1. Барпыбаев Т.Р., Токтомамбетова Ж.С.
УДК 3.37.02 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.01
ОКУТУУНУН АКТИВДҮҮ МЕТОДУ КАТАРЫ КЕЙС-ЫКМА ТЕХНОЛОГИЯСЫН КОЛДОНУУ
Аннотация: макалада окутуунун активдүү методдорунун бири болгон жана учурда да актуалдуу маселе катары каралып келе жаткан кейс-ыкма методу менен студенттердин компетенттүүлүгүн баалоо каралган. Ошондой эле кесиптик билим берүүнүн практикасына бул методду кийирүүнүн багыттары, максаттары, түзүлушү, салттуу окутуудан болгон айырмачылыктары, талаптары, кырдаалдык маселерди тузүү менен аларды талдоо жана кейс-ыкма аркылуу баалоонун жолдору көрсөтүлгөн. Кейс-ыкма методу аркылуу окуу материалдарын өздөштүрүү процессинде студенттердин иши активдүү болуп жекече сапаттары калыптандырылат, ой-пикирлерин кеңири баяндоого шарт түзүлөт. Кейс ыкмасында чыныгы турмуштан алынган конкретүү кырдаалдын модели белгиленген эрежелер аркылуу иштелип чыгат, мында студенттер өздөштүрө турган практикалык көндүмдөр жана билимдердин жыйындысы чагылдырылат. Кейс технологияда белгиленген билимдерди баалоону гана эмес, студенттердин конкреттүү кырдаал боюнча талдоо жасоосу, тиешелүү чечимдерди кабыл алуусу, логикалык ой-жүгүртүүсү бааланат. Түйүндүү сөздөр: компетенттүүлүк, баалоо, кейс-ыкма методу, дискуссия, презентация, кырдаал, кейс тапшырмалар, билгичтиктер, көйгөй, сабак.
ПРИМЕНЕНИЕ КЕЙС-ТЕХНОЛОГИИ КАК АКТИВНОГО МЕТОДАОБУЧЕНИЯ
Аннотация: в статье рассмотрено актуалность применения кейс-технологии как активный метод обучения для оценивания компетентности студентов. А также рассмотрены тенденции, цели, структура, рахница между тардиционным обучением, требования, составление ситуационных задач и пути оценивания с кейс-технологией. Кейс- технология обуславливает освоение учебного материала студентами, приэтом повышается их активность, формилируется личностные свойства, сожаются условия для самовыражения. В кейс-технологии разработывается модель конкретной ситуации и при этом у студентов формилируются практические знания и умения. Кейс-технологии выражается не только оценивание знания студентов, но и анализ задач конкретной ситуации, применение конкретных решений и их обоснование, оценивание логического мышления студентов. Ключевые слова: компетентност, оценивание, метод кейса, дискуссия, презентация, ситуация, кейс задания, умения, проблема, занятия.
APPLICATION OF CASE TECHNOLOGY AS AN ACTIVE METHOD TRAINING
Annotation: the article considers the relevance of the use of case technology as an active teaching method for assessing the competence of students. Trends, goals, structure, difference between traditional training, requirements, preparation of situational tasks and ways of assessment with case technology are also considered. Case technology determines the development of educational material by students, thus their activity increases, personal properties are formed, conditions for self-expression are improved. In case technology, a model of a specific situation is developed and at the same time students form practical knowledge and skills. Case technology expresses not only the assessment of students’ knowledge, but also the analysis of tasks of a specific situation, the application of specific solutions and their justification, the assessment of students’ logical thinking. Keywords: competence, assessment, case method, discussion, presentation, situation, task case, skills, problem, classes.
2. Абдисалам кызы Миргүл.
УДК: 373.3 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.02
Аннотация: Бул макалада кыргыз ыр фольклорунун жанрдык жана жанрдык системасын изилдөө да ага мүнөздүү мазмунду, калыптандыруучу элементтерди ачууга багытталган. Ушуга байланыштуу мазмун жана форма түшүнүктөрү жанрдык системанын эстетикалык жалпылоочу категорияларынын милдетин аткарат. Ачкыч сөздөр: жанр, музыка, фольклор, ырым, эмгек, эпос.
ЖАНРЫ КЫРГЫЗСКОГО МУЗЫКАЛЬНОГО ИСКУССТВА
Аннотация: В данной статье исследование жанрово-жанровой системы кыргызского песенного фольклора направлено на выявление его характерного содержания и формообразующих элементов. В связи с этим понятия содержания и формы выступают обобщающими эстетическими категориями жанровой системы. Ключевые слова: жанр, музыка, фольклор, обряд, произведение, эпос.
Keywords: genre, music, folklore, rite, work, epic.
3. Абдисалам кызы Миргүл.
УДК: 373.3 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.03
АКЫНДЫК ӨНӨР РУХАНИЙ ФЕНОМЕН КАТАРЫ
Аннотация: Бул макалада акын поэзиясы Борбордук Азиянын көчмөн элдеринин арасында орун алган, ал кыргыздар менен казактарда өзгөчө өнүгүүгө ээ болгондугу чагылдырылган. Алар көбүнчө кылдуу музыкалык аспаптын (кыргыздарда комуз, казактарда домбыра) коштоосунда оозеки поэтикалык формада аткарышкан. Алар карапайым элдин сезимдерин чагылдырган, өз доорунун социалдык жаман көрүнүштөрүн ашкерелеген элдик ырчылар катары кабыл алынганы белгиленет. Ачкыч сөздөр: акын, көчмөн,комуз, таланттуу, музыка, эстетика.
ПОЭТИЧЕСКОЕ ИСКУССТВО КАК ДУХОВНОЕ ЯВЛЕНИЕ
Аннотация: В данной статье показано, что поэзия поэта имела место среди кочевых народов Центральной Азии, а особое развитие она имела у кыргызов и казахов. Обычно они исполнялись в устной поэтической форме под аккомпанемент струнного музыкального инструмента (комуз по-киргизски, домбыра по-казахски). Отмечается, что они воспринимались как народные певцы, отражавшие чувства простых людей и обличающие социальные пороки своего времени. Ключевые слова: поэт, кочевник, комуз, талантливый, музыка, эстетика.
POETIC ART AS A SPIRITUAL PHENOMENON
Abstract: This article shows that the poet’s poetry took place among the nomadic peoples of Central Asia, and it had a special development among the Kyrgyz and Kazakhs. They were usually performed in oral poetic form to the accompaniment of a stringed musical instrument (komuz in Kyrgyz, dombra in Kazakh). It is noted that they were perceived as folk singers, reflecting the feelings of ordinary people and exposing the social vices of their time. Keywords: poet, nomad, comuz, talented, music, aesthetics.
4. Адына кызы Анарубия, Карим кызы Гулкан,Дилдебекова А.М.
УДК 004.378 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.04
МАТЕМАТИКА САБАГЫНДА ПРЕДМЕТТЕР АРАЛЫК БАЙЛАНЫШТАРДЫ ИШКЕ АШЫРУУДА ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫ КОЛДОНУУ
Аннотация: Макалада математика сабагында предметтер аралык байланышты ишке ашырууда онлайн платформаларды колдонуунун жолдору каралат. Учурда окуучуларды сабакка кызыктыруу эң биринчи маселелерден болуп саналат. Ал эми сабакка кызыктыруу үчүн мугалим абдан изденип, жаңы технологияларды сабактарга колдонууну өздөштүрүүсү абзел. Заманбап технологияларды окутуунун традициялык методдору менен биргеликте колдонуу окуучунун дүйнө таанымын кеңейтип, өзгөрүп жаткан окутуунун формаларына, методдоруна ылайык окуу материалын өркүндөтүлгөн формада кабыл алууга, предметтер аралык байланышты ишке ашырууга жана өз алдынча изденүүгө мүмкүндүк берет. Азыркы учурда окутууда колдонулган онлайн платформалар абдан көп. Мугалим сабактын тибине жараша алардын ичинен окуучулар үчүн эң жөнөкөй жана түшүнүктүү болгон, окутуунун эффективдүүлүгүн жогорулатуучу түрүн тандап алуусу керек. Онлайн платформаларды колдонуу окуучуларды сабакка кызыктырып, чыгармачылык менен тапшырмаларды аткарууга өбөлгө түзөт. Математика сабагында предметтер аралык байланышты ишке ашыруу окутуу жана тарбиялоо процессине комплекстүү мамиле кылуунун негизги шарты болуп саналат. Түйүндүү сөздөр: компьютердик технологиялар, предметтер аралык байланыш, модернизация, мультимедиялык презентациялар, окутуунун методдору, окутуу процесси, заманбап технологиялар.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ОНЛАЙН-ПЛАТФОРМ ПРИ ОСУЩЕСТВЛЕНИИ МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ
Аннотация: В статье рассматриваются способы использования онлайн-платформ для реализации межпредметной коммуникации на уроках математики. В настоящее время привлечение учащихся к уроку является одним из первых вопросов. А для того, чтобы урок был интересным, учитель должен быть очень усидчивым и освоить использование новых технологий на уроках. Использование современных технологий совместно с традиционными методами обучения расширяет мировоззрение учащегося, позволяет получать учебный материал в усовершенствованном виде в соответствии с меняющимися формами и методами обучения, осуществлять межпредметную связь и осуществлять самостоятельный поиск. В настоящее время существует множество онлайн-платформ, используемых в сфере образования. В зависимости от вида урока учитель должен выбирать среди них наиболее простой и понятный для учащихся тип, повышающий эффективность обучения. Использование онлайн-платформ вызывает у учащихся интерес к уроку и помогает им творчески выполнять задания. Осуществление межпредметной связи на уроке математики является главным условием комплексного подхода к учебно-воспитательному процессу. Ключевые слова: компьютерные технологии, межпредметные связи, модернизация, мультимедийные презентации, методы обучение, процесс обучения, современные технологии.
THE USE OF ONLINE PLATFORMS IN IMPLEMENTING INTER-SUBJECT RELATIONS IN MATHEMATICS LESSONS
Annotation: The article discusses ways to use onlineтисчя platforms to implement interdisciplinary communication in mathematics lessons. At present, the involvement of students in the lesson is one of the first issues. And in order for the lesson to be interesting, the teacher must be very diligent and master the use of new technologies in the classroom. The use of modern technologies in conjunction with traditional teaching methods expands the student’s worldview, allows you to receive educational material in an improved form in accordance with changing forms and methods of teaching, to carry out interdisciplinary communication and to carry out independent search. Currently, there are many online platforms used in the field of education. Depending on the type of lesson, the teacher should choose among them the most simple and understandable type for students, which increases the effectiveness of learning. The use of online platforms arouses students’ interest in the lesson and helps them creatively complete assignments. The implementation of interdisciplinary communication in a mathematics lesson is the main condition for an integrated approach to the educational process. Key words: computer technology, subject communication, modernization, multimedia presentations, training methods, learning process, modern technologies.
5. Акмамат кызы Азиза, Мамаюсупов М.Ш.
УДК 51-7:51-73 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.05
Аннотация: Макалада математиканы окутууда берилген билимдерди бышыктоонун актууалдуулугу, математика боюнча билимдерди бышыктоо проблемаларына жетишерлик деңгээлдеги маани берүү багыттагы атайын илимий-усулдук изилдөө иштери жүргүзүү. Математиканы окутууда билимдерди бышыктоо проблемаларын теориялык негиздемелеринин, орус илимпоз- педагодорунун эмгектеринен окуп үйрөнүп, алардын анализдөөнүн жыйынтыгын, математиканы окутууда билимдерди бышыктоонун теориялык негиздемелерин колдонуу менен Ош шаарындагы №42 “Керме-Тоо” мектеп- гимназиясынын 5-классынын математика сабагында “Салмакты туюнтуу” темасын окутууда, физикалык масса чоңдугун сандар менен туюнтууда, салмактарды ар башка бирдиктерде туюнтуу ыкмаларына окуучуларды машыктырууда: натуралдык сандарды туура жазуу, көбөйтүү жана бөлүү, арифметикалык амалдарды аткаруу иреттерин сактоо боюнча билимдерин бышыктоо боюнча тажрыйбалары жазылган. Ачкыч сөздөр: Салмакты туюнтуу, сыйымдуулук, салмакты өлчөө, маселелердин чыгарылышы, масса, натуралдык сандар, математикалык модел, арифметикалык амалдар.
Аннотация: В статье раскрывается актуальность закрепления знаний, предусмотренных при обучении математике, проведения специальных научно-методических исследований в направлении придания достаточного уровня значимости проблемам закрепления знаний по математике. Изучая теоретические основы проблем закрепления знаний при обучении математике, из работ российских ученых и педагогов, используя результаты их анализа, теоретические основы закрепления знаний при обучении математике, тему «Выражение веса» в урок математики 5 класса школы-гимназии №42 «Керме-Тоо» города Ош опыт преподавания, выражения физической массы числами, обучение учащихся приемам выражения массы в разных единицах: правильному написанию натуральных чисел, умножение и деление, соблюдение порядка выполнения арифметических действий.
Ключевые слова: Выражение веса, грузоподъемность, измерение веса, решение задач, масса, натуральные числа, математическая модель, арифметические действия.
Abstract: In the article, the relevance of strengthening the knowledge provided in teaching mathematics, conducting special scientific and methodical research in the direction of giving a sufficient level of importance to the problems of strengthening knowledge in mathematics. By studying the theoretical foundations of the problems of knowledge consolidation in teaching mathematics, from the works of Russian scientists and pedagogues, using the results of their analysis, the theoretical foundations of knowledge consolidation in mathematics teaching, the topic “Expression of Weight” in the mathematics lesson of the 5th grade of school-gymnasium #42 “Kerme-Too” in the city of Osh. experience in teaching, expressing physical mass with numbers, training students in methods of expressing weight in different units: correct writing of natural numbers, multiplication and division, maintaining the order of performing arithmetic operations. Keywords: Weight expression, capacity, weight measurement, problem solving, mass, natural numbers, mathematical model, arithmetic operations.
6. Акмамат кызы Азиза, Мамаюсупов М.Ш.
УДК 51-7:51-73 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.06
Аннотация: Макалада автордун 5 – класста окутулуучу бөлчөктөр темалары боюнча окуучулардын өздөштүрүүсүн төмөн болуу себептери үйрөнүлүп, алардын кызыгууларын арттыруу үчүн, өтүлгөн темаларды бышыктоодо физикалык масса, тыгыздык чоңдуктарын эсептөөгө карата түзүлгөн турмуштук мисалдарды колдонуу тажрыйбасынан келип чыккан сунушу берилген. Тажрыйбанын башында окуучуларга: а) нерселердин массасы, тыгыздыгы жөнүндөгү маалыматтарды; б) физикалык кубулуштардын касиеттери – физикалык чоңдуктар менен мүнөздөлүп, негизги физикалык чоңдуктарга: узундук, убакыт, масса, температура, ылдамдык, ылдамдануу, тыгыздык, күч, механикалык жумуш, кубаттулук, кинематикалык энергия, потенциялдык энергия ж.б.у.с., кирерин жазылган. Ал эми негизги физикалык чоңдуктарды өлчөө үчүн, алардын бирдигин алдын ала аныктап, 1872 – жылы Париж шаарында өткөрүлгөн чендердин Эл аралык Чоң жыйынында жалпы бирдиктер системасы (анын ичинде СИ) кабыл алынганын айтылган. Ачкыч сөздөр: бөлчөк сандар, масса, тыгыздык, физикалык чоңдуктар, СИ системасы, бирдикте, формулалар.
Аннотация: В статье сделано авторское предложение на основе опыта использования реальных примеров расчета значений физической массы и плотности с целью повышения их заинтересованности в изучении причин низкой успеваемости учащихся по темам дроби изучают в 5 классе. В начале эксперимента испытуемым были даны: а) сведения о массе и плотности предметов; б) свойства физических явлений-характеризуются физическими величинами, в том числе основными физическими величинами: длиной, временем, массой, температурой, скоростью, ускорением, плотностью, силой, механической работой, мощностью, кинематической энергией, потенциальной энергией и т. д. Запись записывается. Для измерения основных физических величин заранее была определена их единица, и было сказано, что единая система единиц (включая СИ) была принята на Международном Великом совещании курсов, состоявшемся в Париже в 1872 г. Ключевые слова: дробные числа, масса, плотность, физические величины, система СИ, единицы, формулы.
Annotation: In the article, the author’s proposal is based on the experience of using real examples to calculate the values of physical mass and density in order to increase their interest in studying the reasons for the low performance of students in the topic of studying fractions in the 5th grade. At the beginning of the experiment, the subjects were given: a) information about the mass and density of objects; b) properties of physical phenomena – characterized by physical quantities, including basic physical quantities: length, time, mass, temperature, speed, acceleration, density, force, mechanical work, power, kinematic energy, potential energy, etc. d. The recording is recorded. For the measurement of basic physical quantities, their unit was determined in advance, and it was said that the unified system of units (including SI) was adopted at the International Great Meeting of Courses held in Paris in 1872.
Keywords: fractional numbers, mass, density, physical quantities, SI system, units, formulas.
7. Алиева Б.М., Абдиллаева М.М., Абрахманова А.М.
УДК 372.4 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.07
ОКУУЧУЛАРДЫН КОММУНИКАТИВДИК КӨНДҮМДӨРҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ ЖОЛДОРУ
Аннотация: Башталгыч класстын мугалиминин эң маанилүү милдети – окуучулардын коммуникативдик көндүмдөрүн калыптандыруу. Окуучуда түрдүү темаларда, коммуникативдик ар кыл түрлөрүн жана стилдерин катыштырып, адабий тилде логикалуу, сабаттуу, түшүнүктүү, жеткиликтүү, далилдүү, маданияттуу, адептүү сүйлөшө билүү көндүмдөрүн калыптандыруу. Дидактикалык оюндар аркылуу коммуникативдик компетенттүүлүккө ээ кылууга, балдардын сөзүн өстүрүүчү оюндар, сүйлөмдү оңдоо, тактоо оюндары, улуттук оюндарга негизделген дидактикалык оюндар, акыл-эс маданиятын өнүктүрүүчү оюндар, чечендик кепке, риторикалык ыкмаларга окутуп-үйрөтүүчү оюндар ж.б. тактап айтканда, кептин коммуникативдик касиеттерине ээ кылуу, окутууга жаңыча мамилелер баяндалган. Түйүндүү сөздөр: коммуникативдик, көндүмдөр, билим берүү, окуу,окуучу, мугалим, башталгыч мектеп, сабак, сүйлөшө билүү, өз эне тилинде.
ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ
Аннотация: Важнейшей задачей учителя начальных классов является развитие коммуникативных навыков учащихся. Формирование навыков логического, грамотного, понятного, доступного, доказательного, культурного и вежливого общения на литературном языке с привлечением различных видов и стилей общения у учащегося. Приобрести коммуникативную компетенцию через дидактические игры, игры развивающие речь детей, игры на исправление предложений, игры на уточнение, дидактические игры на основе народных игр, игры развивающие культуру мышления, игры обучающие красноречию, риторические приемы и др. в частности, описаны приобретение коммуникативных свойств речи и новые подходы к обучению. Ключевые слова: коммуникативность, навыки, образование, обучение, ученик, учитель, начальная школа, урок, говорение, родной язык.
WAYS TO FORM STUDENTS’ CJMMUNICATION SKILLS
Annotation: The most important task of a primary school teacher is the development of students’ communication skills. Formation of the student’s skills of logical, competent, understandable, accessible, evidence-based, cultural and polite communication in a literary language with the involvement of different types and styles of communication. Acquire communicative competence through didactic games, games that develop children’s speech, games to correct sentences, clarification games, didactic games based on folk games, games that develop a culture of thinking, games that teach eloquence, rhetorical techniques, etc., in particular, the acquisition of the communicative properties of speech and new approaches to learning are described. Key words: communication, skills, education, learning, student, teacher, elementary school, lesson, speaking, native language.
