetry, which contributes to their better memorization. Information is provided on the signs of divisibility of numbers. Examples performed using the division action are checked by the inverse action - multiplication, which is an important aspect for primary school students. Particular attention is paid to knowledge of the multiplication table, in connection with which convenient methods for memorizing the multiplication table by nine are proposed. This article is recommended for students of pedagogical directions, graduate students, parents and primary school teachers. Key words: Even and odd numbers, addition, subtraction, multiplication, division, prime and composite numbers. 

УДК 004. 021 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.41 
Хамидов Алишер, ОшМПУ, магистрант, E-mail: alisher@mail.ru 
Хамидов Алишер, ОшГПУ, магистрант, E-mail: alisher@mail.ru 
Khamidov Alisher, Osh State Pedagogical University, master's student, E-mail: alisher@mail.ru 
ВИДЕОПАНОРАМА ТУТУМУН ТҮЗҮҮ 
Аннотация. Макалада 360 градустук видео контентти тартуу жана өндүрүү үчүн иштелип чыккан видео панорама системасын иштеп чыгуу жана ишке ашыруу каралат. 
Система бир эле учурда видеону ар кандай бурчтан жазуу үчүн көп камералуу орнотууну колдонот, андан кийин өркүндөтүлгөн сүрөттү иштетүү жана синхрондоштуруу алгоритмдерин колдонуп, бири-бирине тыгыз тигилет. Негизги көйгөйлөргө реалдуу убакыт режиминде иштетүүнү камсыз кылуу, видеону стабилдештирүүнү сактоо жана бириктирилген панорамалык видеону түзүү үчүн сүрөттөрдү үзгүлтүксүз интеграциялоо кирет. Натыйжада система виртуалдык реалдуулуктагы (VR) жана кеңейтилген реалдуулуктагы (AR) тиркемелерди колдойт, колдонуучуларга жакшыртылган, кең бурчтуу көрүү тажрыйбасын берет [3]. Мындан тышкары, системада автоматташтырылган Жумуш агымы жана колдонуучуга ыңгайлуу интерфейс бар, бул оңой иштөөнү жана кийинки иштетүүнү жеңилдетет. Видео панораманы жаратуунун бул инновациялык ыкмасы эсептөөчү фотография жана сууга чумкутуучу медиа жаатында олуттуу жетишкендиктерди убада кылат. 
Түйүндүү сөздөр. Видео панорама системасы, 360 градус видео, сүрөт, сфералык видео, видео стабилдештирүү, виртуалдык реалдуулук (VR), кеңейтилген реалдуулук (AR) 
СОЗДАНИЕ СИСТЕМЫ ВИДЕОПАНОРАМЫ 
Аннотация. В статье рассматривается разработка и внедрение системы видеопанорамы, предназначенной для захвата и производства 360-градусного видеоконтента. Система использует настройку с несколькими камерами для одновременной записи видео под разными углами, а затем использует расширенные алгоритмы обработки и синхронизации изображений, которые плотно прилегают друг к другу. Основные проблемы включают обеспечение обработки в реальном времени, поддержание стабилизации видео и бесшовную интеграцию изображений для создания объединенного панорамного видео. В результате система поддерживает приложения виртуальной реальности (VR) и дополненной реальности (AR), обеспечивая пользователям улучшенный опыт просмотра под большим углом [3]. Кроме того, система имеет автоматизированный рабочий процесс и удобный интерфейс, что упрощает работу и постобработку. Этот инновационный метод создания видеопанорамы обещает значительный прогресс в области компьютерной фотографии и мультимедиа для погружения. 
Ключевые слова. Система видеопанорамы, видео на 360 градусов, фото, сферическое видео, стабилизация видео, виртуальная реальность (VR), дополненная реальность (AR) 
CREATING A VIDEO PANORAMA SYSTEM 
Annotation. This article discusses the development and implementation of a video panorama system designed to capture and produce 360-degree video content. The system uses a multi-camera setup to simultaneously record video from different angles, and then uses advanced image processing and synchronization algorithms that fit snugly together. The main challenges include providing real-time processing, maintaining video stabilization, and seamless image integration to create a combined panoramic video. As a result, the system supports virtual reality (VR) and augmented reality (AR) applications, providing users with an improved viewing experience from a wide angle [3]. In addition, the system has an automated workflow and a user-friendly interface, which simplifies work and post-processing. This innovative method of creating a video panorama promises significant progress in the field of computer photography and multimedia for immersion. 