8. Алиева Б.М., Үсөн кызы Алтынай, Сатыбалдиева А.
УДК 378.14 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.08
ӨЗ АЛДЫНЧА ИШТЕРДИ УЮШТУРУУНУН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация: Окутуу процессиндеги окуучулардын өз алдынча иши – бул мугалимдин түздөн түз катышуусусуз, бирок анын тапшырмасы боюнча аткарылуучу иш. Өз алдынча иштер билим жана билгичтиктерди бекемдөө, тереңдетүү, изилдөө, өз көз карашын бекемдөө, чыгармачыл идеяларды жаратууга шыктандыруу максатын көздөй тургандыгы баяндалат. Тʏйʏндʏʏ сөздөр: физика, окуучу, мугалим, өз алдынча иш, класс, орто мектеп, физикалык чоңдуктар, чыгармачыл, таанып – билүү, билим, билгичтик, көндүм.
ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ
Аннотация: Самостоятельная работа учащихся в процессе обучения – это работа, выполняемая без непосредственного участия преподавателя, но по его указанию. Указано, что самостоятельная работа направлена на закрепление, углубление, исследование знаний и умений, укрепление собственной точки зрения, поощрение создания творческих идей. Ключевые слова: физика, ученик, учитель, самостоятельная работа, класс, физические величины, творчество, познание, знание, умение, навык.
VARIOUS WAYS TO ORGANIZE INDEPENDENT WORK
Annotation: Independent work of students in the learning process is work performed without the direct participation of the teacher, but at his direction. It is indicated that independent work is aimed at consolidating, deepening, researching knowledge and skills, strengthening one’s own point of view, encouraging the creation of creative ideas. Key words: physics, student, teacher, independent work, class, physical quantities, creativity, cognition, knowledge, skill.
9. Жаркынбаева Б.
УДК 373 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.09
ИНФОРМАТИКАНЫ ОКУТУУДА КОМПЕТЕНТТҮҮ МАМИЛЕ
Аннотация. Бул макалада мугалимдин ишмердүүлүгү, информатика сабагында негизги компетенцияларды калыптандырууга багытталган иш тажрыйбасы чагылдырылган. Компетенттүүлүк мамилени ишке ашырууда мугалимдин жаңы позицияларын иштеп чыгууга, мындай сабакты уюштурууга басым жасаган, анын негизги максаты кантип үйрөнүүнү үйрөтүү. Ачкыч сөздөр: компетенттүүлүккө негизделген мамиле, компетенттүүлүккө негизделген модель, критикалык ой жүгүртүү, заманбап билим берүү, өнүгүп жаткан коом, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар
КОМПЕТЕНТНЫЙ ПОДХОД К ПРЕПОДАВАНИЮ ИНФОРМАТИКИ
Аннотация. В этой статье рассказывается о деятельности учителя, опыте работы, направленной на формирование основных компетенций на уроке информатики. При реализации компетентностного подхода упор делается на разработку новых позиций учителя, организацию такого урока, основной целью которого является обучение тому, как учиться. Ключевые слова: подход, основанный на компетенциях, модель, основанная на компетенциях, критическое мышление, современное образование, развивающееся общество, информационные и коммуникационные технологии
A COMPETENT APPROACH TO TEACHING COMPUTER SCIENCE
Annotation. This article describes the activities of the teacher, work experience aimed at the formation of core competencies in the computer science lesson. When implementing the competence approach, the emphasis is on developing new teacher positions, organizing such a lesson, the main purpose of which is to teach how to learn. Keywords: competence-based approach, competence-based model, critical thinking, modern education, developing society, information and communication technologies.
10. Зикирова Ч.А.
УДК: 37.373.6:51 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.10
СТУДЕНТТЕРДИН ЧЕТ ТИЛИН ҮЙРӨНҮҮДӨГҮ МОТИВАЦИЯСЫНЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация: Макалада студенттердин чет тилдерди үйрөнүүгө болгон мотивациясы каралат жана мотивациялык билим берүү мекемелеринин көйгөйлөрүн жана каражаттарын талдайт, стратегиясы, түрткү түрлөрүн билдирет. Туруксуз мотивдердин белгилүү бир иерархиясы менен жетилген мотивациялык базага айлануусуна өбөлгө түзүүчү кырдаалдарды түзүүдөн турган техникалык ЖОЖдордун студенттеринин кесиптик даярдыгын чет тилин үйрөнүүгө түрткү берүүчү каражаттар менен натыйжалуу калыптандыруу жолдору аныкталган.Макалада жогорку окуу жайларындагы студенттердин мотивациясынын өзгөчөлүктөрү талданат. Ар бир конкреттүү студенттин жеке өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен, жогорку окуу жайларынын окутуучулары тарабынан да, студенттердин өздөрү тарабынан да мотивациянын өзгөчөлүктөрү каралат. Ар бир студенттин ийгиликтүү окуу иш-аракетинин негизи – бул иштин бул түрүнө мотивациянын жогорку деңгээли көрсөтүлөт. Түйүндү сөздөр: кесиптик мааниси, окуу жана которуу көндүмдөрү, өзүн өзү тарбиялоо функциясы, баарлашуу жөндөмдөрү, окуу мотивациясы, иерархия.
ОСОБЕННОСТИ МОТИВАЦИИ У СТУДЕНТОВ К ИЗУЧЕНИЮ ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА
Аннотация: В статье рассматривается мотивация студентов изучать иностранные языки и анализирует проблемы и средства мотивационных образовательных учреждений, стратегия относится к видам мотивации. Определены пути эффективного формирования профессиональной подготовки студентов технических вузов средствами мотивации к изучению иностранного языка, заключающиеся в создании ситуаций, способствующих превращению неустойчивых мотивов в зрелую мотивационную базу с определенной иерархией.В статье анализируются особенности мотивации студентов в высших учебных заведениях. Особенности мотивации рассматриваются как преподавателями высших учебных заведений, так и самими студентами с учетом индивидуальных особенностей каждого конкретного студента. Основой успешной учебной деятельности каждого студента является высокий уровень мотивации к этому виду деятельности. Ключевые слова: профессиональная значимость, навыками чтения и перевода, самообразовательная функция, коммуникативными умениями, мотивации учения, иерархия
FEATURES OF STUDENTS’ MOTIVATION TO LEARN A FOREIGN LANGUAGE
Annotation: The article examines the motivation of students to learn foreign languages and analyzes the problems and means of motivational educational institutions, strategy refers to the types of motivation. The ways of effective formation of professional training of students of technical universities by means of motivation to learn a foreign language, consisting in creating situations that contribute to the transformation of unstable motives into a mature motivational base with a certain hierarchy, are determined. The article analyzes the features of motivation of students in higher educational institutions. The peculiarities of motivation are considered both by teachers of higher educational institutions and by students themselves, taking into account the individual characteristics of each individual student. The basis of successful educational activity of each student is a high level of motivation for this type of activity. Keywords: professional significance, reading and translation skills, self-educational function, communication skills, learning motivation, hierarchy.
11. Матикеев Т.К., Акматбек уулу Медербек, Атаханова Г.К.
УДК:371. 126.1. DOI:10.58494/esai.22(5).2022.11
МЕКТЕПТИН ИННОВАЦИЯЛЫК ӨНҮГҮҮСҮНДӨГҮ ЖЕТЕКЧИНИН БАШКАРУУЧУЛУК МАДАНИЯТЫНЫН МАҢЫЗЫ ЖАНА МАЗМУНУ
Аннотация: Бул макалада мектеп жетекчисинин башкаруучулук жөндөмү жана педагогикалык технологиялар, жамаатты башкаруучулук маданиятын калыптандыруунун маңызы, мазмуну жана сапаттык мааниси жөнүндө сөз болот. Түйүндүү сөздөр: Маданият, башкаруу маданияты, педагогикалык маданият, педагогикалык менеджмент, комплекстүү мамиле, инсан маданияты, башкаруучулук принциптери,окуу тарбия процесси,базалык деңгээлдер.
ЗНАЧЕНИЕ И СОДЕРЖАНИЕ КУЛЬТУРЫ ЛИДЕРСТВА В ИННОВАЦИОННОМ РАЗВИТИИ ШКОЛЫ
Аннотация: В данной статье речь идёт об управленческих навыках и педагогических технологиях директора школы, о сущности, содержания и важности качества формирования культуры управления коллективом. Ключевые слова: Культура, культура управления, педагогическая культура, педагогический менеджмент.
SIGNIFICANCE AND CONTENT OF LEADERSHIP CULTURE IN INNOVATIVE SCHOOL DEVELOPMENT
Abstract: This article deals with the managerial skills and pedagogical technologies of the school director, the essence, content and importance of the quality of the formation of a team management culture. Keywords: Culture, management culture, pedagogical culture, pedagogical management
12. Парманкулова Н.
УДК: 371.127.7. DOI:10.58494/esai.22(5).2022.12
ПЕДАГОГТОРДУН КЕСИПТИК КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮГҮ-БИЛИМ БЕРҮҮДӨГҮ АДАМ РЕСУРСТАРЫН КОЛДОНУЛУШУ
Бул маклада бүгүнкү күндө билим берүүнүн максаттары, милдеттери, мазмуну, түзүмү жана билим берүүнү башкаруу принциптери мугалимдин компетенттүүлүгү каралат. Ошондуктан билим берүүнүн сапатына да адам ресурсунун ишмердүүлүгүн калыптандырууда мектептердеги мугалимдердин кесиптик компетенттүүлүгүн калыптандыруу усулдары боюнча ишин өркүндөтүү талаптары коюлуп келүүдө. Окуучунун билим сапатын жогорулатуу үчүн биринчиден үлгүлүү мектеп уюштурулса, ал жерде билим алган окуучуларды, билим берген мугалимдердин кесиптик көндүмдөргө ээ болгон компетентүү адистер болсо башка мектептер өрнөк алат. Мындай мектепти уюштурууда анын негизги миссияларын так аныктап, келечекке багыттуу, мамлекеттик идеологиянын негизинде иш жүргүзүү зарылдыгы келип чыгууда. Ачкыч сөздөр: Билим берүүнүн компетенциялары,моделдер, максаттары, мугалимдин компетенттүүлүгү, башкаруучулук маданяты, билим берүүнүн сапаты, маданият, калыптандыруу технлогиялары, окутуунун сапаты, проблемалуу кырдаал, маданият таануучулук, дидактика, башкаруунун негизги милдеттери, функциялар, башкаруу принциптери.
ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КОМПЕТЕНЦИЯ УЧИТЕЛЕЙ – ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЧЕЛОВЕЧЕСКИХ РЕСУРСОВ В ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация: В данной статье рассматриваются цели, задачи, содержание, структура и принципы управления образования, компетенция педагога на сегодняшний день. В связи с этим предъявляются требования к качеству образования, формированию кадровой деятельности, совершенствованию методов, формированию профессиональных компетенций школьных учителей. Во-первых, для повышения качества образования должна быть организована образцовая школа с профессиональными педагогами и грамотным специалистом, затем за образцовой школой последуют и другие школы. При организации такой школы необходимо четко определить ее основные задачи и действовать на основе перспективной государственной идеологии. Ключевые слова: образовательные компетенции, модели, цели, компетентность педагога, управленческая культура, качество образования, культура, технологии формирования, качество образования, проблемная ситуация, культурология, дидактика, основные задачи управления, функции, принципы управления.
PROFESSIONAL COMPETENCE OF TEACHERS – UTILIZATION OF HUMAN RESOURCES IN EDUCATION
Abstract: This article deals with the goals, objectives, content, structure and principles of education management, the competence of the teacher today. Therefore, there are requirements for the quality of education, the formation of personnel activities, the improvement of methods, the formation of professional competencies of school teachers. Firstly, in order to improve the quality of education, a model school with professional teachers and competent specialist should be organized, then other schools will follow the model school. When organizing such a school, it is necessary to clearly define its main tasks and act on the basis of a promising state ideology. Keywords: educational competencies, models, goals, teacher competence, managerial culture, education quality, culture, formation technologies, education quality, problematic situation, cultural studies, didactics, main management tasks, functions, management principles.
13. Сейдахметов М.А.
УДК: 373.3 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.13
ЗАМАНБАП МУЗЫКАЛЫК МАДАНИЯТ ААЛАМДАШУУ ПРОЦЕССТЕРИНИН КОНТЕКСТИНДЕ
Аннотация: Бул макалада музыка адамдарды тарбиялоого жана коомду өзгөртүүгө катышып, адамдын интеллектуалдык, эрктүү жана адеп-ахлактык сапаттарын калыптандыруучу, андагы чыгармачылык күчтөрдү жана жөндөмдүүлүктөрдү шыктандырып, стимулдаштыруучу, инсандын социалдашуусуна салым кошуп, жардам берип, адамдарды жогорку коомдук идеалдар үчүн күрөшкө уюштуруп, бириктирүүчү күчкө ээ экендиги чагылдырылган. Ачкыч сөздөр: музыка, терапия, ден-соолук, тарбия, даарыгер, психика.
СОВРЕМЕННАЯ МУЗЫКАЛЬНАЯ КУЛЬТУРА В КОНТЕКСТЕ ПРОЦЕССОВ ГЛОБАЛИЗАЦИИ
Аннотация: В данной статье утверждается, что музыка участвует в воспитании человека и изменении общества, формирует интеллектуальные, волевые и нравственные качества человека, вдохновляет и стимулирует творческие силы и способности, способствует и помогает социализации человека, организует и объединяет людей в борьба за высокие общественные идеалы. Ключевые слова: музыка, терапия, здоровье, воспитание, врач, психика.
MODERN MUSICAL CULTURE IN THE CONTEXT OF GLOBALIZATION PROCESSES
Annotation: This article argues that music is involved in the upbringing of a person and changing society, forms the intellectual, strong-willed and moral qualities of a person, inspires and stimulates creative forces and abilities, promotes and helps the socialization of a person, organizes and unites people in the struggle for high social ideals. Keywords: music, therapy, health, education, doctor, psyche.
14. Сейдахметов М.А.
УДК: 373.3 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.14
МУЗЫКАНЫН КАЛЫПТАНУУСУНУН ТАРЫХЫЙ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Аннотация: Бул макалада кыргыз эли курчап турган этностор менен жигердүү карым-катнашта болуп, аймактык, социалдык жана башка айырмачылыктарга карабастан, кыргыздын түпкү келбетин сактап, улуттук маданияттын өнүгүшүнө зор салым кошкондугу боюнча изилдөөчүлөрдүн ой жүгүртүүлөрү чагылдырылган. Улуттук руханий маданияттын өзгөчөлүгү – бул күнүмдүк этностор аралык мамилелерди куруу гана эмес, ошондой эле маданияттар аралык чөйрөдөн маалыматты алуу механизмдерин түзүү жана аны этностук мейкиндикте кароо жактары белгиленген. Ачкыч сөздөр: музыка, тарых, руханий маданият, фольклор, этнография.
ИСТОРИЧЕСКАЯ ЭВОЛЮЦИЯ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация: В данной статье отражены мысли исследователей о том, что кыргызы активно взаимодействуют с окружающими их этносами, несмотря на региональные, социальные и другие различия, сохраняют самобытный облик кыргызов и вносят большой вклад в развитие национальной культуры. Ключевые слова: музыка, история, духовная культура, фольклор, этнография.
HISTORICAL EVOLUTION OF MUSIC EDUCATION
Annotation: This article reflects the thoughts of researchers that the Kyrgyz actively interact with the surrounding ethnic groups, despite regional, social and other differences, preserve the original appearance of the Kyrgyz and make a great contribution to the development of national culture. Keywords: music, history, spiritual culture, folklore, ethnography.
15. Тагаева Д.А., Махкамова З.Д.,Маматмусаева Ф.К.
УДК: 371. 3: 517 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.15
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТА МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДА НЕГИЗГИ КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮКТӨРДҮ КАЛЫПТАНДЫРУУ
Аннотация: Макалада компетенттүүлүккө негизделген мамиледе окутуу шарттарындагы кенже мектеп окуучуларына билим берүүнүн заманбап сапатына жетүүнүн негизги жолу каралат. Башталгыч мектеп деңгээлинде окуучулардын компетенттүүлүгүн жалпы билим берүүчү сапаттардын жана жөндөмдүүлүктөрдүн системасы катары, ошондой эле аларды практикада маңыздуу колдонууга боло тургандыгы белгиленет. Билим берүүнүн мазмунун өздөштүрүүнүн максаты жана натыйжасы болуп социалдык тажрыйбанын ар кандай чөйрөлөрүндөгү негизги компетенциялар системасы менен аныкталуучу кенже мектеп окуучуларынын инсандык тажрыйбасын өнүктүрүү саналат. Негизги сөздөр: мектеп, билим, чыгармачылык, компетенттүүлүк, технология.
ФОРМИРОВАНИЕ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНОМ КЛАССЕ
Аннотация: в статье рассматривается компетентностный подход – основной путь достижения современного качества образования младших школьников. На уровне начальной школы компетенции учащихся можно рассматривать как систему универсальных обще-учебных качеств и способностей, а также стремление и готовность осмысленно применять их на практике. Целью и результатом усвоения содержания образования является развитие опыта личности младшего школьника, определяющегося системой ключевых компетентностей в различных областях социального опыта. Ключевые слова: школа, познание, творчество, компетенция, технологии.
FORMATION OF KEY COMPETENCES IN TEACHING MATHEMATICS IN PRIMARY SCHOOL
Аnnotation: The article deals with the competence-based approach – the main way to achieve the modern quality of education for younger students. At the elementary school level, the competences of students can be viewed as a system of universal general educational qualities and abilities, as well as the desire and willingness to meaningfully apply them in practice. The goal and result of mastering the content of education is the development of the experience of the personality of a younger student, which is determined by the system of key competencies in various areas of social experience. Keywords: school, knowledge, creativity, competence, technology.
16. Тагаева Д.А., Махкамова З.Д.,Маматмусаева Ф.К.
УДК: 371. 3: 517 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.16
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДА КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮК МАМИЛЕДЕ ОКУТУУНУ ИШКЕ АШЫРУУ
Аннотация. Макалада башталгыч класстын окуучуларында негизги компетенттүүлүктөрдү калыптандыруу маселелери каралат. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик стандарттарында компетенттүүлүктөрдүн комплексин аныктоонун жалпы ыкмалары аныкталган учурда билим берүү процессинде математиканы башталгыч класста окутууда стандарттын талаптарынын аткарылышына өзгөчө көңүл бурулууда. Компетенттүүлүк мамиледе окутууну ишке ашырууда негизги компетенттүүлүктөр менен катар эле предметтик компетенттүүлүктөрдүн калыптанышы маанилүү болуп саналат. Инсанга багыттап окутуу шарттарындагы башталгыч математиканы окутуунун максаттары жана милдеттери белгиленди. Негизги сөздөр: компетенттүүлүк, компетенттүү мамиле, мамлекеттик стандарттар, башталгыч класс окуучулары.
РЕАЛИЗАЦИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА ПРИ ОБУЧЕНИИ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
Аннотация. В статье рассматриваются вопросы формирования ключевых компетенций у учащихся начальных классов. В государственных стандартах Кыргызской Республики при определении комплексов компетенций особое внимание уделяется выполнению требований стандарта в процессе обучения математики в начальной школе. При реализации обучения компетентностного подхода важное значение имеет формирование предметных компетенций наряду с ключевымивыми компетенциями. Установлены цели и задачи обучения математике в условиях личностно-ориентированного бучения. Ключевые слова: компетентность, компетентностный подход, государственные стандарты, ученики начальных классов.
IMPLEMENTATION OF COMPETENCE-BASED APPROACH IN TEACHING MATHEMATICS IN PRIMARY SCHOOL
Annotation. The article deals with the formation of key competencies in primary school students. In the state standards of the Kyrgyz Republic, when determining the complexes of competencies, special attention is paid to the fulfillment of the requirements of the standard in the process of teaching mathematics in elementary school. When implementing the training of the competency-based approach, the formation of subject competencies along with key competencies is important. The goals and objectives of teaching mathematics in the context of student-centered learning have been established
Keywords: competence, competence approach, state standards, elementary school students.
17. Талипов А.Т., Тагаева Т.З., Саипбекова С.Э.
УДК 371.3:513 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.17
БИЛИМ БЕРҮҮ ПРОЦЕССИНДЕ ЗАМАНБАП ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫН ОРДУ
Аннотация: Макалада билим берүү процессинде жаӊы маалыматтык-технологияларды пайдалануунун эффективдүүлүгү жөнүндө баяндалат. Окутуунун мааалыматтык-технологияларын сабактарда колдонуудагы мугалимдин иш-аракетинин натыйжалары, сабактарды уюштурууда интерактивдүү доскалардын мүмкүнчүлүктөрү белгиленди. Компьютердик технологиялар, интерактивдүү доскаларды сабактын түрдүү этаптарындагы колдонулушунун натыйжалары, жетишкендиктери тууралуу маалыматтар келтирилди. Негизги сөздөр: маалыматтык-компьютердик технологиялар, билим берүүнүн сапаты, сабактарды уюштуруу, интерактивдүү доска, окутуу.
РОЛЬ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ
Аннотация: В статье описывается эффективность использования новых информационных технологий в образовательном процессе. Отмечены результаты деятельности учителя по использованию образовательных информационных технологий на уроках, возможности интерактивных досок в организации уроков. Представлена информация о результатах и достижениях использования компьютерных технологий, интерактивной доски на разных этапах урока. Ключевые слова: информационно-компьютерные технологии, качество образования, организация уроков, интерактивная доска, обучение.
THE ROLE OF MODERN TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL PROCESS
Annotation: The article describes the effectiveness of the use of new information technologies in the educational process. The results of the teacher’s activity in the use of educational information technologies in the classroom, the possibility of interactive whiteboards in the organization of lessons are noted. Information is presented on the results and achievements of the use of computer technology, an interactive whiteboard at different stages of the lesson. Key words: information and computer technologies, quality of education, organization of lessons, interactive whiteboard, teaching.
18. Талипов А.Т., Тагаева Т.З., Саипбекова С.Э.
УДК 371.3:513 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.18
ОКУТУУНУН АЙРЫМ ЖАӉЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНАН ПАЙДАЛАНЫП САБАКТАРДЫ УЮШТУРУУ
Аннотация: Макалада окуучулардын билим сапатын көтөрүү, окутуунун шарттарын жакшыртуу, билим берүүдөгү жаӊылануу жана окутуунун жаӊы технологияларынан, заманбап платформалардан пайдалануу маселелери каралды. Окутуунун жаӊы технологияларынан Google форма жана google classroom платформалары тууралуу маалыматтар берилди. Аталган платформаларды пайдалануунун алгоритмдери келтирилди. Ошондой эле макалада окутуунун жаӊы платформаларынын сабактарды уюштуруудагы ролу белгиленди. Негизги сөздөр: компетенттүүлүк, платформа, окутуунун жаӊы технологиялары, google форма, google classroom.
ОРГАНИЗАЦИЯ УРОКОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ НЕКОТОРЫХ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ
Аннотация: В статье рассмотрены вопросы повышения качества образования школьников, улучшения условий обучения, новые технологии образования, применения новых технологий обучения и современных платформ. Была предоставлена информация о платформах Google form и Google classroom из новых технологий обучения. Приведены алгоритмы использования этих платформ. В статье также отмечена роль новых образовательных технологий в организации уроков. Ключевые слова: компетенция, платформа, образовательная технология, google форма, google classroom.
ORGANIZATION OF LESSONS USING SOME NEW LEARNING TECHNOLOGIES
Annotation: The article discusses the issues of improving the quality of education for schoolchildren, improving learning conditions, new educational technologies, the use of new learning technologies and modern platforms. Information about the Google form and Google class platforms from new learning technologies is provided. Algorithm for driving these platforms. The article also mentions the role of new educational technologies in the organization of lessons. Key words: competence, platform, educational technology, google form, google classroom.
19. Турдубаева К.Т., Ырысбаева А., Бакирова Б.
УДК:372:851 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.19
ФИЗИКА – МАТЕМАТИКАЛЫК БИЛИМ БЕРҮҮ БАГЫТЫНЫН БИЛИМ БЕРҮҮ СИСТЕМАЛАРЫН МААЛЫМАТТАШТЫРУУ
Аннотация. Берилген макалада Физика математикалык билим берүү багытынын билим берүү системаларында маалыматташтыруу көйгөйлөрү каралды. Маалыматташтыруунун азыркы абалын жана көйгөйлөрүн жана келечегин аныктоо жазылды. Маалыматташтыруу – заманбап билим берүүнүн сапатын жогорулатуунун маанилүү каражаты экени көрсөтүлүп, билим берүүнү маалыматташтыруунун жалпы маселелери да каралып, иштин негизги багыттары белгиленди. Ачкыч сөздөр: физика, математика, маалыматташтыруу, билим берүү тармагы, заманбап педагогика, компьютер, технология.
ИНФОРМАТИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ СИСТЕМ ФИЗИКО – МАТЕМАТИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация. В данной статье рассмотрены проблемы информатизации в образовательных системах направления физико-математического образования. Было написано, чтобы определить текущее состояние и проблемы и перспективы информатизации. Было показано, что информатизация-важное средство повышения качества современного образования, рассмотрены и общие вопросы информатизации образования, определены основные направления работы. Ключевые слова: физика, математика, информатизация, образование, современная педагогика, компьютеры, технологии
INFORMATIZATION OF EDUCATIONAL SYSTEMS OF PHYSICAL AND MATHEMATICAL EDUCATION
Annotation. This article discusses the problems of informatization in educational systems of the direction of physics and mathematics education. It was written to determine the current state and problems and prospects of informatization. It was shown that informatization is an important means of improving the quality of modern education, general issues of informatization of education were also considered, the main directions of work were determined. Keywords: physics, mathematics, informatization, education, modern pedagogy, computers, technologies.
20. Эргешбай кызы Аселкан.
УДК 378.146 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.20
БААЛООНУН ЖАКЫНКЫ ТАРЫХЫ ЖАНА ТЕОРИЯСЫ
Аннотация: макалада билим берүүдөгү баалоо боюнча окумуштуулар баалоонун бул баштапкы концепциясына таянуу менен бир эле учурда баалоо боюнча адабияттарда кездешкен башка терминдерди-класстагы баалоо, ички баалоо, тышкы баалоо, окутуу процессинде баалоо, формалдык жана формалдык эмес баалоо терминдери киргизилип, алар ар түрдүү текстерде жана контексттерде ар кандай маанилерге ээ болушканына кеңири токтолгом. Башкача айтканда, окутуунун стратегиясынын өзгөрүшү билим берүү процессинин азыркы абалынын аздыр көптүр туруктуу жана так бааланышы окуучулардын дүйнө таануусуна жардам берүүгө негизделүүсү керек. Түйүндүү сөздөр: мамлекеттик билим берүү стандарты, окутуунун стратегиясынын, формативдик баалоо, суммативдик баалоо, байкоо, анализ, синтез, сертификациялоо, өздөштүрүү.
Аннотация: в статье расмотрено начальные концепции по оцениванию в образовании учеными на основе встречающихся терминов в литературах по оцениванию таких как – оценивание в классе, внутренная оценивание, внешное оценивание, оценивание в процессе обучения, формальное и неформальное оценивание. Анализировав значения этих терминов, отметили что, в разных текстах и контекстах они имеют различные понятия. Так как, стратегия измения обучения обуславливает то что, в какой-то мере постоянное и точное оценивание основывается на содействие мировоззрению обучаемых. Ключевые слова: государственный образовательный стандарт, стратегия обучения, формативное оценивание, суммативное оценивание, наблюдение, анализ, синтез, сертификация, освоение.
HISTORY AND THEORY OF EVALUATION
Abstract: the article examines the initial concepts of assessment in education by scientists on the basis of terms found in the literature on assessment such as – assessment in the classroom, internal assessment, external assessment, assessment in the learning process, formal and informal assessment. After analyzing the meanings of these terms, we noted that they have different concepts in different texts and contexts. Since the strategy of changing the training determines that, to some extent, constant and accurate assessment is based on promoting the worldview of the trainees. Keywords: state educational standard, learning strategy, formative assessment, summative assessment, observation, analysis, synthesis, certification, mastering.
21. Жаанбаева К.Б.
УДК 378.146 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.21
ЖАПАРКУЛ АЛЫБАЕВДИН САТИРАЛЫК АҢГЕМЕЛЕРИ
Аннотация: бул макалада Жапаркул Алыбаевдин жазуучулук чеберчилиги жана анын сатиралык аӊгемелери жөнүндө сөз болот. Ошондой эле жазуучунун сатиралык аӊгемелеринин көркөмдүк күчү, анда көтөрүлгөн проблемалар, алардын чечилиши анализге алынат жана булар адабиятчылардын пикирлери менен тастыкталат. Ачкыч сөздөр: жазуучу, сатира, аӊгеме, идея, проблема, юмор, конфликт, образ, адабият таануу, сын. көркөм чечилиш.
САТИРИЧЕСКИЕ РАССКАЗЫ ЖАПАРКУЛА АЛЫБАЕВА
Аннотация: в данной статье рассказывается о писательском мастерстве Жапаркула Алыбаева и его сатирических рассказах. Также анализируется художественная сила сатирических рассказов писателя, поднимаемые в них проблемы и пути их решения, что потверждается мнениями критиков. Ключевые слова: писатель, сатира, рассказ, идея, проблема, юмор, конфликт, литературоведение, критика, художественная концовка.
SATIRICAL STORIES OF JAPARKUL ALYBAEV
Annotation: this article talks about the writing skills of Japarkul Alybaev and his satirical stories. Also, the artistic power of the writer᾿s satirical stories, the problems raised in them, and their solutions are analyzed, and these are confirmed by the opinions of critics. Keywords: writer, satirical stories, idea, problem, humor, conflict, literature, critic, artistic solution.
22. Жаанбаева К.Б.
УДК 82-2 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.22
ТОГОЛОК МОЛДОНУН ТАМСИЛДЕРИНИН ИДЕЯЛЫК-КӨРКӨМДҮК ӨЗГӨЧӨЛҮГҮ
Аннотация: аталган макалада Тоголок Молдонун тамсилдеринин идеялык-көркөмдүк өзгөчөлүктөрү жөнүндө сөз болот. Тоголок Молдонун ар кайсы темаларда жазган тамсилдеринин идеясы, каармандары талдоого алынып, макалада айтылгандар окумуштуу-сынчылардын ой-пикирлери менен бекемделет. Ачкыч сөздөр: тамсил, сатира, аӊгеме, идея, проблема, юмор, конфликт, образ, адабият таануу, сын. көркөм чечилиш.
ИДЕЙНО-ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ БАСЕН ТОГОЛОК МОЛДО
Аннотация: в данной статье говорится об идейно-художественных особенностях басен Тоголока Молдо. Анализируется идеи и персонажи басен, написанных Тоголок Молдо на различные темы, и сказанное в статье потверждается мнениями критиков. Ключевые слова: басня, сатира, рассказ, идея, проблема, юмор, конфликт, литературоведение, критика, художественная концовка.
IDEOLOGICAL AND ARTISTIC FEATURES OF TOGOLOK MOLDO᾿S FABLES
Annotation: in this article talks about the ideological and features of Togolok Moldo᾿s fables. The ideas and characters of the fables written by Togolok Moldo on various topics are analyzed, and what is said in the article is supported by the opinions of critics. Keywords: fable, satirical stories, idea, problem, humor, conflict, literature, critic, artistic solution.
23. Куванычбек кызы Гүлнура.
УДК 82-2 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.23
МЕЛИС АБАКИРОВДУН ЧЫГАРМАЧЫЛЫГЫНДАГЫ ЖАҢЫЧЫЛДЫК
Аннотация : бул макалада жазуучу М. Абакировдун чыгармачылыгында жаӊычылдык тууралуу сөз болот. Ошондой эле жазуучунун «Жинди Сабыр» повести талдоого алынып, андагы образдар системасы, каармандын мүнөзү, чыгармада көтөрүлгөн проблемалар анализденет. Ачкыч сөздөр: проза, повесть, изденүүлөр, табылгалар, адабият, тема, идея, философиялык ой, пафос, жазуучу, психологизм.
НОВАТОРСТВО В ТВОРЧЕСТВЕ МЕЛИСА АБАКИРОВА
Аннотация: данной статье говорится о новаторстве в творчестве писателя М.Абакирова Также анализируется рассказ писателя «Безумный Сабыр», система образов в нем, характер персонажа, проблемы поднятые в произведении. Ключевые слова: проза, повесть, соискание, находки, литература, тема, идея, философская мысль, пафос, писатель, психологизм.
INNOVATION IN MELIS ABAKIROV᾿S WORK
Annotation: this article talks about the innovation in the work of writer M. Abakirov. Also, the writer᾿s short story «Сrazy Sabyr» is analyzed, the system of images in it, the character of hero, and the probkems raised in the work are analyzed. Keywords: prose, lyrics, researches, findings, literature, theme, idea, philosophical thought, pathos, writer, psychologism.
24. Мырзабекова А.Ы., Бакиева Д.А.
УДК 82-2 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.24
“КЫЯМАТ” РОМАНЫНЫН АЗЫРКЫ АДАБИЙ ПРОЦЕССТЕГИ ОРДУ
Аннотация: бул макалада улуу жазуучу Чыңгыз Айтматовдун «Кыямат» романы тууралуу улуттук адабият таануу тармагындагы кыргыз адабиятчылары жана мыкты айтматовтаануучулар кеңири маалымат беришкен. Романдын жанры, формасы тууралуу пикирлер айтылган. Башкача айтканда кыргыз адабиятчылары жана айтматовтаануучулар бир добуштан романдын жазылышын колдоп, азыркы адабий процесстеги ордун айгинелешкен. Түйүндүү сөздөр: Чыңгыз Айтматов, монография, миф, легенда,роман, образ, мүнөз, конфликт, сюжет, согуш, адабий процесс.
МЕСТО РОМАНА “СУДНЫЙ ДЕНЬ” В СОВРЕМЕННОМ ЛИТЕРАТУРНОМ ПРОЦЕССЕ
Аннотация: в данной статье кыргызские писатели и видные айтматоведы в области национального литературоведения дали подробную информацию о романе «Киямат» великого писателя Чингиза Айтматова. Высказывались мнения о жанре и форме романа. Иными словами, кыргызские писатели и айтматологи единодушно поддержали написание романа и утвердили его место в современном литературном процессе. Ключевые слова: Чингиз Айтматов,монография, миф, легенда, Роман, образ, характер, конфликт, сюжет, война, литературный процесс.
THE PLACE OF THE NOVEL “KIYAMAT” IN THE CURRENT LITERARY PROCESS
Abstract: in this article, Kyrgyz writers and excellent Aitmatov scholars in the field of national literary studies have given detailed information about the novel “Kiyamat” by the great writer Chingiz Aitmatov. Opinions were expressed about the genre and form of the novel. In other words, Kyrgyz writers and aitmatologists unanimously supported the writing of the novel and confirmed its place in the modern literary process. Keywords: Chenghis Aitmatov, monograph, myth, legend, novel, image, character,conflict, plot, war, literary process.
25.Марипов Б.К.
УДК 343.9.01. DOI:10.58494/esai.22(5).2022.25
БАНДИТИЗМГЕ КАРАТА ЧЕТ ӨЛКӨЛӨРДҮН МЫЙЗАМДАРЫНДАГЫ КЫЛМЫШТУУЛУКТУН ЖООПКЕРЧИЛИГИ
Аннотация. Кыргызстанда ишканаларга, мекемелерге, уюмдарга же жеке адамдарга куралдуу кол салууларды жасоо максатын көздөгөн кылмыштуу топтордун иштеши коомдук коопсуздукка да, айрым жарандардын өмүрүнө жана ден соолугуна, алардын мүлкүнө да коркунуч келтирет. Ушунун бардыгы мамлекет тарабынан бандитизмге каршы аракеттенүүгө багытталган таасирдүү чараларды, анын ичинде кылмыш-укуктук мүнөздөгү чараларды кабыл алууну талап кылат. Бирок мындай чаралардын натыйжалуулугу бандитизмдин укуктук табиятын так түшүнбөй туруп, ага жетишүүгө болбойт жана чет мамлекеттердин мыйзамдарында бандитизм үчүн жазык жоопкерчилигин кароо тажрыйбасын талдоо керек. Туйүндүү сөздөр: мыйзам чыгаруу, мамлекет, уюшкан кылмыштуулук, каракчылык, бандитизм, коом, эволюция.
УГОЛОВНАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ЗА БАНДИТИЗМ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН
Аннотация. Функционирование в Кыргызстане банд, целью существования которых является совершение вооруженных нападений на предприятия, учреждения, организации или отдельных лиц, угрожает как общественной безопасности, так и жизни, здоровью отдельных граждан и их собственности. Все это обуславливает необходимость принятия со стороны государства эффективных мер, в том числе и уголовно-правового характера, направленных на противодействие бандитизму. Но эффективность таких мер вряд ли возможна без четкого понимания юридической природы бандитизма, которого можно достичь, проанализировав опыт уголовной ответственности за бандитизм в законодательстве зарубежных стран. Ключевые слова: законодательство, государство, организованная преступность, разбойное нападение, бандитизм, общество, эволюция.
CRIMINAL LIABILITY FOR BANDITRY IN THE LEGISLATION OF FOREIGN COUNTRIES
Annotation. The operation of gangs in Kyrgyzstan, the purpose of which is to carry out armed attacks on enterprises, institutions, organizations or individuals, threatens public safety in general and the lives, health of individuals and their property, hinders the normal economic activity that creates the state insecurity of society from criminal encroachments. All this presupposes the need for the state to take effective measures, including criminal law, aimed at combating banditry. But the effectiveness of such measures is hardly possible without a clear understanding of the legal nature of banditry, which can be achieved, including by analyzing the experience of criminal liability for banditry in the legislation of foreign countries. Keywords: law, state, organized crime, robbery, banditry, society, evolution.
26. Маталиева Н.Ж., Джуманазарова А.А.
УДК 332.2.021 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.26
Рыноктук экономика шартында агрардык сектордогу
ишканалардын экономикалык эффективдүүлүгүн жогорулатуу
Повышение экономической эффективности предприятий аграрного сектора в
Аннотация: в статье написано состояние в данный момент предприятии аграрного сектора КР, их не решимые проблемы с независимости до наших дней и роль отечественных экономистов в решении этих проблем. Кроме этого работа содержит статистические информации, таблицы и предложении народа. Текстовый материал состоит из основных трех глав , в заключении находится личное мышление авторов о решении проблем АПК КР. Нет предел успеха… Ключевые слова: аграрный сектор, экономическое развитие, промышленность, экономическая информация, материально-технические ресурсы и др.