Keywords. Video panorama system, 360 degree video, photo, spherical video, video stabilization, virtual reality (VR), Augmented reality (AR)

УДК 004. 021 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.42 
Хамидов Алишер, ОшМПУ, магистрант, E-mail: alisher@mail.ru 
Хамидов Алишер, ОшГПУ, магистрант, E-mail: alisher@mail.ru 
Khamidov Alisher, Osh State Pedagogical University, master's student, E-mail: alisher@mail.ru 
ПАНОРАМАЛЫК КАМЕРАЛАРДЫ КОЛДОНУУ МЕНЕН КООМДУК ЖАЙЛАРДЫ КӨЗӨМӨЛДӨӨ ҮЧҮН ВИДЕО АНАЛИТИКАЛЫК СИСТЕМАЛАР 
Аннотация. Азыркы коомдо коомдук жайлардын коопсуздугун жана натыйжалуу башкарууну камсыз кылуу артыкчылыктуу милдеттердин бири болуп саналат. Коопсуздук технологиясынын өнүгүшү менен панорамалык камералар көрүнүштү камсыз кылуу жөндөмү менен маанилүү орунду ээлейт, бул чоң мейкиндиктерди камтыйт жана керектүү камералардын санын азайтат. Бул макала панорамалык камераларды колдонуу менен коомдук жайларды көзөмөлдөө үчүн видео аналитикалык системаларды иштеп чыгуу жана изилдөө жөнүндө. Иштин максаты-сейил бактар, соода борборлору, транспорттук түйүндөр жана стадиондор сыяктуу эл көп чогулган жерлерде объектилерди аныктоо жана көзөмөлдөө, шектүү иш-аракеттерди аныктоо жана коопсуздукту камсыз кылуу максатында панорамалык видео сүрөттөрдү автоматтык түрдө анализдөө ыкмаларын жана алгоритмдерин изилдөө жана иштеп чыгуу. Изилдөө учурдагы панорамалык сүрөттөрдү иштетүү технологияларын жана ыкмаларын карап чыгат жана видео аналитиканын тактыгын жана натыйжалуулугун жогорулатуу үчүн нейрон тармактарын жана терең үйрөнүү алгоритмдерин интеграциялоо мүмкүнчүлүктөрүн карайт. Негизги милдеттерге панорамалык видеолорду алдын ала иштетүү методикасын иштеп чыгуу, объекттерди аныктоо жана көзөмөлдөө үчүн алгоритмдерди тандоо жана конфигурациялоо жана реалдуу шарттарда сунушталган системанын иштешин баалоо кирет. Иштин натыйжалары панорамалык видео сүрөттөрдү талдоо үчүн эффективдүү жана так куралдарды сунуштоо менен коомдук жайларды башкарууну жана коопсуздукту жакшыртууга салым кошот деп күтүлүүдө. 
Түйүндүү сөздөр: видео аналитика, панорамалык камералар, коомдук жайларды көзөмөлдөө, объекттерди аныктоо, көз салуу, терең үйрөнүү, коопсуздук. 
СИСТЕМЫ ВИДЕОАНАЛИТИКИ ДЛЯ МОНИТОРИНГА ОБЩЕСТВЕННЫХ  МЕСТ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПАНОРАМНЫХ КАМЕР 
Аннотация. В современном обществе обеспечение безопасности и эффективного управления общественными местами является одной из приоритетных задач. С развитием технологий безопасности панорамные камеры занимают важное место благодаря своей способности обеспечивать видимость, которая охватывает большие пространства и уменьшает количество необходимых камер. Эта статья посвящена разработке и исследованиям систем видеоаналитики для мониторинга общественных мест с помощью панорамных камер. Целью работы является исследование и разработка методов и алгоритмов автоматического анализа панорамных видеоизображений с целью обнаружения и мониторинга объектов в местах скопления людей, таких как парки, торговые центры, транспортные узлы и стадионы, выявления подозрительной активности и обеспечения безопасности. В исследовании рассматриваются существующие технологии и методы обработки панорамных изображений и рассматриваются возможности интеграции нейронных сетей и алгоритмов глубокого обучения для повышения точности и эффективности видеоаналитики. Основные задачи включают разработку методологии предварительной обработки панорамного видео, выбор и настройку алгоритмов для обнаружения и отслеживания объектов, а также оценку производительности предлагаемой системы в реальных условиях. Ожидается, что результаты работы будут способствовать улучшению управления общественными местами и безопасности, предоставляя эффективные и точные инструменты для анализа панорамных видеоизображений. 