Increasing the economic efficiency of agricultural enterprises in a market economy
Annotation: the article describes the current state of an enterprise in the agrarian sector of the Kyrgyz Republic, their unsolvable problems from independence to the present day and the role of domestic economists in solving these problems. In addition, the work contains statistical information, tables and proposals of the people. The text material consists of 3 main chapters, in the conclusion there is personal thinking about solving the problems of the agro-industrial complex of the Kyrgyz Republic.There is no limit to success … Keywords: agricultural sector, economic development, industry, economic information, material and technical resources, etc.
27. Сооронбаева Б.Б.
УДК 330.101 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.27
СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ПОСЛЕДСТВИЯ COVID-19
Аннотация: пандемия Ковид-19 создала серьезные угрозы для продовольственной безопасности и питания беднейших слоев населения Кыргызской Республики. Уровень бедности, который столкнулось с так называемой цифровизацией, которая пришла в кыргызские семьи для сохранения мер безопасности. Ключевые слова: коронавирус, пандемия, население, экономика, уровень жизни, цифровизация.
КОВИД-19 СОЦИАЛДЫК-ЭКОНОМИКАЛЫК КЕСЕПЕТТЕРИ
Аннотация: ковид-19 пандемиясы Кыргыз Республикасынын калкынын эң жакыр катмарынын азык-түлүк коопсуздугуна жана тамактануусуна олуттуу коркунучтарды жаратты. Өлкөдө буга чейин жогорку деп эсептелген жакырчылыктын деңгээли бир топ жогорулады. Мындан тышкары, калк санариптештирүү деген нерсеге туш болуп, кыргыз үй-бүлөлөрүнө коопсуздук чараларын сактоону шарттады. Түйүндүү сөздөр: Таажы вирусу, пандемия, калк, экономика, жашоо деңгээли, санариптештирүү.
SOCIO-ECONOMIC CONSEQUENCES OF COVID-19
Аnnotation: the Covid-19 pandemic has created serious threats to the food security and nutrition of the poorest segments of the population of the Kyrgyz Republic. The level of poverty, which was already considered high in the country, has increased significantly. In addition, the population faced the so-called digitalization, which came to Kyrgyz families to maintain security measures. Keywords: coronavirus,
28. Тагаева Б.А.
УДК 3.33.330.34 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.28
Аннотация: Бул макалада, заманбап шартта Кыргызстандын экономикасына түз чет элдик инвестицияларды тартуу көйгөйлөрү жана перспективалары каралган. Республиканын экономикасынын эффективдүү өнүгүүсү көбүнчө ойлонулган инвестициялык саясаттан көз каранды жана экономиканын өнүгүүсүнүн жаңы моделин аныктайт. Экономиканы модернизациялоо жана туруктуу экономикалык өсүшүн камсыз кылуу максатында, бүгүнкү күндө чет элдик инвестицияларды тартууга өзгөчө көнүл бурулуп жатат. Ачкыч сөздөр: интеграция, инвестиция, кредиттер, модернизация, экспорттук потенциал, эркин экономикалык зона, инвестициялык жагымдуулук
ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ ПРИВЛЕЧЕНИЕ ПРЯМЫХ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ЭКОНОМИКУ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
Аннотация: В статье рассмотрены вопросы проблемы и перспективы привлечение прямых иностранных инвестиций (ПИИ) в экономику Кыргызстана на современном этапе. Эффективность развития экономики во многом будет зависеть от продуманной инвестиционной политики в республике, которая позволила бы определить новую модель развития экономики. На сегодняшний день особое внимание уделяется привлечению ПИИ в целях обеспечения устойчивого экономического роста и модернизации экономики. Ключевые слова: интеграция, инвестиция, кредиты, модернизация, экспортный потенциал, свободная экономическая зона, инвестиционная привлекательность
PROBLEMS AND PROSPECTS OF ATTRACTING FOREIGN DIRECT INVESTMENT IN ECONOMY OF KYRGYZ REPUBLIC
Annotation: In this article considered questions of problems and perspectives attraction divecb of foreijn investment in economy of Kyrgyz on modern stage. Development of elective economic in many will depend on thoughtful politic investing in republic, which let define the new model develop economic. Today’s a given special attention direct of foreign investment in order to provide stable economic growth and economic modernization. Keywords: integration, investment, loans modernization, export potential, import substitution, free economic zone, investment attractive.
29. Жуманалиева М.У.
УДК 620.92 DOI:10.58494/esai.22(5).2022.29
ГЭС Аннотация: Кыргызская Республика способна полностью обеспечить свои потребности в электроэнергии как в настоящее время, так и на перспективу. Страна располагает крупными топливно-энергетическими ресурсами.
Однако уровень освоения их в настоящее время очень низкий. За последние 10 лет резко сократилась добыча угля и природного газа, из-за маловодного периода в этом году Кыргызстан столкнулся с энергокризисом. Энергетики опасаются, что после отопительного сезона в водохранилище может остаться всего 6-7 миллиардов кубометров воды. Это может привести к остановке Токтогульской ГЭС. В связи с этим появляется необходимость в использовании новых источников, прибегая к нетрадиционной энергетике.
Ключевые слова:технологии,фотоэлектрические панели, плавучие солнечные электрические системы, солнечная энергия,возобновляемые источники энергии.
Аннотация: Кыргыз Республикасы азыркы учурда да, келечекте да электр энергиясына болгон өзүнүн керектөөлөрүн толук камсыз кылууга жөндөмдүү. Өлкөдө ири отун-энергетикалык ресурстар бар. Бирок, учурда аларды өздөштүрүү деңгээли өтө төмөн. Акыркы 10 жылда көмүр жана жаратылыш газын өндүрүү кескин кыскарды, быйылкы жылы суунун аздыгынан Кыргызстан энергетикалык кризиске туш болду. Энергетиктер жылытуу мезгилинен кийин суу сактагычта 6-7 миллиард кубометр гана суу калышы мүмкүн деп кооптонушат. Бул Токтогул ГЭСинин токтоп калышына алып келиши мүмкүн. Ушуга байланыштуу салттуу эмес энергетикага кайрылып, жаңы булактарды пайдалануу зарылдыгы келип чыгууда. Ачкыч сөздөр:технологиялар, фотоэлектрдик панелдер, калкып жүрүүчү күн электр системалары, күн энергиясы, кайра жаралуучу энергия. технологии,фотоэлектрические панели, плавучие солнечные электрические системы, солнечная энергия,возобновляемые источники энергии.
DEVELOPMENT AND PROSPECTS OF FLOATING SOLAR POWER PLANTS ON THE EXAMPLE OF TASH-KUMYR AND SHAMALDY-SAY DAMS OF HYDROELECTRIC POWER PLANTS
Abstract:The Kyrgyz Republic is able to fully meet its electricity needs both at present and in the future. The country has large fuel and energy resources. However, the level of their development is currently very low. Over the past 10 years, coal and natural gas production has sharply decreased, due to the low-water period this year Kyrgyzstan faced an energy crisis. Power engineers fear that after the heating season, only 6-7 billion cubic meters of water may remain in the reservoir. This may lead to the shutdown of the Toktogul HPP. In this regard, there is a need to use new sources, resorting to unconventional energy. Keywords: technologies, photovoltaic panels, floating solar electric systems, solar energy, renewable energy sources.
УДК: 82 – 43.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.01
Инновациялык технологиялар жана энергетика
институтунун профессору
М.Р.Сооронбаев
ӨРНӨКТҮҮ ӨМҮР
1974-1981 жж. ОшПИнин окутуучусу
1981-1996 жж. Мектеп мугалими, директордун окуу иштери боюнча орун басары, орто мектептин директору
1996-1999 жж. ЖАМУнун деканы
1999-2000 жж. ЖАМУнун ректору
2000-2003 жж. ЖАМУнун сырттан окуу жана аймактагы факультеттер, колледждер боюнча проректору
2003-2005 жж. ОшТУнун экономика жана сырткы байланыштар боюнча проректору
2005-2009 жж. ЖАМУнун окуу иштери боюнча проректору
2009 жылдан (январь) ЖАМУнун аймактык билим берүү мекемелери боюнча проректор
2013-2021жж. ЖАМУнун илимий иштер боюнча проректору
2021-жылдан азыркы мезгилге чейин Б.Осмонов атындагы ЖАМУнун Фундаменталдык, колдонмо
изилдөөлөр жана инновациалык технологиялар илимий
изилдөө институтунун директору.
Адам өмүрү кызык тура, гүлдөп турган мезгилинде бу жалган дүйнөгө түркүк болчудай, дайыма эле ушул боюнча кала берчүдөй, акылы ашып-ташып, бардык нерсе айтканындай болуп, ыргыткан ташы өйдө кулап, ооматы келип, шатыра – шатман жашоонун шарданында нечендеген ашууларды ашып, ийгиликтин туу чокусун багындырган, дайымкыдай баам-туюм менен жашаса, качан убакыт келип, өткөн өмүргө серепчилеп карап, бу жарыкчылыктын уучталганы колдон куюлган cуудай кетип бара жатканын сезип, артка бир кайрылып, жасаган эмгеги менен жараткан ийгиликтерине, эмне иштерди аткарганын көз алдынан өткөрүп, акын Арстанбек айтмакчы “устаранын мизиндей оодарылган дүнүйөнүн” ыргагында жетишкен ийгилиги менен пландалган иш аракет, кыял-ceзимдеринe байырлап, бир көз ирмем артка кылчайып караганга убакыт “издеп” калат экен.
Биздин жакшы көргөн агайыбыз, кесиптешибиз, Курманбек Сарманович да ушул көз ирмем абалда турат деп элестетип, чын дилден ушул макаланы арнап коюуну туура көрүп отурам. Ага себеп бар, анткени Курманбек Сарманович быйыл адам өмүрүнүн бийик серелеринин бири жетимиш жашты багындырып, көп жылдардан бери жан дүйнөсүндө калыптандырган, айтчу сөзүн айтып, аткарган иштери үчүн укчу сөзүн угуп койчу мезгилде турат. Илимдеги чоң ийгиликтеринин бири – “Сингулярдык козголгон теңдемелерди туруктуулук шарты аткарылбаганда изилдөөнүн деңгээл сызыктар методу” темасында докторлук диссертациясын коргогон.
Бир топ алгылыктуу иш аракетинин натыйжасында КРнын Билим берүү министрлигинин Ардак грамотасы, (1984-ж.), “СССР Эл агартуунун мыктысы” (1987-ж.), КРнын Ардак грамотасы (2010-ж) сыйлыктарынын ээси. Ошондой эле 50дөн ашык илимий макалалардын автору. 2023-жылдын 30-августунда Президент Садыр Жапаровдун кол койгон Жарлыгына ылайык, көп жылдык эмгектери эске алынып “Кыргыз Республикасынын билим берүүсүнө эмгек сиңирген кызматкер” деген ардактуу наамы ыйгарылган. Инновациялык технологиялар жана энергетика институтунун жалпы жамааты Курманбек Сармановичти ушул алган ардактуу наамы, мамлекеттик сыйлыгы менен куттуктайбыз.
Курманбек Сарманович 1996-жылы Жалал-Абад мамлекеттик университетинин (ЖАМУ) чоң бир факультетине декан болуп жумушка келген. Ошол учурда мен ЖАМУнун Таш-Көмүр технологиялык (азыркы инженердик-педагогикалык) факультетинде декан кызматында иштеп жаткам. Мына ошол жылдан баштап “кесиптеш”, “коллега” катары гана эмес ага-ини болуп жакындан иштешип калдык. Көпчүлүккө белгилүү болгондой, ”Союз” маалында жогорку окуу жайда сабак берген агай-эжекелердин көпчүлүгү илим изилдөө үчүн “центральный ВУЗдар” деп аталчу Москва, Киев, Ленинград шаарларындагы ЖОЖдорго аспирантурага тапшырган, ошол жерде окуп, кандидаттык диссертацияларын жактап келишчү. Доктордук диссертациялардын дагы көпчүлүгү ушундай жолдор менен жакталчу. Менин таң калуу менен айтайын дегеним, Курманбек Сарманович 1981-жылдан ЖАМУга келгенге чейин орто мектепте мугалим, директордун орун басары, мектептин директору кызматтарда эмгектенген. Бул айыл жериндеги мектептерде, чарба иштери менен аралашкан окуу процессин жүргүзүү канчалык түйшүктүү экенин айтпасак да түшүнүктүү. Мына ушундай мектептин шартында илим изилдеп, илимий макалаларды жазып-чыгарып, ошол жасаган эмгектерин (мээнеттерин) жыйынтыктап, кандидаттык диссертациясын ийгиликтүү жактап, физика-математикалык илимдин кандидаты деген илимий даража алышы, мектепте иштеген агай-эжекелерге үлгү боло турган чоң жумуш экенин баса белгилегим келет.
Ойлонуп көрөлү… Кыргызстанда мектепте иштеп атып, ошол шартта илим изилдеп, жыйынтык чыгарып, илимдин кандидаты деген илимий даражаны канча адам алды экен…? Мектептин мугалимдерине же жетекчилерине илим изилдөө жаатында эч кандай талап коюлбаганы менен Курманбек Сарманович, мүмкүн өзүнүн максат кылып баштап койгон илим изилдөө иштерине пландуу түрдө убакыт таап, мээнеткечтик, тырышчаактык менен үзүрлүү эмгегинин натыйжасында барып максатына жеткен. Бул анын күчтүүлүгүн, чечкиндүүлүгүн, чоң-чоң маселелерди чече ала тургандыгын көрсөтөт.
Мына ушундай, жогорудагы айтылгандай мыкты, сапаттарга бай адамдын 1999-жылы Жалал-Абад мамлекеттик университетинин ректору болуп калышы эч кимди таң калтырбайт. Ошол убакта ЖАМУнун ректорунун жетекчилиги менен мурунтан ачылбаган жаңы адистиктер ачылып, ал адистиктердин арты менен студентердин саны көбөйүп, университеттин материалдык-техникалык базасын чыңдоо иштери улантылып, финансы-чарбалык иштери туура чечилип, жакшы жолдорго коюлган.
Ал эми Таш-Көмүрдөгү факультетинин базасында ЖАМУнун көпчүлүк адистиктери боюнча “окуу-консультативдик пункту” ачылып ал жерге тапшырган студенттер убара болуп, убакыт коротуп ЖАМУга барбай эки жыл (I-II курстар) ушул жерде окуп, анан ЖАМУга же башка ЖОЖдорго которулуп кетүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болушкан. Ошол жылдарда Таш-Көмүр шаарында жалгыз жогорку окуу жай болуп турган ушул факультеттин студенттеринин саны кескин өсүп, бул жерде иштеген профессоордук-окутуучулар жана кызматчылар персоналынын саны 120 адамдан ашкан. Аймактын ар жагынан келген сунуш-талаптардын чечилишин көздөгөн факультеттин администрациясы, ректор К.С.Алыбаевге кайрылып Шамалды-Сай шаарчасына факультеттин филиалын ачуу боюнча сунуш көтөрөт. Сунуш ректорат тарабынан колго алынып Шамалды-Сай шаарчасында ЖАМУнун Таш-Көмүр технологиялык факультетинин филиалы ачылат. Бул иш менен ошол учурда билимге суусаган, бирок алыс барганга мүмкүнчүлүгү жок абитуренттердин сунуш-талаптарын жеринде чечип бергендиги үчүн жергиликтүү калк, ата-энелер ректорго ыразычылык билдиргенин айта алабыз.
Факультеттеги окутуучу-профессордук курамынын сапаттык корпусунун жакшыруусунан улам, кафедралардын, окуу консультативдик пунктунун ачылышынын арты менен 2000-жылы студенттердин саны кескин өскөндүгү кубанычтуу көрүнүш эле. Билимге кызыккан жаштардын агымы күчөй баштаган. Мунун өзү окуу корпустарын дагы да кеңейтүүнүн зарылдыгын шарттап турган. Окуу имараттарды шаардагы мекеме-ишканалардан ижарага алуу факультеттин экономикалык, финансылык абалына тескери таасирин тийгизээри өз убагында белгиленип, бул маселе ЖАМУнун окумуштуулар кеңешинин кароосуна койгонбуз. Натыйжада шаардагы «Курулуш» холдинг компаниясынын «Турак Жай» фирмасына караштуу №15-жатакананын «А» жана «Б» блокторун толугу менен окуу корпусуна айландырып сатып алуу тууралуу 2000-жылдын 2-январында келишимге катышкан тараптар кол коюшту. Юридикалык тараптар сатып алуучулар ЖАМУнун ошол кездеги ректору, физика-математикалык илимдеринин кандидаты, доцент. Курманбек Сарманович Алыбаев, ТТФнын деканы к.т.н, доцент М. Р. Сооронбаев, сатуучулар «Курулуш» акционердик компаниясынын президенти А.У.Усонов, «Турак-Жай» фирмасынын директору А.И.Урматаев кол коюшкан. Албетте, бул келишим эки тараптын тең, келечектин кадрларынын билим деңгээлин өнүктүрүүгө кызыкдар экендигин билдирген. Ал эми ЖАМУнун ректору К.С.Алыбаевдин түздөн-түз кийлигишүүсү, макулдугу менен алынып калган ушул үч подъездүү, төрт этаждуу имарат, жанындагы бир этаждуу узун блогу менен бүгүнкү күнү да Таш-Көмүр инженердик-педагогикалык факультетинин негизги окуу корпусу болуп студенттерге, окутуучуларга кызмат кылып келет.
Албетте ЖАМУнун курамындагы биздин жана башка факультет-колледждердин түзүлүшү, өсүп-өнүгүүсү тегин жерден жаралган жок. Бул үчүн эмгек рыногу учурунда өлкөбүз кандай адистерге мукташ экендигин так иликтей билген, ошондой адамдарды даярдап чыгаруунун перспективасын алдын ала сезген ЖАМУнун бир топ жетекчилеринин, окумуштууларынын арасындагы мыкты жетекчилеринин бири физика-математика илимдеринин доктору, профессор Алыбаев Курманбек Сармановичтин ролу чоң. Анткени ал университеттин кайсыл кызматында иштебесин, анын өркүндөшу үчүн, өзгөчө адистерди даярдоодогу окуу процессинин сапатына, илимий-социалдык иштердин ийгиликтүү аткарылышына эң жогорку жана чоң талаптарды коюп келген. Мындай талаптар жамааттын ар бир мүчөсүнүн жоопкерчилигин, тартибин, биримдигин күчөткөн.
ЖАМУнун окуу жана илимий иштери боюнча проректорлук кызматтарда иштеген убактарда студенттерге терең жана сапаттуу билим берүү жагына басым жасап, аларды эл аралык олимпиадаларга катышуу деңгээлине жеткирип, ал эми илим-изилдөө иштеринде тиешелүү тегерек стол, конференциялар уюштурулуп натыйжалуу иштер жасалган. Бул темада айта турган алгылыктуу сөздөр аябай көп. Бирок менин айтайын дегеним Курманбек Сармановичтин автобиографиялык баскан жолундагы бир топ убакыт ЖАМУнун аймактарда жайгашкан билим берүү окуу жайлары менен байланышкан. Айтылган байланыш 2000-жылы профессор К.С.Алыбаев – ЖАМУнун сырттан окуу жана аймактык факультеттер, колледждер боюнча проректорлук кызматка келгенден баштап күчөгөн. ЖАМУнун “классикалык университет” деп аталышынын бир себеби да анын окуу жайларынын областын борборунан бир топ аралыктагы шаарларда жайгашканы болсо керек. Ошонун негизинде аларды “Перифериялык”, “обочолонгон” же “аймактык” билим берүү мекемелери деп аташкан. Мындай окуу жайларга Таш-Көмүр инженердик- педагогикалык (технологиялык-мурунку аталышы); Кочкор-Ата (электрондук-приборлор техникуму) колледжи; Майлуу-Суу (электромеханикалык техникуму) колледжи; Жалал-Абад (индустриалдык-педагогикалык техникуму) колледжи; Аксы (жогорку педагогикалык ) колледжи; жана кийинки убактарда ачылган медициналык колледжи кирген. Жогорудагы окуу жайлардын эски аталыштарын кошо жазганымдын себеби, Курманбек Сарманович окуу иштери боюнча проректорлуктан ”Аймактык билим берүү мекемелери” боюнча проректорлук кызматка которулары менен, окуу жайлардын аталыштарын тактоо максатында ЖАМУнун окумуштуулар кенешине сунуш берген. Бул сунуштун негизинде “техникум” деген аталыштар заманбап “колледж” деген атка алмаштырылат. Министрликке караштуу окуу жайлар ушул чечимдин негизинде ошол жактын буйругу менен өзгөртүлөт.