Ключевые слова: видеоаналитика, панорамные камеры, мониторинг общественных мест, обнаружение объектов, отслеживание, глубокое обучение, безопасность. 
VIDEO ANALYTICS SYSTEMS FOR MONITORING PUBLIC PLACES USING  PANORAMIC CAMERAS 
Annotation. In modern society, ensuring the safety and effective management of public places is one of the priorities. With the development of security technologies, panoramic cameras occupy an important place due to their ability to provide visibility that covers large spaces and reduces the number of cameras needed. This article is devoted to the development and research of video analytics systems for monitoring public places using panoramic cameras. The aim of the work is to research and develop methods and algorithms for automatic analysis of panoramic video images in order to detect and monitor objects in crowded places such as parks, shopping malls, transport hubs and stadiums, identify suspicious activity and ensure safety. The study examines existing technologies and methods for processing panoramic images and examines the possibilities of integrating neural networks and deep learning algorithms to improve the accuracy and efficiency of video analytics. The main tasks include the development of a methodology for preprocessing panoramic video, the selection and configuration of algorithms for detecting and tracking objects, as well as evaluating the performance of the proposed system in real conditions. The results of the work are expected to contribute to improving public space management and safety by providing effective and accurate tools for analyzing panoramic video images. 
Key words: video analytics, panoramic cameras, monitoring of public places, object detection, tracking, deep learning, security. 

УДК: 373. 31 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.43 
Шайбек кызы Нуриза, ОшМУ, магистрант Анаркулов Рахматулла, ОшМУ, к.п.н., доцент 
Шайбек кызы Нуриза, ОшГУ, магистрант Анаркулов Рахматулла, ОшГУ, к.п.н., доцент 
Shaibek kyzy Nuriza, Osh State University, Master's student Rakhmatulla Anarkulov, Osh State University, PhD, Associate Professor 
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАГЫ МАТЕМАТИКА КУРСУНДА  КОМПОНЕНТТЕРДИН БАЙЛАНЫШТУУЛУГУН ОКУТУУНУН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ 
Аннотация. Изилдөө башталгыч класстын математика курсунда компоненттердин арасындагы байланыштарды окутуунун уникалдуу аспектилерине багытталган. Авторлор башталгыч класстын окуучуларында математикалык түшүнүктөрдүн ортосундагы байланыштарды өнүктүрүүдөгү эффективдүү методдорду карап чыгышат. Комплекстүү математикалык ой-жүгүртүүнү калыптандыруучу стратегиялары талкууланат, анын ичинде оюндарды, визуализацияларды жана предметтин ар кандай аспектилеринин ортосундагы байланыштарды колдонуу. Изилдөөнүн натыйжалары башталгыч класстарда математиканы окутууга интегративдик мамиле жасоонун зарылдыгын көрсөтүп, мугалимдер үчүн практикалык сунуштарды берет. 
Түйүндүү сөздөр: амалдар, амалдардын аталыштары, компоненттер, барабардык, барабарсыздык, туюнтма. 
ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ВЗАИМОСВЯЗИ КОМПОНЕНТОВ В КУРСЕ  МАТЕМАТИКИ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ 
Аннотация. Исследование фокусируется на уникальных аспектах обучения взаимосвязи компонентов в курсе математики начальной школы. Авторы анализируют методы, эффективные для развития понимания связи между математическими концепциями в учащихся младших классов. Обсуждаются стратегии, способствующие формированию комплексного математического мышления, включая использование игр, визуализаций и задач, которые подчеркивают взаимосвязь между различными аспектами предмета. Результаты исследования подчеркивают необходимость интегративного подхода к обучению математике на начальном этапе образования и предлагают практические рекомендации для учителей. 
Ключевые слова: действия, называние действии, компоненты, равенство, неравенство, выражения. 
FEATURES OF TEACHING THE INTERRELATION OF COMPONENTS IN A PRIMARY SCHOOL MATHEMATICS COURSE 
Annotation. The study focuses on the unique aspects of teaching component relationships in an elementary school mathematics course. The authors review methods that are effective in developing understanding of the connections between mathematical concepts in elementary school students. Strategies to promote complex mathematical thinking are discussed, including the use of games, visualizations, and problems that highlight the relationships between different aspects of the subject. The results of the study highlight the need for an integrative approach to mathematics teaching in primary education and offer practical recommendations for teachers. 
Key words: action, naming an action, components, equality, inequality, expressions.

УДК 37.01 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.44 
Ырыcбaeвa Aйcыргa Aлмaмaтовнa, ОшМПУ, окутуучу Бeрдибeковa Кулипa Турдибeковнa, ОшМПУ, улук окутуучу Кудрeтaли кызы Aйгeрим, ОшМПУ, мaгиcтрaнт 
Ырыcбaeвa Aйcыргa Aлмaмaтовнa, ОшГПУ, преподаватель Бeрдибeковa Кулипa Турдибeковнa, ОшГПУ, ст.преподаватель Кудрeтaли кызы Aйгeрим, ОшГПУ, мaгиcтрaнт 
Yrysbaeva Aisyrga Almamatovna, Osh State Pedagogical University teacher Berdibekova Kulipa Turdybekovna, Osh State Pedagogical University Senior lecturer Kudretali kyzy Aigerim, Osh State Pedagogical University, master's student 
"ИНФОРМAТИКA" AДИCТИГИНИН CТУДEНТТEРИ ҮЧҮН  ПРОГРAММAЛОО ДИCЦИПЛИНACЫН ОКУТУУДA SMARТ МEТОДУН  ИНТEГРAЦИЯЛОО 
Aннотaция. Мaкaлaдa "информaтикa" aдиcтигинин cтудeнттeри үчүн прогрaммaлоо диcциплинacын окутуу мeтодунун интeгрaцияcы кaрaлaт. SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound). Мaкaлaдa SMART мeтодунун нeгизги принциптeри жaнa aнын прогрaммaлоону үйрөнүү контeкcтиндe колдонулушу бaca бeлгилeнeт. Окутуу прогрaммaлaрын түзүү боюнчa милдeттeрди түзүүнүн конкрeттүү миcaлдaры, ошондой элe cтудeнттeргe ушул мaкcaттaргa жeтүүгө жaрдaм бeргeн мeтоддор жaнa курaлдaр кaрaлaт. Көрcөтүлгөн ыкмa окуу процeccинин нaтыйжaлуулугун жогорулaтуугa, cтудeнттeрдин мотивaцияcын жaкшыртуугa жaнa aлaрдын информaтикa жaaтындaгы кecиптик көндүмдөрүн өнүктүрүүгө мүмкүндүк бeрeт. 
Түйүндүү cөздөр: информaтикa, окутуучу, cтудeнт, бaaлоо критeрийлeри, SMART ыкмacы, Python прогрaммaлоо тили. 
ИНТЕГРАЦИЯ МЕТОДА SMART В ПРЕПОДАВАНИЕ ДИСЦИПЛИНЫ  ПРОГРАММИРОВАНИЯ ДЛЯ СТУДЕНТОВ СПЕЦИАЛЬНОСТИ  "ИНФОРМАТИКА" 
Аннотация. В этой статье рассматривается интеграция метода преподавания дисциплины программирования для студентов специальности "информатика". SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound). В статье освещаются основные принципы метода Smart и его применение в контексте обучения программированию. Будут рассмотрены конкретные примеры постановки задач по созданию учебных программ, а также методы и инструменты, которые помогут учащимся достичь этих целей. 
Указанный метод позволяет повысить эффективность учебного процесса, улучшить мотивацию учащихся и развить их профессиональные навыки в области информатики. 