Ошентип шаарлардын аталышы менен: Кочкор-Ата, Майлуу-Суу, Аксы, Кара-Көл, Жалал-Абад колледжери деген аталыштарда, Таш-Көмүрдөгү факультети кошулуп “Аймактык билим беруу мекемелери” (АББМ) деген атта ЖАМУнун структурасынан орун алат. Мындай “АББМ” деген аталыштагы ЖАМУнун структуралык бөлүмү катары 2009-жылдын 26-февралында ректордун №6 буйругу менен бекитилет жана бул иштерге жетекчи кылып профессор К.С.Алыбаев – АББМ боюнча проректор кызматына дайындалат. Ошентип Курманбек Сарманович бул ишти ЖАМУнун башкаруу системасын оптималдаштыруу, аймактык окуу жайларды интегралдаштыруу-жакындаштыруу, ынтымакташтыруу алардын окуу процессин, илимий-усулдук жана финансылык–чарба иштерин көзөмөлдөө ишетеринен баштап аларды туруктуулукка алып келет. Ошону менен бирге борбордук окуу жай менен бирдикте илим жана билим берүү багытында жалпы саясат жүргүзүүгө мүмкүнчүлүктөр түзүлөт. Аймактык билим берүү мекемелеринин билим берүү, чарба, финансылык жумуштарын координациялоо кеңеши түзүлөт жана анын жобосу иштелип чыгарылат. Координациялык кеңештин төрагасы болуп профессор К.С.Алыбаев дайындалып, анын курамына АББМдин жетекчилери кирген. Бул кеңештин отурумдары айына бир жолу көчмө таптипте, АББМдерде өткөрүлүп турган. Ошол эле учурда усулдук бирикме 9 адамдан туруп, аны усулчу Т.К.Нарымбетов жетектеген. Бирикменин максаты АББМ боюнча жүргүзүлүп жаткан жалпы усулдук иштерди пландоо, ишке ашыруу жана окутуучулардын тажрыйбаларын жайылтуу болгон. АББМ мына ушундай ыргакта иш алып барып турган.
ЖАМУнун администрациясынын суроо-талабына ылайык Курманбек Сармановичтин илим-изилдөө чөйрөсүндөгү көп жылдык тажрыйбасын, потенциялын эске алуу менен Аймактык билим берүү мекемелери боюнча проректордук кызматынан ЖАМУнун илимий иштери боюнча проректору кызмат ордуна которулат, ал эми АББМдин усулчу, эсепчи кызматтар жоюлуп, алардын иштери университеттин тиешелүү бөлүмдөрүнө өткөрүлүп берилет.
Бирок бул иш менен АББМ чачылып кеткен жок. ЖАМУнун окумуштуулар кеңешинде АББМ маселеси көтөрүлүп анын ыргактуу иш алып баруу тартиби калыптанып калгандыгы айтылып, мындан ары да профессор К.САлыбаев жетекчилик кылуусун суранганбыз. Биздин суроо канааттандырылып бүгүнкү күнгө чейин профессор К.С.Алыбаев коомдук башталышта АББМдин координациялык ишин аткарып келет. Бул адамдын баа жеткис адамдык касиети, үлгүлүү жетекчилик иши, үзүрлүү эмгеги, жөнөкөйлүгү АББМдин чоң коллективинде жогору бааланып, баркталып, урматтоо менен айтылып жүрөт жана кийинки муундагы жаштарга үлгү боло турган улуу инсан.
Профессор КС.Алыбаев агайдын уюштуруучулук чеберчилигинин негизинде АББМде жылда өткөрүлүп туруучу көптөгөн иш-чаралар салт катары бүгүнкү күнгө чейин өткөрүлүп келе жатат. Университеттин деңгээлинде республикалык масштабда ар кандай семинарлар, конференциялар өткөрүлөт. Студенттер арасында предметтик олимпиадалар, окутуучулар арасында “Мыкты усулчу” конкурсу жыл сайын өткөрүлүп, жеңүүчүлөрүнө ЖАМУнун ректору тарабынан баалуу сыйлыктар, дипломдор берилет. Мекемелердин окутуучуларынын жана студенттеринин арасында спартакиада жыл сайын көчмө тартипте өтүү менен ага ЖАМУнун ректораты, жергиликтүү бийлик өкүлдөрү катышып турушат. Спартакидалар жогорку деңгээлде өткөрүлүп, кубок, диплом жана акчалай сыйлыктар берилет. АББМде өтүлгөн иш-чаралар областык, республикалык деңгээлдеги маалымат каражаттарына берилип турат. Мына ошентип, Жалал-Абад облусунун аймактарында жогорку жана орто кесиптик билимдүү адистерге болгон суроо-талапты канааттандыруу менен анын социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө салым кошуп ЖАМУнун аймактык билим берүү мекемелери өз милдеттерин так аткарып, өнүгүү жолунда талыкпай иштеп келе жатышат.
Ошентип, агайыбыз профессор Алыбаев Курманбек Сарманович Кыргыз Республикасынын билим берүү жана илим изилдөө тармактарында өз орду бар жаштарга өрнөк болчу инсан. Жала-Абад мамлекеттик университетинде, анын ичинде Аймактык билим берүү мекемелеринде үзүрлүү эмгектенип жүргөн убактардагы жасаган иштери, айткан акылдуу сөздөрү, келечекке план түзүп, ачык-айкын жол көрсөткөнү кийинки муундарга үлгү жана тажрыйба болору шексиз.
УДК: 7.011.2:101.1 (575.2.) (043.3)
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.02
Абдиманап кызы Айзирек, ОшМУ,
магистрант,
abdimanapkyzyaizirek@gmail.com
МУЗЫКА ЖАНРЫ ИСКУССТВОНУН БИР ТҮРҮ КАТАРЫ
Аннотация: Бул макалада искусствонун бардык түрлөрүнүн ичинен музыка адамдын кабылдоосуна түздөн-түз таасир этүүчү күчү жана сезимдерди ойготуучу табияты анализге алынды. Музыкада адамдардын эмоционалдык абалын конкреттүү, ынандыраарлык түрдө ачып берүү касиети ээ. Ошондой эле сезимдер менен байланышкан жалпыланган идеяларды терең чагылдырып берет. Музыка – бул реалдуулуктагы көркөм образдарды үн аркылуу элестетүүгө жардам берип, адамдын психикасына активдүү таасир этүүчү искусствонун бир түрү.
Түйүндүү сөздөр: музыка, эмоционалдуулук, жанр, образ, поэзия, вокал, сахна.
МУЗЫКАЛЬНЫЙ ЖАНР КАК ВИД ИСКУССТВА
Аннотация: В этой статье анализируется способность музыки напрямую влиять на человеческое восприятие и вызывающую воспоминания природу всех форм искусства. Музыка обладает способностью конкретно и убедительно раскрывать эмоциональное состояние людей. Он также глубоко отражает обобщенные представления, связанные с чувствами. Музыка – вид искусства, активно воздействующий на психику человека, помогающий посредством звука представить художественные образы в реальности.
Ключевые слова: музыка, эмоциональность, жанр, образ, поэзия, вокал, сцена.
Annotation. This article examines music’s ability to directly influence human perception and the evocative nature of all art forms. Music has the ability to reveal people’s emotional states in a concrete and convincing way. It also deeply reflects generalized ideas associated with feelings. Music is a form of art that actively influences the human psyche, helping to imagine artistic images in reality through sound.
Key words: music, emotionality, genre, image, poetry, vocals, stage.
УДК: 7.011.2:101.1 (575.2.) (043.3)
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.03
Авазбек кызы Замирахан, ОшМУ,
магистрант
АЗЫРКЫ МУЗЫКАДАГЫ НРАВАЛЫК БААЛУУЛУКТАР
Аннотация: Бул макалада моралдык баалуулуктар адамды баалоого жана анын курчап турган дүйнөдө өз оордун табууга жардам берүү жактары изилденди. Адам өзүнүн тигил же бул аракетти аркылуу жашоодо жакшылык, жамандык, бакыт, адилеттүүлүк, сүйүүнүн маани маңызын түшүнөт жана алар коомдук баалуулуктардын жалпы кабыл алынган системасы экендигин таанып билет. Ошонун негизинде анын инсандыгы, коомдогу жүрүм-туруму, өзүн-өзү аңдоосу калыптанат. Макалада музыканын моралдык баалуулуктарга тийгизген таасири талкууланат. Ар түрдүү музыкадагы морал темасын изилдеген авторлор адеп-ахлаксыз да музыка да болушу мүмкүн экендигин аныкташып, кээ бирлери музыка позитивдүү адеп-ахлактык баалуулуктарды гана алып жүрөт деп белгилешет. Тандалган тема актуалдуу музыканын коомго, нравалык баалуулуктарга терең таасир тийгизишин, ошондой эле маданий чөйрөлөрдүн ортосундагы өз ара реалдуу байланыштарын көрсөтөт.
Түйүндүү сөздөр: музыка, моралдык баалуулуктар, маданият, өнүгүү, инсан, байланыш.
ЭТИЧЕСКИЕ ЦЕННОСТИ В СОВРЕМЕННОЙ МУЗЫКЕ
Аннотация: В данной статье рассматриваются способы, с помощью которых моральные ценности помогают оценить человека и найти свое место в окружающем мире. Через то или иное действие человек понимает сущность добра, зла, счастья, справедливости, любви в жизни и признает, что они являются общепринятой системой социальных ценностей. На основе этого формируются его личность, поведение в обществе, самосознание. В статье рассматривается влияние музыки на нравственные ценности. Авторы, изучавшие тему морали в различной музыке, пришли к выводу, что музыка без морали может быть, а некоторые говорят, что музыка несет в себе только положительные моральные ценности. Выбранная тема показывает глубокое влияние современной музыки на общество, моральные ценности, а также реальные связи между сферами культуры.
Ключевые слова: музыка, моральные ценности, культура, влияние, развитие, личность, общение.
ETHICAL VALUES IN MODERN MUSIC
Annotation. This article examines the ways in which moral values help evaluate a person and find their place in the world around them. Through this or that action, a person understands the essence of good, evil, happiness, justice, love in life and recognizes that they are a generally accepted system of social values. On the basis of this, his personality, behavior in society, and self-awareness are formed. The article examines the influence of music on moral values. Authors who have studied the theme of morality in various music have come to the conclusion that there can be music without morality, and some say that music carries only positive moral values. The chosen topic shows the profound influence of modern music on society, moral values, as well as real connections between cultural spheres.
Key words: music, moral values, culture, influence, development, personality, communication.
УДК 372.8
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.04
Акылбек кызы Назгүл,
ОшМУ, магистранты
МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫ ҮЧҮН ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК ОЮНДАРДЫ ТҮЗҮҮНҮН ЖОЛДОРУ
Аннотация: Интеллектуалдык оюндарды түзүү эмгекти көп талап кылган процесс, ал кызыктуу оюнду түзүүнү гана эмес, заманбап технологияларды жана куралдарды колдонууну, ошондой эле жасалма интеллекттин эффективдүү алгоритмдерин иштеп чыгууну камтыйт. Бул макалада интеллектуалдык оюндардын негизги компоненттери, оюн механизми, жана жасалма интеллект талкууланат. Мындан тышкары, ийгиликтүү интеллектуалдык оюндардын мисалдары жана аларды келечекте өнүктүрүүнүн келечеги көрсөтүлдү. Интеллектуалдык оюндарды түзүү үчүн оюн кыймылдаткычтары жана атайын программалык куралдар сыяктуу оюн өнүктүрүүнүн ар кандай куралдары колдонулушу мүмкүн. Оюндарда жасалма интеллектти (ЖИ) колдонуу уникалдуу жана кызыктуу оюн сценарийлерин жана NPC жүрүм-турум алгоритмдерин түзүүгө мүмкүндүк берет. Интеллектуалдык оюндарды өнүктүрүү билим берүүнү, медиа индустрияны жана илимди өнүктүрүүдө жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачат, ошондуктан мындай оюндарды түзүү биздин жашообуз үчүн чоң мааниге ээ.
Түйүндүү сөздөр: Жасалма интеллект, интеллектуалдые оюндар, стратегия, 2D графика. 3D графика, Python программалоо тили, Unity, Unreal Engine, Construct, Cocos2d-x, Chess.com, Civilization VI, Deus Ex, Portal 2 , XCOM 2, The Witness .
СПОСОБЫ СОЗДАНИЯ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ ИГР ДЛЯ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация: Создание интеллектуальных игр является трудоемким процессом, который включает в себя не только создание интересного игрового процесса, но и использование современных технологий и инструментов, а также разработку эффективных алгоритмов искусственного интеллекта. В данном докладе рассмотрены основные компоненты интеллектуальных игр, такие как игровой механизм, искусственный интеллект и дизайн. Кроме того, были представлены примеры успешных интеллектуальных игр и перспективы их развития в будущем. Для создания интеллектуальных игр можно использовать различные инструменты разработки игр, такие как игровые движки и специализированные программные средства. Использование искусственного интеллекта в играх позволяет создавать уникальные и интересные игровые сценарии и алгоритмы поведения NPC. Развитие интеллектуальных игр открывает новые возможности в области развития образования, медиаиндустрии и науки, поэтому создание таких игр имеет большое значение для нашей жизни.
Ключевые слова: Искусственный интеллект, интеллектуальные игры, стратегиz, 2D графика, 3D графика, языки программирование Python, Unity, Unreal Engine, Construct, Cocos2d-x, Chess.com, Civilization VI, Deus Ex, Portal 2 , XCOM 2, The Witness .
WAYS TO CREATE INTELLECTUAL GAMES FOR SCHOOLCHILDREN
Annotation. The creation of intellectual games is a laborious process that includes not only the creation of an interesting gameplay, but also the use of modern technologies and tools, as well as the development of effective artificial intelligence algorithms. This report examines the main components of smart games, such as the game mechanism, artificial intelligence and design. In addition, examples of successful intellectual games and prospects for their development in the future were presented. Various game development tools, such as game engines and specialized software, can be used to create intelligent games. The use of artificial intelligence in games allows you to create unique and interesting game scenarios and algorithms for NPC behavior. The development of intellectual games opens up new opportunities in the field of education, media industry and science, so the creation of such games is of great importance for our lives
Key words: Artificial intelligence, mind games, strategiz, 2D graphics, 3D graphics, programming languages Python, Unity, Unreal Engine, Construct, Cocos2d-x, Chess.com , Civilization VI, Deus Ex, Portal 2 , XCOM 2, The Witness .
УДК: 78.05.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.05
Аманова Нуриза, ОшМУ,
магистрант
КИЙИМДЕРДИН КЕЛИП ЧЫГУУ БУЛАКТАРЫ
Аннотация: Бул макалада адамдар татаал табигый шарттарда жашоого көнүп, өз жашоо тиричиликтерин системалуу түрдө улантып келишкендиги анализденди. Катаал аба ырайынан коргонуу үчүн, денени бир нерсе менен жабуу муктаждыгы келип чыккандыгына көңүл бурулду. Айлана чөйрөнүн түрдүү өзгөрүүлөрү жыл мезгилинин жылуу жана суук аба ырайы кийимдин пайда болуп, андан ары өнүгүшүнө алып келген.
Түйүндүү сөздөр: кийим, татуировка, кездеме, тери, аксессуар, эстетика, коргонуу, жип.
Аннотация: В данной статье проанализировано, что люди раньше жили в сложных природных условиях и планомерно продолжали свою жизнь. Обращено внимание на необходимость укрыть тело чем-нибудь для защиты от непогоды. Различные изменения окружающей среды, теплая и холодная погода года привели к появлению и дальнейшему развитию одежды.
Ключевые слова: одежда, татуировка, ткань, кожа, аксессуар, эстетика, защита, нить.
Annotation. This article analyzes that people used to live in difficult natural conditions and systematically continued their lives. Attention is drawn to the need to cover the body with something to protect it from bad weather. Various environmental changes, warm and cold weather of the year led to the appearance and further development of clothing.
Key words: clothing, tattoo, fabric, leather, accessory, aesthetics, protection, thread.
УДК: 3.37.02
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.06
Барпыбаев Турдумамбет Рысбекович, х.и.к.,
доценттин м.а., ИТЭИ,
Токтомамбетова Жамилякан Сакибаевна, п.и.к.,
доценттин м.а., ИТЭИ, jami_t@mail.ru
ПЕДАГОГИКАЛЫК БИЛИМ БЕРҮҮДӨГҮ ЗАМАН БАП ДИДАКТИКАНЫН РОЛУ
Аннотация. Макалада учурдагы дидактика ролуна, түрлөрүнө, методологиялык негизине, методдоруна, категорияларына жана принциптерине кеңири талдоо жүргүзүлгөн. Ошондой эле дидактикадагы предметтер аралык байланынышы, мугалим менен окуучунун ортосундагы бирдиктүү ишмердүүлүк, окутуу менен окуунун методдоруна, формаларына, мазмунуна, маселелерине жана мыйзам ченемдүүлүктөрүнө да талдоо жүргүзүү каралган. Заман бап дидактика боюнча изилдөөчүлөрдүн тыянактары, сунуштары, практикалык колдономолору, инсанды калыптандыруудагы ролу менен таасиринин өнүктүрүүчүлүк жана калыптандыруучу мааниси каралды.
Макалада санариптүү дидактиканын мааниси, негизи, өзгөчөлүктөрү иликтенип, педагогикалык процесстеги санариптүү каражаттардын түрлөрү жана колдонуу ыкмалары аныкталды.
Түйүндүү сөздөр: дидактика, окуу, окутуу,билим берүү, тарбиялоо, санариптүү дидактика, жаңы билим берүү технологиялары жана методдору, дидактиканын түрлөрү, бирдиктүү ишмердүүлүк, билим, көндүм, компетенттүүлүк.
РОЛЬ СОВРЕМЕННОЙ ДИДАКТИКИ В ПЕДАГОГИЧЕСКОМ ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация. В данной статье рассмотрено роль, виды, основы методологии, категории и принципы современной дидактики. А также рассмотрено межпредметная связь, слвместная деятельность учителя и ученика, методы, формы и содержания, закономерности обучения и преподавания. Обсуждена основы для развития и формирующей роли воздействия современной дидактики на личность, практические руководства, предложения и выводы исследователей в области дидактики.
Определена виды и применения приемов цифровой дидактики, ее значение, основы и особенности ее применения в педагогическом процессе.
Ключевые слова: дидактика, учение, обучение, воспитание, цифровая дидактика, новые образовательные методы и технологии, виды дидактики, совместная деятельность, знание, навык, компетентность.