Ключевые слова: информатика, преподаватель, студент, критерии оценки, метод SMART, язык программирования Python.
INTEGRATION OF THE SMART METHOD INTO THE TEACHING OF THE  PROGRAMMING DISCIPLINE FOR STUDENTS OF THE COMPUTER SCIENCE SPECIALTY 
Annotation. This article discusses the integration of the method of teaching the discipline of programming for students of the specialty "computer science". SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound). The article highlights the basic principles of the Smart method and its application in the context of learning programming. Specific examples of setting objectives for creating curricula will be considered, as well as methods and tools that will help students achieve these goals. 
This method makes it possible to increase the efficiency of the educational process, improve the motivation of students and develop their professional skills in the field of computer science. 
Key words: computer science, teacher, student, evaluation criteria, SMART method, Python programming language.

УДК 620.91 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.45
Алманбетов Айбек Абдрасилович, ИТЭИ, улук окутуучу, aalmanbetov87@gmail.com 
Алманбетов Айбек Абдрасилович, ИИТЭ, ст.преподаватель, aalmanbetov87@gmail.com 
Almanbetov Aibek Abdrasilovich, Senior lecturer at IITE, aalmanbetov87@gmail.com
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН АЙЫЛ ЧАРБАСЫНДАГЫ ЭНЕРГИЯНЫН АЛЬТЕРНАТИВДҮҮ БУЛАКТАРЫ 
Аннотация. Макалада альтернативдүү энергия булактарын айыл жергесинде колдонуу мүмкүнчүлүгү каралат. Азыркы учурда кайра жаралбаган энергия булактарынын баасы өтө жогору. Бул алардын чектелгендиги жана натыйжасыз колдонулушу менен аныкталат. Электр энергиясына тарифтердин жогорулашы жана жылуулук жана электр энергетикасында отундун салттуу түрлөрүн пайдалануунун экологиялык кесепеттери электр энергиясын өндүрүүнүн жаңы жолдорун издөөгө мажбур кылууда. Борбордон ажыратылган райондорду өнүктүрүү жана республиканын автономдуу райондорунда борборлоштурулган энергия системасын түзүүнүн мүмкүн эместиги керектөөчүлөрдүн энергия ресурстарына болгон керектөөлөрүн канааттандыруунун жаңы жолдорун издөөгө мажбур кылууда. Ошондуктан, айыл чарбасында колдонулуучу альтернативдүү энергия булактарын талдап көрөлү. 
Түйүндүү сөздөр: күн радиациясы, альтернативдүү энергия булагы, аймак,энергия балансы, биомасса энергиясы, шамал энергиясы.
АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ ИСТОЧНИКИ ЭНЕРГИИ В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ 
Аннотация. В статье рассматривается возможность использования альтернативных источников энергии в сельской местности. В настоящее время стоимость невозобновляемых источников энергии очень высока. Это определяется их ограниченностью и неэффективным использованием. Повышение тарифов на электроэнергию и экологические последствия использования традиционных видов топлива в отоплении и электроэнергетике вынуждают искать новые способы производства электроэнергии. Развитие децентрализованных районов и невозможность создания централизованной энергосистемы в автономных районах республики вынуждают искать новые пути удовлетворения потребностей потребителей в энергоресурсах. Поэтому давайте проанализируем альтернативные источники энергии, используемые в сельском хозяйстве. 
Ключевые слова: солнечная радиация, альтернативный источник энергии,регион, энергетический баланс, энергия биомассы, энергия ветра.
ALTERNATIVE ENERGY SOURCES IN AGRICULTURE KYRGYZ REPUBLIC 
Annotation. This article discusses the possibility of using alternative energy sources in rural areas. Currently, the cost of non-renewable energy sources is very high. This is determined by their limitations and inefficient use. The increase in electricity tariffs and the environmental consequences of the use of traditional fuels in heating and electric power industry are forcing us to look for new ways of generating electricity. The development of decentralized regions and the impossibility of creating a centralized energy system in the autonomous regions of the republic force us to look for new ways to meet the needs of consumers in energy resources. Therefore, let's analyze alternative energy sources used in agriculture. Key words: solar radiation, alternative energy source,region, energy balance, biomass energy, wind energy. 

УДК 620(075.8) 
DOI:10.58494/esai.24(9).2024.46
Дуйшебаева Элиза Ызабековна, ИТЭИ, улук окутуучу 
Дуйшебаева Элиза Ызабековна, ИИТЭ, ст.преподаватель 
Duishebaeva Eliza Yzabekovna, IITE, senior lecturer
АДАМЗАТТЫ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ МЕНЕН КАМСЫЗ КЫЛУУНУН ЭКОЛОГИЯЛЫК КӨЙГӨЙЛӨРҮ ЖАНА АНЫ ЧЕЧҮҮ ЖОЛДОРУ 
Аннотация. Азыркы учурда Жерди каптаган жана күндүн жылуулугун кармаган парник газдарынын олуттуу бөлүгү электр энергиясын жана жылуулукту өндүрүү үчүн казылып алынган отундар күйгөндө энергия өндүрүүдө пайда болот. Көмүр, мунай жана газ сыяктуу казылып алынган жаратылыш ресурстары глобалдык климаттын өзгөрүшүнө эң чоң салым кошот. Бул абалдан чыгуунун жолдорунун бири энергиянын кайра жаралуучу булактарын пайдалануу болуп саналат. Макалада энергиянын кайра жаралуучу булактарын өнүктүрүүнүн перспективдүү багыттарынын бири болуп, жогорку кубаттуулуктагы шамал электр станцияларына салыштырмалуу чоң капиталдык чыгымдарды талап кылбаган чакан (10 кВт чейин) жана орто (100 кВт чейин) кубаттуулуктагы шамал электр станцияларын пайдалуу тууралуу берилет. Ошондой эле күн жылуулук коллекторлорун пайдалануу социалдык оорчулуктарды азайтуу үчүн кыйла келечектүү болору макалада айкын көрсөтүлөт. 
Түйүндүү сөздөр: энергиянын кайра жаралуучу булактары, шамал-күн электр чордондору, энергияны пайдалануу, энергияны үнөмдөө, күнфотоэлектр чордондору, шамалэлектр чордондору, парник газдары, казылып алынган отундар.
ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЧЕЛОВЕЧЕСТВА ЭЛЕКТРИЧЕСКОЙ ЭНЕРГИЕЙ И ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ 
Аннотация. Значительная часть парниковых газов, которые в настоящее время покрывают Землю и улавливают солнечное тепло, образуется при сжигании ископаемого топлива для производства электроэнергии и тепла. Добываемые природные ресурсы, такие как уголь, нефть и газ, вносят наибольший вклад в глобальное изменение климата. Одним из выходов из этой ситуации является использование возобновляемых источников энергии. В статье описаны преимущества малых (до 10 кВт) и средних (до 100 кВт) ветроэлектростанций, не требующих больших капитальных затрат по сравнению с ветроэлектростанциями большой мощности, как одного из перспективных направлений развития. возобновляемых источников энергии. В статье наглядно показано, что использование солнечных тепловых коллекторов будет более перспективным для снижения социальной нагрузки. 
Ключевые слова: возобновляемые источники энергии, ветро-солнечные электростанции, использование энергии, энергосбережение, солнечные фотоэлектрические электростанции, ветряные электростанции, парниковые газы, ископаемое топливо.
ENVIRONMENTAL PROBLEMS OF PROVIDING HUMANITY WITH ELECTRIC ENERGY AND WAYS TO SOLVE THEM 
Annotation. Much of the greenhouse gases that currently cover the Earth and capture solar heat are generated by burning fossil fuels to produce electricity and heat. Natural resources produced, such as coal, oil and gas, contribute the most to global climate change. One way out of this situation is the use of renewable energy sources. The article describes the advantages of small (up to 10 kW) and medium (up to 100 kW) wind power plants, which do not require large capital expenditures compared to high-power wind power plants, as one of the promising areas of development. renewable energy sources. The article clearly shows that the use of solar thermal collectors will be more promising for reducing the social burden. 
Key words: Renewable energy, wind and solar power, energy use, energy conservation, solar PV, wind farms, greenhouse gases, fossil fuels.