THE ROLE OF MODERN DIDACTICS IN TEACHER EDUCATION
Annotation. This article examines the role, types, fundamentals of methodology, categories and principles of modern didactics. It also considers interdisciplinary communication, the joint activity of a teacher and a student, methods, forms and contents, patterns of learning and teaching. The foundations for the development and formative role of the impact of modern didactics on personality, practical guidelines, suggestions and conclusions of researchers in the field of didactics are discussed. The types and applications of digital didactics techniques, its significance, the basics and features of its application in the pedagogical process are determined.
Key words: didactics, teaching, teaching, education, digital didactics, new educational methods and technologies, types of didactics, joint activity, knowledge, skill, competence.
УДК:371. 126.1.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.07
Досматова Лира Абдыбахаповна, ИТЭИ, окутуучу lira65458@gmail.com
Аккулуева Нуриза Тажимырзаевна Б.Осмонов атындагы ЖАМУ ЖАК, окутуучу
АЙРЫМ СӨЗДӨРДҮ КОЛДОНУУ ЧӨЙРӨСҮНӨ ЖАРАША ТАЛДОО ЖАНА ТИЛ МАДАНИЯТЫН ЖОГОРУЛАТУУНУН ЖОЛДОРУ
Аннотация: Бул макалада азыркы күндөгү жаштардын жна башка кесип ээлеринин Кыргыз тилинин арасына жаргонизмдердин аралашуусунун учурдагы абалы, бул азыркы жаштардын баарлашуу тили катары калыптануунун мазмуну жана мааниси, окуучулардын тил маданиятын жогорулатуунун ыкмалары жөнүндө сөз болот.
Түйүндүү сөздөр: Маданият, педагогикалык маданият, сленг, сленгдердин социалдык тобу, жаргон, Неологизмдер, вульгаризм, жүрүм-турум, сүйлөө маданияты, Кеп маданиятын калыптандыруу.
АНАЛИЗ НЕКОТОРЫХ СЛОВ В ОБСТОЯТЕЛЬСТВАХ УПОТРЕБЛЕНИЯ И ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ ЯЗЫКОВОЙ КУЛЬТУРЫ
Аннотация: В данной статье речь пойдет о современном состоянии смешения жаргонизмов среди современной молодежи и представителей других профессий в кыргызском языке, о содержании и значении этого языка как языка общения современной молодежи, о методах повышения языковой культуры учащихся.
Ключевые слова: культура, педагогическая культура, сленг, социальная группа сленга, жаргон, неологизмы, вульгаризм, поведение, культура речи, формирование культуры речи.
ANALYSIS OF SOME WORDS IN THE CIRCUMSTANCES OF USE AND WAYS OF INCREASING LINGUISTIC CULTURE
Annotation. This article will focus on the current state of mixing jargon among modern youth and representatives of other professions in the Kyrgyz language, on the content and meaning of this language as the language of communication of modern youth, on methods of improving the language culture of students.
Key words: culture, pedagogical culture, slang, social group of slang, jargon, neologisms, vulgarism, behavior, culture of speech, formation of culture of speech.
УДК: 372.851
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.08
Жамшутова Бурмакан Жолдошовна, БатМУ, Кызыл-Кыя гуманитардык-педагогикалык институту, окутуучу
ГЕОМЕТРИЯ САБАКТАРЫН АНЫН ТАРЫХЫНАН ПАЙДАЛАНЫП ОКУТУУНУН КЭЭ БИР ЖОЛДОРУ
Аннотация. Баланын математикага, анын ичинде геометрияга болгон кызыгуусун жогорулатуу жана кругозорун өстүрүү, анын билим сапатын тереңдетүүгө умтулуусун пайда кылууга математикалык тарыхый фактылар жана колдонулган формулаларды ойлоп табуучулар, геометриялык терминдердин келип чыгуусу, түздөн-түз мааниси жөнүндөгү маалыматтарды кошо берүү негизги каражаттардын бири болуп саналат.
Бул макалада, математиканын бир бөлүгү болгон геометрия сабактарында колдонулган терминдерди, алардын келип чыгуусу, мааниси тууралуу кеңири маалымат берүү, формуланы ойлоп тапкан математик окумуштуулар, математика илиминин түрдүү өлкөлөрдөгү өнүгүү этаптары тууралуу маалымат берүү баланын өз алдынча изилденүүчүлүк сапатын калыптандыруу менен анын предметке болгон кызыгуусун арттыраарына шек жок экендиги жөнүндө баяндалат. Мектеп математикасын окутууда анык бир темалар үчүн тиешелүү тарыхый маалыматтар дээрлик так берилбегендиктен, бул кээ бир көйгөйлөрдү жаратып, математиканы окутууда анын тарыхый элементтеринен пайдалануу эффективдүү болуп саналгандыгы байкалды. Же болбосо бул жетинчи класстын геометриясында таанышуучу терминдердин сөздүгү менен коштолду. Бул өз кезегинде билимдүү, илимдин жетишкендиктерин түшүнүп, турмушта колдоно алган, өнүгүүгө карата кандайдыр бир деңгээлде пайда алып келе турган адистерди даярдоого түрткү болот.
Түйүндүү сөздөр: геометрия, планиметрия, термин, кызыгуу, жогорулатуу, кругозор, турмуш, чыгармачылык, өнүгүү, колдоно билүү.
НЕКОТОРЫЕ СПОСОБЫ ОБУЧЕНИЯ УРОКОВ ГЕОМЕТРИИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ЕЕ ИСТОРИИ
Аннотация: Включение в обучение сведений об исторических математических фактах и изобретателях используемых формул,о происхождении геометрических терминов, преподнесение подробной информаций является одним из основных средств повышения интереса ребенка к математике, в том числе геометрии, развития его кругозора, формирования у него стремления к углублению качества образования.
В этой статье, дается подробная информация о терминах, используемых на уроках геометрии, входящих в состав математики, их происхождении и значении, об ученых-математиках, придумавших формулы, сведения об этапах развития математики в разных странах. Не вызывает сомнений, что это повышает интерес ребенка к предмету за счет формирования качества самостоятельного исследования.
Было замечено, что использование исторических элементов в обучении математике является эффективным, а поскольку актуальная историческая информация по конкретным темам в обучении школьной математике практически не предоставляется, это вызывает определенные проблемы. Или он сопровождается словарем вводных терминов по геометрии седьмого класса. Это, в свою очередь, будет мотивировать подготовку специалистов образованных, понимающих достижения науки и умеющих применять их в жизни, которые в какой-то мере принесут пользу в отношении развития.
Ключевые слова: геометрия, планиметрия, термин, интерес, рост, мировоззрение, жизнь, творчество, развитие, умение пользоваться.
SOME WAYS TO TEACHING GEOMETRY LESSONS USING ITS HISTORY
Annotation. The inclusion of information about historical mathematical facts and the inventors of the formulas used, about the origin of geometric terms, the presentation of detailed information is one of the main means of increasing the child’s interest in mathematics, including geometry, developing his horizons, forming his desire to deepen the quality of education.
This article provides detailed information about the terms used in geometry lessons that are part of mathematics, their origin and meaning, about mathematicians who came up with formulas, information about the stages of development of mathematics in different countries. There is no doubt that this increases the child’s interest in the subject due to the formation of the quality of independent research.
It was noted that the use of historical elements in teaching mathematics is effective, and since actual historical information on specific topics in teaching school mathematics is practically not provided, this causes certain problems.
Or it is accompanied by a glossary of introductory terms for seventh grade geometry. This, in turn, will motivate the training of educated specialists who understand the achievements of science and are able to apply them in life, which to some extent will be beneficial in terms of development.
Key words: geometry, planimetry, term, interest, growth, outlook, life, creativity, development, ability to use.
УДК 332.1:37
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.09
Зикир кызы Кызжибек, ОшМУ, магистрант, kyzjibek@mail.ru
Кожоева Нурзат Ысламовна, ОшМУ, магистрант, nurzat_m@mail.ru
Ботобекова Азиза Куттукалиевна, ОшМУ, магистрант, nazizaurzat_m@mail.ru
Аннотация. Мектеп жетекчисинин педагогикалык кадрлар менен иштөө системасы өзүнө максаттуу, ырааттуу, бир бүтүн, үзгүлтүксүз ишти камтыйт, ал окуу-тарбия процессинин сапатын жана натыйжалуулугун жогорулатууга багытталган, педагогдун кесиптик чеберчилигин жогорулатууга жана квалификациясын жогорулатууга багытталган алдыңкы педагогикалык тажрыйбаны, илимдин жетишкендиктерин изилдөөгө, өзүнчө педагогдун да, жалпы эле педагогикалык жамааттын да чыгармачылык потенциалын өнүктүрүүгө жана жогорулатууга, окуучулардын билим деңгээлин, билимин жана тарбиясын жогорулатууга багытталган.
Түйүндүү сөздөр: билим берүү мекемесинин жетекчиси, башкаруу маданияты, педагогикалык компетенттүүлүктү жогорулатуу, башкаруу маданиятынын компоненттери, педагогикалык милдеттер.
Аннотация. Система работы руководителя школы с педагогическими кадрами включает в себя целенаправленную, последовательную, целостную, непрерывную работу, которая нацелена на повышение качества и эффективности учебно-воспитательного процесса, основана на изучении передового педагогического опыта, достижениях науки, направленных на рост профессионального мастерства педагога и повышение квалификации, на развитие и повышение творческого потенциала как отдельного педагога, так и педагогического коллектива в целом, рост уровня образованности, развития и воспитанности учеников.
Ключевые слова: руководитель образовательного учреждения, управленческая культура, повышение педагогической компетентности, компоненты управленческой культуры, педагогические задачи.
THE MANAGERIAL CULTURE OF THE HEAD IN IMPROVING PROFESSIONAL COMPETENCE AND PEDAGOGICAL SKILLS
Annotation. The system of work of the head of the school with teaching staff includes purposeful, consistent, holistic, continuous work, which is aimed at improving the quality and effectiveness of the educational process, based on the study of advanced pedagogical experience, scientific achievements aimed at increasing the professional skills of the teacher and professional development, the development and enhancement of creative potential as an individual teacher, as well as the teaching staff as a whole, an increase in the level of education, development and upbringing of students.
Keywords: head of an educational institution, managerial culture, improvement of pedagogical competence, components of managerial culture, pedagogical tasks.
УДК 373.3
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.10
Зулпукарова Дамира Исмаиловна, ОшМУ, п.и.к.. доцент, zdamira15@mail.ru
Кулчинова Гулшайыр Абдырахмановна,ОшМУ,окутуучу gulya@bk.ru
Курбанбек кызы Айдай,ОшМУ, магистрант
Ганижан кызы Мадинахан, ОшМУ, магистрант
Аннотация. Макалада башталгыч класстардын математика сабагында окуучуларынын таанып билүү активдүүлүктөрүн жогорулатууда дидактикалык оюндарды колдонуу жөнүндө сөз болот. Кенже мектеп окуучулары үчүн оюн окуучунун интеллектин өнүктүрүүнүн негизги каражаттарынын жана шарттарынын бири болуп кала берет. Оюн кубанычты жана сергектикти жаратат, балдарды кубаттайт, таасирлери менен байытат, интрузивдик бекемдөөдөн качууга жардам берет, балдар жамаатында достук маанайды жаратат. Оюн дайыма билимдерди толуктап, баланын жөндөмдүүлүктөрүн ар тараптуу өнүктүрүүнүн каражаты болуп, оң эмоцияларды жаратып, балдар жамаатынын жашоосун кызыктуу мазмун менен толуктап турушу керек.
Түйүндүү сөздөр: таанып билүү активдүүлүк, математика, дидактикалык оюндар, оюн ишмердүүлүгү, өнүктүрүү каражаты.
Аннотация. В данной статье рассматриваются особенности дидактических игр, их применение на уроке математики в начальных классах, как средство повышения познавательной активности учащихся. Для младших школьников игра продолжает оставаться одним из основных средств и условий развития интеллекта школьника. Игра вызывает радость и бдительность, воодушевляет детей, обогащает их эффектами, помогает избежать навязчивого подкрепления, создает дружелюбную атмосферу в детском сообществе. Игра должна постоянно пополнять знания, быть средством всестороннего развития ребенка, его способностей, вызывать положительные эмоции, дополнять жизнь детского коллектива интересным содержанием.
Ключевые слова: познавательная активность, математика, дидактическая игра, игровая деятельность, развиващие средства.
Annotation. This article discusses the features of didactic games, their application in the mathematics lesson in elementary grades, as a means of increasing the cognitive activity of students. For younger schoolchildren, the game continues to be one of the main means and conditions for the development of a student’s intelligence. The game evokes joy and vigilance, inspires children, enriches them with effects, helps to avoid intrusive reinforcement, creates a friendly atmosphere in the children’s community. The game should constantly replenish knowledge, be a means of comprehensive development of the child, his abilities, cause positive emotions, complement the life of the children’s collective with interesting content. The benefits of didactic games and tasks are known to every teacher. To master the academic disciplines and the requirements of the program, it is important for the student to independently work with the distributed didactic material together with game exercises that provide easy and re.
Key words: cognitive activity, mathematics, didactic game, game activity, educational tools.
УДК 37.026
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.11
Истамбекова Т.И., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант Cаипова Курманжан,
Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант Дурусалы кызы Айтурган,
Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТА ДИДАКТИКАЛЫК МАТЕРИАЛДАРГА АРНАЛГАН ЭМГЕКТЕР
Аннотация. Макаланын мазмуну белгилүү окумуштуу, педагогика илимдеринин кандидаты, профессор белгилүү окумуштуу Каратай Сартбаевдин 3-класска арналган дидактикалык материалдарына арналган. Дидактикалык материалды түзүүдө автор окуу программасы, окуу китебиндеги окуу материалдарын жетекчиликке алуу менен түзүлүү системасы боюнча сунуштаган. Методикалык колдонмо алгачкы жолу Каратай Сартабаев тарабынан түзүлгөн, бул кайталанган басылмасы болуп эсептелген. Макаланын мазмунун ачууда дидактикалык материалдарды колдонуунун ыкмалары, формалары, методдору каралып, алардын практикалык мазмуну ачылган. Эмгектеги дидактикалык материалдардын түзүлүшүндө автор элдик оозеки чыгармалардан, ырлардан, ангемелерден, газета-журналдардан алган тексттер боюнча түзүп, анын практикалык жагына өзгөчө басым жасалгандыгы анализденген. Эмгектин мазмунунда автор окуучунун оозеки, жазуу кебин калыптандырууга, ошондой эле окуучунун орфографиялык, орфозпиялык, пунктуациялык, стилистикалык сабаттуулугун арттыруу максатын көздөө менен текстти тандоого ушул ойлорду жтекчиликке алган. Окуучунун каллиграфиялык сабаттуулугун калыптандыруучу материалдар да эмгектен орун алгандыгы анализденген. Жалпысынан, макала окумуштуунун дидактикалык материалдарынын мугалимге керектүү, зарыл окуу колдонмо экендигин баса белгиленген.
Түйүндүү сөздөр: Дидактикалык материалдар, текст, текст түзүү, орфографиялык, пунктуациялык, орфоэпиялык, стилистикалык эрежелер, фонетикалык, синтаксистик, морфологиялык материалдар, грамматикалык эрежелер, тыбыштардын бөлүнүшү.
ТРУДЫ ПОСВЯЩЕНЫ ДИДАКТИЧЕСКИМ МАТЕРИАЛАМ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Аннотация. Содержание статьи посвящено дидактическим материалам известного ученого, кандидата педагогических наук, профессора Каратая Сартбаева для 3 класса. При создании дидактического материала автор предложил учебную программу, систему творчества, основанную на методических материалах учебника. Методическое пособие впервые было создано Каратаем Сартабаевым и считается многократным изданием. При раскрытии содержания статьи были рассмотрены способы, формы и приемы использования дидактических материалов, раскрыто их практическое содержание. Проанализировано, что дидактический материал в произведении создан автором на основе текстов, взятых из народных произведений, песен, рассказов, газет и журналов, при этом особый акцент сделан на его практической стороне. В содержании работы автор руководствовался подбором текста с целью формирования устной и письменной речи учащегося, а также совершенствования орфографической, орфографической, пунктуационной и стилистической грамотности учащегося. Проанализировано, что в работу включены материалы, формирующие каллиграфическую грамотность учащихся. В целом в статье подчеркивается, что дидактические материалы ученого являются полезным и необходимым учебным пособием для учителя.
Ключевые слова: Дидактические материалы, текст, составление текста, правила орфографические, пунктуационные, орфоэпические, стилистсические, мофрологические материалы, грамматические правилы, разделение звуков.
THE WORKS ARE DEVOTED TO DIDACTIC MATERIALS IN PRIMARY SCHOOL
Annotation.The content of the article is devoted to the didactic materials of the famous scientist, candidate of pedagogical sciences, professor Karatay Sartbaev for grade 3. When creating didactic material, the author proposed a curriculum, a system of creativity based on the methodological materials of the textbook. The methodological manual was first created by Karatay Sartabaev and is considered a multiple edition. When disclosing the content of the article, the methods, forms and techniques of using didactic materials were considered, and their practical content was revealed. It is analyzed that the didactic material in the work was created by the author on the basis of texts taken from folk works, songs, stories, newspapers and magazines, with special emphasis placed on its practical side. In the content of the work, the author was guided by the selection of text in order to form the student’s oral and written speech, as well as improve the student’s spelling, spelling, punctuation and stylistic literacy. It is analyzed that the work includes materials that form students’ calligraphic literacy. In general, the article emphasizes that the scientist’s didactic materials are a useful and necessary teaching aid for teachers.
Key words: Didactic materials, text, text composition, spelling rules, punctuation, orthoepic, stylistic, mophrological materials, grammatical rules, separation of sounds.
УДК 37.026.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.12
Истамбекова Т.И, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
Cаипова Курманжан, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
Дурусалы кызы Айтурган, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
Шерипбай кызы Айдай, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
ДИДАКТИКАЛЫК МАТЕРИАЛДЫ КОЛДОНУУНУН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Аннотация. Макаланын мазмуну белгилүү окумуштуу профессор Каратай Сартбаевдин “4-класстын окуучулары үчүн кыргыз тилинин дидактикалык материалдары” деген эмгегине анализ жүргүзүлгөн. Методикалык колдонмонун мазмунун ачууда анын түзүлүшү, окуучунун тилдик компетенттүүлүгүн арттырууда эмгектин мазмунунун тийгизген таасирине басым жасалган. Ошондой эле эмгектеги окуучунун дидактикалык карточкаларды аткаруудагы иш-аракети, аларды ишке ашыруудагы формалар, методдорду пайдалануунун ыкмалары каралган. Негизинен методикалык колдонмонун дидактикалык карточкалары окуучунун оозеки жана жазуу ишмердүүлүгуң өнүктүрүүдөгү ишмердүүлүктөрүнүн формалары, аларды мугалимдин сабакта пайдалнуусунун жолдору талданган. 4-класска сунушталган тапшырмалар фонетика, грамматикалык материалдарга өзүнчө материалдары бөлүп каралган, аларды пайдалануунун өзгөчөлүктөрү, окуучунун каллиграфиялык сабаттуулугун арттыруунун жолдору да берилген.
Түйүндүү сөздөр: Дидактикалык материалдар, карточкалардын тапшырмасы, сөздөрдү көчүрүп жазуу, синтаксистик, фонетикалык, морфологиялык материалдар, грамматикалык талдоолор, көнүгүүлөр менен иштөө.
ТЕХНОЛОГИИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ДИДАКТИЧЕСКОГО МАТЕРИАЛА
Аннотация. Содержание статьи проанализировано на примере работы известного ученого профессора Каратая Сартбаева «Дидактические материалы по кыргызскому языку для учащихся 4 классов». При раскрытии содержания методического пособия акцент был сделан на его структуре, влиянии содержания работы на совершенствование языковой компетенции студента. Также представлена деятельность работающего ученика при выполнении дидактических карточек, формы их выполнения, способы использования методов. В основном дидактические карты методического применения представляют собой формы деятельности по развитию устной и письменной деятельности учащихся, а также анализируются способы их использования учителем на уроке. Задания, предлагаемые для 4 класса, включают отдельные материалы по фонетике и грамматике, особенности их использования, способы повышения каллиграфической грамотности учащихся.
Ключевые слова: Дидактические материалы, задание карточка, переписание предложений, синтаксичсекие, фонетические, морфологические материалы, грамматические разюоры, работа над упражнений.
TECHNOLOGY OF USING DIDACTIC MATERIAL
Annotation. The content of the article is analyzed using the example of the work of the famous scientist Professor Karatay Sartbaev “Didactic materials on the Kyrgyz language for 4th grade students.” When disclosing the content of the methodological manual, the emphasis was placed on its structure and the influence of the content of the work on improving the student’s language competence. The activities of a working student when completing flashcards, forms of their implementation, and methods of using methods are also presented. Basically, didactic cards for methodological application represent forms of activity for the development of students’ oral and written activities, and the ways in which they are used by the teacher in the classroom are also analyzed. The tasks offered for grade 4 include separate materials on phonetics and grammar, features of their use, and ways to improve students’ calligraphic literacy.
Keywords: Didactic materials, task cards, rewriting sentences, syntactic, phonetic, morphological materials, grammatical concepts, work on exercises.
УДК: 78.05.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.13
Калыбеков Аскер Ибрагимович, ОшМУ, магистрант
МУЗЫКА ИНСАНДЫН СОЦИАЛДЫК-КОММУНИКАТИВДИК ЖӨНДӨМДҮҮЛҮКТӨРҮН ӨНҮКТҮРҮҮ ФАКТОРУ КАТАРЫ
Аннотация. Бул макалада музыкалык искусствонун аркасында адамдын турмуштук тажрыйбасынын толукталышы, анын эмоционалдык абалы, тереңирээк, назик болушуна терең таасир берүүчү фактолору иликтенет. Демек, өзүнүн айланасындагы адамдарды, бүтүндөй курчап турган дүйнөнү жакшыраак сезет жана түшүнөт. Өзү менен натыйжалуу баарлашууга үйрөнүү менен гана адам башка адамдар менен ийгиликтүү өз ара аракеттенип, жеке жашоосунун траекториясын аныктап, заманбап дүйнөдө ийгиликтүү болууга жетишет.
Түйүндүү сөздөр: музыка, коммуникация, тарбия, социалдуулук, гуманизм, искусство.
МУЗЫКА КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНО-КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ ЧЕЛОВЕКА
Аннотация. В данной статье исследуются факты, оказывающие глубокое влияние на обогащение жизненного опыта человека, его эмоционального состояния, его более глубокой и нежной природы благодаря музыкальному искусству. Поэтому он лучше чувствует и понимает окружающих его людей, весь окружающий мир. Только научившись эффективно общаться с самим собой, человек может успешно взаимодействовать с другими людьми, определять траекторию своей личной жизни и добиваться успеха в современном мире.
Ключевые слова: музыка, коммуникация, воспитание, социальность, гуманизм, искусство.
MUSIC AS A FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF SOCIAL-COMMUNICATION SKILLS
Annotation. This article explores facts that have a profound impact on enriching a person’s life experience, his emotional state, his deeper and more tender nature through the art of music. Therefore, he better feels and understands the people around him, the entire world around him. Only by learning to communicate effectively with oneself can a person successfully interact with other people, determine the trajectory of his personal life and achieve success in the modern world.
Key words: music, communication, education, sociality, humanism, art.
УДК 511
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.14
Култаева Динара Чокоевна, ОшМУ, п.и.к., доцент dkultaeva@oshsu.kg
Мырзабекова Сонайым Бактыбековна, ОшМУ, магистрант sonajymmyrzabekova27@gmail.com
МАТЕМАТИКА САБАГЫНДА ИНТЕРАКТИВДҮҮ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫН РОЛУ
Аннотация. Күн санап жашообуздун бардык тармагында технология өнүгүп жатат. Ал билим берүү чөйрөсүнө да өз таасирин тийгизип жатат. Окуучу үйүндө түстүү телевизор көрөт, көчөдө түстүү көрнөк-жарнактар, чөнтөгүндө түстүү жана көп функциялуу уюлдук телефон, алдында ноутбук колдонуусу, маалыматты кабыл алуусуна жана сабакка кызыгуусуна кайсы бир деңгээлде таасирин тийгизет.Замандын агымы менен кошо эле билим берүү системасында да жаны ыкмалар пайда болуп жатат. Бул ыкмаларды колдонуу менен окуучулардын сабакка болгон кызыгуусун, критикалык ой жүгүртүүлөрүн, маалыматты талдоону, альтернативалуу пикирлерди таразалоону, талкууга катышууну жана башка адамдар менен баарлашууну үйрөтсөк болот. Ал үчүн сабактарда жеке, жуптук жана топтук иштер уюштурулуп, ролдук оюндар колдонулат. Ар кандай маалымат булактары менен иштөө, чыгармачылык иштер колдонулат.
Түйүндүү сөздөр: Альтернативалуу пикирлер,интерактивдүү окутуу, пассивдүү ыкма, активдүү ыкма, интерактивдүү ыкма, филипити сайты, wordwall сайты, mindomo тиркемеси, ZipGrade
РОЛЬ ИТЕРАКТИВНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ
Аннотация: С каждым днем технологии развиваются во всех сферах нашей жизни. Это также влияет на сферу образования. Учащийся смотрит дома цветной телевизор, красочные рекламные щиты на улице, красочный и многофункциональный мобильный телефон в кармане, использование перед собой ноутбука в определенной степени влияет на его восприятие информации и интерес к уроку. С течением времени в системе образования появляются новые методы. Используя эти методы, мы можем научить учащихся интересоваться уроком, критически мыслить, анализировать информацию, взвешивать альтернативные мнения, участвовать в дискуссиях, общаться с другими людьми. Для этого на уроках организуется индивидуальная, парная и групповая деятельность, используются ролевые игры. Работа с различными источниками информации, используется творческая работа.
Ключевые слова: альтернативные взгляды, интерактивное обучение, пассивный метод, активный метод, интерактивный метод, сайт Philipti, сайт Wordwall, приложение Mindomo, ZipGrade
THE ROLE OF INTERACTIVE TECHNOLOGIES IN MATHEMATICS LESSON
Annotation. Day by day, technology is developing in all areas of our life. It is also affecting the field of education. A student watches a color TV at home, colorful billboards on the street, a colorful and multi-functional mobile phone in his pocket, and using a laptop in front of him, to some extent affects his perception of information and interest in the lesson. Along with the flow of time, new methods are emerging in the education system. . Using these methods, we can teach students to be interested in the lesson, to think critically, to analyze information, to weigh alternative opinions, to participate in discussions, and to communicate with other people. For this, individual, pair and group activities are organized in lessons, and role-playing games are used. Work with various sources of information, creative work is used.
Key words: alternative views, interactive learning, passive method, active method, interactive method, philipti site, wordwall site, mindomo application, ZipGrade
УДК: 551.4.012
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.15
Мамаюсупов Маккамбай Шарипович, ОшМУ, ф.м.и.к., доцент, Е-mail: Mamaiusupov.m@gmail.com
Набиева Таттыбүбү Суюнбаевна, ОшМУ, магистрант,Е-mail: tatybubunabieva@gmail.com
Аннотация. Макалада берилген жасалма векторлорго карата амалдарды аткарууга машыктыруу аркылуу, векторлор менен болгон амалдар боюнча өтүлгөн сабактардын жугумдуулугуна толук жетишүү мүмкүн эмес болгондуктан, турмуш практикасында чечүүнү талап кылган реалдуу маселелердин мазмунун векторлор аркылуу көрсөтмөлүү элестерин моделдештирип чыгаруу аркылуу, векторлор менен болгон амалдарды жана касиеттерди колдоно билүүгө машыктыруу аркылуу, өтүлгөн сабактын жугумдуулугун арттыруу илимий-усулдук тажрыйбасы жазылган. Векторлор аркылуу турмуш практикасында чечүүнү талап кылган реалдуу маселелердин мазмунун көрсөтмөлүү элестерин моделдештирип, векторлордун касиеттерине жана амалдарына таянып, берилген маселени чечүүгө машыктыра кетүү зарылдыгы көрсөтүлгөн.
Түйүндүү сөздөр: Вектор, үч бурчтук, Пифагордун теоремасы, бурчтун косинусу, координаттык система.
Аннотация. В статье изложен научно-методический опыт повышения переносимости пройденных уроков с использованием приемов и свойств с векторами,посредством моделирования наглядных представлений через векторы содержания реальных задач,требующих решения в практической жизни,так как невозможно в полной мере достичь усвоения представленных в статье приемов и свойств с искусственными векторами.Через векторы можно моделировать наглядные представления содержания реальных задач,требующих решения в реальной практике,и,опираясь на свойства и приемы векторов,обучать решению данной задачи.
Ключевые слова: Вектор, треугольник, теорема Пифагора, косинус угла, координатная плоскость.
Annotation. Since its impossible to fully achieve the significance of the lessons on operationswith vectors, by teaching them how to perform operations with artificial vectors given in the article, it is necessary to solve a number of real problems that require solutions in life practice , the scientific and methodological experience of increasing the significance of the lesson through teaching the ability to use techniques and properties of working with vectors by modeling visual representations through vectors of the content of real tasks that require solutions in practical life is presented .Modeling visual representations of the content of real problems requiring solutions in life practice by means of vectors, relying on the properties and techniques, also it’s showered the necessity of solving the tasks by training.
Key words: vector, triangle, Pythagorean theorem. ,cosine of angle, coordinate system.
УДК: 372.851
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.16
Мурзабаев Көчкөнбай Кудайбердиевич ОшМУ, п.и.к., доцент E-mail: kochkon_37@mail.ru
Турдубаев Талайбек Абдразакович, ОшМУ, доцент
БИЛИМ БЕРҮҮ ПРОЦЕССИН УЮШТУРУУДА ИНТЕГРАЦИЯЛАП ОКУТУУНУН ЗАМАНБАП ЫКМАЛАРЫН КОЛДОНУУНУН ЖОЛДОРУ
Аннотация. Азыркы учурда чыныгы дүйнө тууралуу билимди бөлүктөп окутуу аркылуу эмес, интеграциялап окутуу аркылуу алуу маселеси өз актуалдуулугун көрсөтүүдө. Мындай окутуунун натыйжасында окуучунун билими толук болуп, чыныгы дүйнө тууралуу түшүнүгү бир бүтүндүүлүккө айланат. Эл аралык ПИЗА жана ТИМСС изилдөөлөрү дагы окуучунун билимдеринин ар тараптуулугун баалоону көздөйт. Макалада математика предметин башка предметтер менен интеграциялап окутуунун артыкчылыктуу жактары белгиленген.
Түйүндүү сөздөр: предметтерди интеграциялоо, интеграцияланган сабак, интеграциялап окутуунун методикасы, предметтер аралык интеграция.
Аннотация. В настоящее время приобретает особую актуальность получение знаний о реальной действительности не путем раздельного обучения, а с помощью интегрированного обучения. В этом случае знания ученика становится полными, а понятия о реальной действительности являются целостными. Международные исследования ПИЗА и ТИМСС также нацелены на оценку разносторонних знаний ученика. В статье отмечены положительные стороны интегрированного обучения математике с другими предметами.
Ключевые слова: интеграция предметов, интегрированный урок, методика интегрированного обучения, межпредметная интеграция.
HOW TO APPLY MODERN METHODS OF INTEGRATED LEARNING IN THE ORGANISATION OF THE EDUCATIONAL PROCESS
Annotation. At the present time, acquiring knowledge about the real reality is acquiring special relevance not through separate training, but through integrated training. In this case, the student’s knowledge becomes complete, and the concepts of reality are integral. International studies PISA and TIMSS are also aimed at assessing the versatile knowledge of the student. The article highlights the positive aspects of integrated teaching of mathematics with other subjects.
Key words: the Integration of subjects, an integrated lesson, the method of integrated education, integration of inter-subject relations.
УДК: 7.011.2:101.1 (575.2.) (043.3)
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.17
Раимбек уулу Аскар, ОшМУ, магистрант, askar.developer@gmail.com
МУЗЫКА РУХАНИЙ БААЛУУЛУКТУ ЧАГЫЛДЫРУУЧУ ФЕНОМЕН
Аннотация: Бул макалада музыкалык-эстетикалык тарбия жаш муундардын дүйнө таанымын калыптандырууга чоң салым кошуп, инсанды тарбиялоодогу жана өнүктүрүүдөгү негизги милдеттери терең анализденди.
Түйүндүү сөздөр: музыка, ыр, вокал, маданият, эстетика, сулуулук, тарбия.
МУЗЫКА – ФЕНОМЕН, ОТРАЖАЮЩИЙ ДУХОВНУЮ ЦЕННОСТЬ
Аннотация. В данной статье музыкально-эстетическое воспитание внесло большой вклад в формирование мировоззрения молодого поколения, глубоко проанализированы основные задачи в воспитании и развитии личности.
Ключевые слова: музыка, песня, вокал, культура, эстетика, красота, образование.
MUSIC IS A PHENOMENON REFLECTING SPIRITUAL VALUE
Annotation. In this article, musical and aesthetic education has made a great contribution to the formation of the worldview of the younger generation, the main tasks in the education and development of personality are deeply analyzed.
Key words: music, song, vocals, culture, aesthetics, beauty, education.
УДК: 78.01
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.18
Самиев Еркебулан Маматибраимович, ОшМУ, магистрант
ИСКУССТВОДО ПОРТРЕТ ЖАНРЫНЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация. Макалада сүрөт искусствосунун портрет жанрынын жана анын адамдын ички дүйнөсүн, анын жеке жөндөмдүүлүлүгүн көркөм каражаттар аркылуу берүү табияты анализденди. Ошондой эле сүрөтчүнүн дүйнөгө болгон көз карашы чагылдырылып, анын көрүүчүлөргө өзүнүн адеп-ахлактык тажрыйбасын, умтулуусун жана үмүттөрүн чыгармалар аркылуу жеткире билүүсү талданды. Портрет – бул адамдын сырткы окшоштугун чагылдырган жөн эле элеси эмес, инсандын психологиясын, ички дүйнөсүн комплекстүү түрдө сүрөттөө эсептелет. Портреттик образды кабыл алуу, сүрөттөлгөн адамдын ой-сезимдерине кирүү менен биз адамдын өзүн гана эмес, анын сезимдеринин жана ойлорунун призмасы аркылуу курчап турган дүйнөнү да түшүнөбүз.
Түйүндүү сөздөр: адам, портрет, образ, туюм, сезим, жанр, психология.
ОСОБЕННОСТИ ПОРТРЕТНОГО ЖАНРА В ИСКУССТВЕ
Аннотация. В данной статье проанализирован портретный жанр в искусстве и его природа передачи внутреннего мира человека, его личных способностей художественными средствами. Также было отражено мировоззрение художника, проанализирована его способность передать зрителю через свои произведения свой нравственный опыт, стремления и надежды. Портрет – это не просто изображение внешнего облика человека, а комплексное изображение психологии и внутреннего мира человека. Принимая портретный образ, входя в мысли изображенного человека, мы понимаем не только самого человека, но и окружающий мир через призму его чувств и мыслей.
Ключевые слова: человек, портрет, образ, чувство, переживание, жанр, психология.
FEATURES OF THE PORTRAIT GENRE IN ART
Annotation. This article analyzes the portrait genre in art and its nature of conveying the inner world of a person, his personal abilities through artistic means. The artist’s worldview was also reflected, and his ability to convey to the viewer his moral experience, aspirations and hopes through his works was analyzed. A portrait is not just an image of a person’s external appearance, but a complex image of a person’s psychology and inner world. Taking a portrait image, entering the thoughts of the person depicted, we understand not only the person himself, but also the world around him through the prism of his feelings and thoughts.
Key words: person, portrait, image, feeling, experience, genre, psychology.
УДК 371.3.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.19
Токтосун кызы Нурпери, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ,магистрант
Истамбекова Т.И., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ,магистрант
Cаипова Курманжан, Б.Осмонов атындагы ЖАМУ,магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА ЖАЗУУГА ҮЙРӨТҮҮНҮН ПЕДАГОГИКАЛЫК ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Аннотация. Макалада башталгыч класстын окуучуларында жазуу көндүмдөрүн калыптандыруудагы ыкма, метод, технологиянын практикада өткөн жыйынтыктары сунуш кылынды. Жазуу үйрөтүүдөгү процесстин балада ийгиликтүү өтүшү үчүн жазууга багытталган ыңгайлуү шарттардын болушу көрсөтүлгөн. Ал шарттарды түзүүдө мугалимдин жана окуучунун иш аракеттери көрсөтүлгөн.
Түйүндүү сөздөр: калем, калем сап, гигиена, жазуу, жазуу дептери, мамиле, кайтарым байланыш, позитивдүү, чөйрө, чатыраш.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ ПИСЬМУ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Аннотация. В данной статье представлены практические результаты методики, метода, технологии формирования навыков письма у учащихся начальных классов. Было показано, что для успешного прохождения процесса обучения письму у ребенка существуют благоприятные условия, ориентированные на письмо. При создании этих условий указываются действия учителя и ученика.
Ключевые слова: карандаш, ручка, гигиена, письмо, тетрадь для письма, отношение, обратная связь, позитив, окружающая среда, путаница.
PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES OF TEACHING WRITING IN ELEMENTARY SCHOOL
Annotation. This article presents the practical results of the methodology, method, and technology for developing writing skills in primary school students. It has been shown that for a child to successfully undergo the process of learning to write, there are favorable conditions oriented toward writing. When creating these conditions, the actions of the teacher and student are indicated.
Key words: encil, pen, hygiene, writing, writing notebook, attitude, feedback, positive, environment, confusion.
УДК 372.8
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.20
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна, ОшМПУ, п.и.к., доцент kandalathanturduvaeva@gmail.com
Маатова Гүлжамал Максатовна ОшМПУ, магистрант
PYTHON ПРОГРАММАЛОО ТИЛИНДЕ КОД ЖАЗУУ
Аннотация. Мектептерде Python программалоо тилин үйрөтүү үчүн коддун мисалдарын окутуу зарыл. Коддун мисалдары окуучуларга программалоо концепцияларынын визуалдык чагылдырылышын камсыз кылат. Pythonдун таза жана окула турган синтаксиси окуучуларга тилдин негизги курулуш блокторун түшүнүүгө жардам берип, коддун структурасын көрүүгө мүмкүнчүлүк берет. Бул мисалдар негизги программалоо түшүнүктөрүн камтыйт жана окуучулар үчүн Python тилин үйрөнүү үчүн баштапкы чекит катары кызмат кыла алат. Бул макалада бул суроого Pythonдун негизги артыкчылыктары, анын ар кандай тармактарда колдонулушу жана тилди үйрөнүү үчүн ресурстары ачылып жооп берилет.
Түйүндүү сөздөр: Python программалоо тили, коддун структурасы, тилди үйрөнүү ресурстары, арифметикалык операциялар, берилгендердин типтери, функциялар
НАПИСАНИЕ КОДА НА ЯЗЫКЕ ПРОГРАММИРОВАНИЯ PYTHON
Аннотация. Чтобы преподавать язык программирования Python в школах, необходимо преподавать примеры кода. Примеры кода предоставляют учащимся визуальное представление концепций программирования. Чистый и читаемый синтаксис Python помогает учащимся понять основные строительные блоки языка и увидеть структуру кода. Эти примеры охватывают основные концепции программирования и могут служить отправной точкой для изучения Python. Данная статья отвечает на этот вопрос, раскрывая основные преимущества Python, его применения в различных областях и ресурсы для изучения языка.
Ключевые слова: язык программирования Python, структура кода, ресурсы изучения языка, арифметические операции, типы данных, функции.
WRITING CODE IN PYTHON PROGRAMMING LANGUAGE
Annotation. To teach the Python programming language in schools, it is necessary to teach code examples. Code examples provide students with a visual representation of programming concepts. Python’s clean, readable syntax helps students understand the basic building blocks of the language and see the structure of the code. These examples cover basic programming concepts and can serve as a starting point for learning Python. This article answers this question by revealing the main benefits of Python, its applications in various fields, and resources for learning the language.
Keywords: Python programming language, code structure, language learning resources, arithmetic operations, data types, functions.
УДК: 78.05.
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.21
Уларбек кызы Айназик, ОшМУ, магистрант ajnazikbajysova1@gmail.com
ОЙМО ЧИЙМЕЛЕРДЕГИ ДҮЙНӨ ТААНЫМ БУЛАКТАРЫ
Аннотация. Макалада дүйнө элдеринин салттуу оюм-чиймелеринин элементтерин жана символдоруна жана алгачкы муундардын ой жүгүртүүлөрүнө, универсалдуу өзгөчөлүктөрүнө көңүл бурулду. Салттуу оймо чиймелердин негизги мааниси, ал жөн эле нерсенин бетин кооздоп койбостон, ааламдын гармониясын кайталап, ошону менен бирге табияттын сырдуу күчтөрүнөн коргой турган касиеттери анализге алынды.
Түйүндүү сөздөр: оймо чийме, символ, жасалга колдонмо өнөр, таанып билүү, живопись, кооздук, ритм.
ИСТОЧНИКИ ПОЗНАНИЙ В ОРНАМЕНТАХ
Аннотация. В данной статье основное внимание уделяется элементам и символам традиционных узоров народов мира и мышлению первых поколений, универсальным особенностям. Основное значение традиционной резьбы в том, что она не только украшает поверхность вещей, но и повторяет гармонию мироздания и в то же время защищает от загадочных сил природы.
Ключевые слова: узор, символ, прикладное искусство, познание, живопись, красота, ритм.
SOURCES OF KNOWLEDGE IN ORNAMENTS
Annotation. This article focuses on the elements and symbols of traditional patterns of the peoples of the world and the thinking of the first generations, universal features. The main meaning of traditional carving is that it not only decorates the surface of things, but also repeats the harmony of the universe and at the same time protects from the mysterious forces of nature.
Key words: pattern, symbol, applied art, knowledge, painting, beauty, rhythm.
УДК 620 (075.8)
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.22
Дуйшебаева Элиза, ИТЭИ, окутуучу
Аннотация. Азыркы учурда дүйнөдө энергиянын кайра жаралуучу жана салттуу булактарын пайдалануу менен аткарылган электр менен жабдуунун айкалыштырылган (гибриддик) системалары кеңири колдонулат. Макалада электр менен камсыздоонун курама системасынын типтүү түзүмдүк схемасы каралат. Электр менен камсыздоонун айкалышы системаларынын үч түрдүү структуралык-схемалык чечимдерди иштеп чыгуу жана өзгөчөлүктөрү, ошондой эле алардын негизги артыкчылыктары жана кемчиликтери көрсөтүлгөн. Бул айкалыштырылган системанын негизги функционалдык элементтерин тандоо жана параметрлерин эсептөөнүн өзгөчөлүктөрү каралат. Күн батареяларынын негизги өзгөчөлүктөрүн ачып, алардын негизги параметрлерин эсептөө үчүн аналитикалык сөздөр келтирилген.
Түйүндүү сөздөр: Энергиянын кайра жаралуучу булактары, шамал-күн электр чордондору, айкалыштырылган электр менен камсыз кылуу системасы, күнфотоэлектр чордондору, шамалэлектр чордондору, автономдук электр энергия булактары.
КОМБИНИРОВАННЫЕ СИСТЕМЫ ЭЛЕКТРОСНАБЖЕНИЯ НА ВОЗОБНОВЛЯЕМЫХ ИСТОЧНИКАХ ЭНЕРГИИ
Аннотация. В настоящее время в мире широко используются комбинированные (гибридные) системы электроснабжения, выполненные с использованием возобновляемых и традиционных источников энергии. В статье рассматривается типовая структурная схема комбинированной системы электроснабжения. Раскрываются конструкция и особенности работы трех типов структурно-схемных решений комбинированных систем электроснабжения, а также основные их достоинство и недостатки. Раскрываются основные характеристики солнечных батарей и приводятся аналитические выражения для расчета их основных параметров.
Ключевые слова: Возобновляемые источники энергии, ветро-солнечные электростанции, комбинированные системы электроснабжения, солнечные фотоэлектрические станции, ветроэнергетические станции, автономные источники электроэнергии.
THE COMBINED SYSTEM OF ELECTRICITY SUPPLY BASED ON RENEWABLE ENERGY SOURCES
Annotation. Currently, the world is widely used combined power supply systems made using renewable and traditional energy sourses. The article deals with a typical block diagram of a combined power supply system. The main features of structural and schematic solutions of combined power supply systems, as well as their main advantages and disadvantages are revealed. The main characteristics of solar cells are revealed and analytical expressions for calculation of their main parameters are given.
Key words: Renewable energy, wind and solar power, combined power systems, solar photovoltaic plants, wind power stations, autonomous power sources.
УДК 620.92
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.23
Жуманалиева Мээрим Уметалиевна ИТЭИ, улук окутуучу zumanalievameerim9@gmail.com
АЛЬТЕРНАТИВДИК ЭНЕРГИЯ БУЛАКТАРЫН ИЗИЛДӨӨ МАСЕЛЕСИ ЖАНА АЛАРДЫН БҮГҮНКҮ КҮНДӨГҮ ОРДУ
Аннотация. Макалада энергиянын жетишсиздиги жана жаңы азыркы күндөгү күйүү отундарды табуу көйгөйлөрдү талдоо каралган. Адамзаттын өнүгүшүнүн азыркы мезгили энергетика аркылуу мүнөздөлөт. Бул экология жана экономика үчүн, адам жашоосунун көптөгөн тармактары үчүн чечүүчү болуп саналат. Макаланын максаты мен үчүн гана эмес, биздин урпактарыбыздын келечегин, коомдун алдында турган көйгөйлөрдү жана аларды чечүү жолдорун кызыктырган суроолорго жооп берүүнү көздөйт.
Түйүндүү сөздөр: күн, энергия, электростанциялар, салттуу энергетика, кайра жаралуучу энергия булактары.
ПРОБЛЕМА ИЗУЧЕНИЯ АЛЬТЕРНАТИВНЫХ ИСТОЧНИКОВ ЭНЕРГИИ И ИХ МЕСТО НА СЕГОДНЯШНИЙ ДЕНЬ
Аннотация. Актуальностью статьи заключается в проблемах нехватки энергии и поиска новых современных ископаемых видов топлива. Современный период развития человечества характеризуется энергией. Это имеет решающее значение для экологии и экономики, а также для многих сфер жизни человека. Цель состоит в том, чтобы получить ответы на вопросы, которые волнуют не только меня, но и будущее наших потомков, проблемы, с которыми сталкивается общество, и способы их решения.
Ключевые слова: солнце, энергия, электростанции, традиционная энергетика, возобновляемые источники энергии.
THE PROBLEM OF STUDYING ALTERNATIVE ENERGY SOURCES AND THEIR PLACE TODAY
Annotation. The relevance of my work lies in the problems of energy shortage and the search for new modern fossil fuels. The modern period of human development is characterized by energy. This is crucial for the environment and the economy, as well as for many areas of human life. The goal is to get answers to questions that concern not only me, but also the future of our descendants, the problems faced by society, and ways to solve them.
Key words: solar energy, power plants, traditional energy, renewable energy sources.
УДК 330.34
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.24
Джуманазарова Апел Абдувалиевна ИТЭИ, улук окутуучу dzumanazarovaapel@gmail.com
Тагаева Бүкадича Абдыкадыровна ИТЭИ, улук окутуучу tagaeva.kadicha@gmail.com
Аннотациия. Макалада чакан жана орто бизнести колдоо чаралары жана алардын экономикалык өнүгүүгө тийгизген таасири каралат. Бул сегментте ишкердик активдүүлүктү стимулдаштыруу үчүн мамлекеттер колдонгон стратегияларга жана инструменттерге талдоо жүргүзүшкөн. Изилдөөнүн жүрүшүндө натыйжалуу практикалар баса белгиленип, ишкерлер туш болгон кыйынчылыктар аныкталды. Алынган жыйынтыктар чакан жана орто бизнести өнүктүрүүгө колдоо көрсөтүү чараларынын таасири жана алардын жалпы экономикалык динамикага кошкон салымы жөнүндө кеңири түшүнүк берет. Жыйынтыгында башка өлкөлөрдөй эле, Кыргызстанда да экономиканы өнүктүрүүдө негизги ролду чакан жана орто бизнестин түрлөрү түзөт, анткени рынок экономикасынын шарттарында ишкердиктин өнугүүсүнүн негизги өбөлгөлөрү, чакан жана орто бизнести өнүктүрүү тажрыйбалары каралган.
Түйүндү сөздөр: чакан бизнес; орто бизнес; экономикалык өнүгүү; каржылык стимулдар; экономикалык өсүш, катализатор, ишкердик.
РАЗВИТИЕ МАЛОГО И СРЕДНЕГО БИЗНЕСА: МЕРЫ ПОДДЕРЖКИ И ИХ ВОЗДЕЙСТВИЕ НА ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ
Аннотация. В данной статье рассматриваются меры поддержки малого и среднего бизнеса и их воздействие на экономическое развитие. Авторы провели анализ стратегий и инструментов, используемых государствами для стимулирования предпринимательской активности в данном сегменте. В ходе исследования были выделены эффективные практики и выявлены вызовы, с которыми сталкиваются предприниматели. Полученные результаты предоставляют обширное представление о влиянии мер поддержки на развитие малого и среднего бизнеса и их вклад в общую экономическую динамику. В итоге, как и в других странах, в Кыргызстане основную роль в развитии экономики играют виды малого и среднего бизнеса, так как в условиях рыночной экономики предусмотрены основные предпосылки развития предпринимательства, опыт развития малого и среднего бизнеса.
Ключевые слова: малый бизнес; средний бизнес; экономическое развитие; финансовые стимулы; экономический рост, предпринимательство.
Annotation.This article discusses measures to support small and medium-sized businesses and their impact on economic development. The authors analyzed the strategies and tools used by states to stimulate entrepreneurial activity in this segment. The study highlighted effective practices and identified the challenges faced by entrepreneurs. The results provide an extensive understanding of the impact of support measures on the development of small and medium-sized businesses and their contribution to the overall economic dynamics. As a result, as in other countries, in Kyrgyzstan, the main role in the development of the economy is played by small and medium-sized businesses, since in a market economy the basic prerequisites for the development of entrepreneurship, experience in the development of small and medium-sized businesses are provided.
Key words: small business; medium business; economic development; financial incentives; economic growth, entrepreneurship.
УДК. 332.2.021
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.25
Маталиева Назик Жаналиевна, ИТЭИ, окутуучу matalieva123@gmail.com
Аннотация. Кыргызстандын калкынын кылымдар бою калыптанган мал чарбачылыгы, дыйканчылыгы, жалпы калкынын 65%ы айыл жеринде жашашы агрардык өлкө болушуна жана айыл чарбанын өнүгүшүнө шарт түзгөн. Ошондуктан айыл чарба өндүрүшүнүн натыйжалуулугун көтөрүү жалпысынан мамлекеттин экономикасын жогорулатууда негизги ролду ойнойт. Өлкөбүздүн айыл чарбасын өнүктүрүү эң приорететтүү багыттардын бири болгондуктан, калкыбыздын көпчүлүк бөлүгү дыйканчылык жана мал чарбачылык менен алектенгендиктен, аларга дайыма мамлекеттик колдоо кылуу керек жана аларды тынымсыз материалдык-техникалык камсыздоо мамлекет тарабынан муктаж.
Түйүндүү сөздөр: илимий техникалык прогресс, айыл чарба, материалдык-техникалык камсыздоо системасы, инфраструктура, капиталдык салымдар, деградация процесси, лизинг
ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ СИСТЕМЫ МАТЕРИАЛЬНО-ТЕХНИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА КЫРГЫЗСТАНА
Аннотация. Животноводство и земледелие, которые формировались веками, и тот факт, что 65% всего населения проживает в сельской местности, сделали Кыргызстан аграрной страной и развитием сельского хозяйства. Поэтому повышение эффективности сельскохозяйственного производства играет ключевую роль в повышении экономики государства в целом. Поскольку развитие сельского хозяйства в нашей стране является одним из наиболее приоритетных направлений, большая часть нашего населения занимается земледелием и животноводством, поэтому они нуждаются в постоянной государственной поддержке и постоянной материально-технической поддержке со стороны государства.
Ключевые слова: научно-технический прогресс, сельское хозяйство, система материально-технического снабжения, инфраструктура, капитальные вложения, процесс деградации, лизинг.
Annotation. Animal husbandry and agriculture developed over the centuries, 65% of the total population lived in rural areas, turned Kyrgyzstan into an agrarian country and created conditions for the development of agriculture. Therefore, increasing the efficiency of agricultural production plays a decisive role in boosting the economy of the entire country. Since the development of agriculture is one of the priority areas in our country, most of our population is engaged in agriculture and animal husbandry, so they need constant state support and constant logistical support from the state.
Key words: scientific and technological progress, agriculture, logistics system, infrastructure, capital investments, degradation process, leasing.
УДК3.33.330.34
DOI:10.58494/esai.23(7).2023.26
Тагаева Букадича Абдыкадыровна, ИИТЭ, страший преподаватель tagaeva.kadicha@gmail.com
Джуманазарова Апел Абдувалиевна ИИТЭ, старший преподаватель dzumanazarovaapel@gmail.com
Аннотация. Макала бухгалтердик кесиптин актуалдуулугун аныктоого жана коомдогу анын ролун, бул кесиптин тарыхын, башка экономикалык адистиктер арасында бул кесиптин ордун чагылдырууга арналган
Түйүндүү сөздөр: бухгалтер, кесип, иш тажрыйбасы, бухгалтердик эсеп
БУХГАЛТЕР-АКТУАЛЬНАЯ ПРОФЕССИЯ
Аннотация. Статья посвещена выявлению актуальности профессии бухгалтера и ее роли в обществе, истории возникновения этой професии среди остальных экономических специальностей.
Ключевые слова: бухгалтер, профессия, опыт работы,бухгалтерский учет
Annotion. The article is dedicated to identifying the relevance of the profession of an accountant and its role in society, the history of the emergence of this profession among other economic specialties.
Key words: accountant, profession, work experience, accounting
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.01
Барпыбаев Турдумамбет Рысбекович,доценттин м.а.,
Абасбекова Жылдыз Жолдошбековна,
Инновациялык технологиялар жана энергетика институту
КИТЕПТИН ЖАРАЛУУ ТАРЫХЫ ЖАНА УЧУРДАГЫ АБАЛЫ
Аннотация. Макалада китептин пайда болуу тарыхы каралып, кызыктуу маалыматтар топтолгон. Китеп алгач жаралган мезгилден баштап, белгилүү маалыматтардын негизинде учурдагы абалына чейинки абалы, көйгөрлөрү, келечеги талдоого алынды. Ошону менен бирге эле белгилүү инсандардын китеп жөнүндө, китеп окуу, анын учурдагы көйгөйлөрү да талдоого алынып, талкууланды. Макаланын негизги максаты катары белгилүү маалыматтарды гана жарыялап коюу эмес, ошол маалыматтардын окурмандарга, китеп окууну сүйүүчүлөргө жеткиликтүү, ачык жана китеп окууга ынтызарлыкты жаратуу эсептелет.
Түйүндүү сөздөр: китеп, жазуу, сабаттуулук, пергамент, көчүрүү, маданият, сөз жасоо, папирус, китеп окуу.
ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ КНИГИ И ЕЕ СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ
Аннотация. В статье рассматривается история возникновения книги и собрано интересные факты об книгах. Рассмотрена история книги с периода появления, а также на основании достоверных информаций обсуждена состояние до наших дней, проблемы и будущее. Наряду с этим представлены обсуждения знаменитостей о книгах, о чтениях книг, его современном состоянии. Целью настоящей статьи является не только предствавить известные данные о книгах, а раскрыть сущность чтении книг, о пользе, а также для любителям чтений этих данных сделать доступными, открытыми и мотивировать проявленнию интереса к чтению.
Ключевые слова: книга, правописание, грамотность, пергамент, копирование, культура, словослогание, папирус, чтение.
THE HISTORY OF THE BOOK AND ITS CURRENT STATE
Annotation. The article examines the history of the book and collects interesting facts about books. The history of the book from the period of its appearance is considered, and on the basis of reliable information, the state to the present day, problems and the future are discussed. Along with this, celebrity discussions about books, book readings, and its current state are presented. The purpose of this article is not only to present known data about books, but to reveal the essence of reading books, about the benefits, as well as to make these data accessible, open and motivate those who are interested in reading.
Key words: book, spelling, literacy, parchment, copying, culture, vocabulary, papyrus, reading.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.02
Абдуманап кызы Кулпунай ОшМУ, магистрант
КАЛЫЙ МОЛДОБАСАНОВДУН «САМАНЧЫНЫН ЖОЛУ» БАЛЕТ ОРАТОРИЯСЫНЫН КЫРГЫЗ ИСКУССТВОСУНДАГЫ ОРДУ
Аннотация. Бул макалада“Саманчынын жолу” балет ораториясындагы элдин жашоо сүртүмдөрү чагылдырылган. Чыгарманын мазмуну татаалыраак, жазуучу согуштан сынбаган жаш келин Алимандын трагедиялуу жашоосу берилет. Мында жөн гана Толгонайдын монологун ачып берүүчү композициялык чыгарма эмес. Чыгармада жаратуучуну кызыктырган нерсе – Толгонай, Алимандын – аялдардын, энелердин тагдыры сүрөттөлгөн.
Түйүндүү сөздөр: балет, хореография, сахна, балетмейстер, бий, согуш, жер, эне.
МЕСТО БАЛЕТНОЙ ОРАТОРИИ КАЛИЯ МОЛДОБАСАНОВА «ПУТЬ МЛЕЧНЫЙ ПУТЬ» В ИСКУССТВЕ КЫРГЫЗСТАНА
Аннотация. В статье описываются жизненные переживания героев балетной оратории «Путь Млечного Пути». Содержание произведения более сложное, автор описывает трагическую жизнь Алиман, молодой женщины, не сломленной войной. Здесь это не просто композиционное произведение, раскрывающее монолог Толгоная. Что интересует создателя произведения, так это описание судеб женщин и матерей в Толгонае, Алимане.
Ключевые слова: балет, хореография, сцена, хореограф, танец, война, земля, мать.
THE PLACE OF KALIA MOLDOBASANOV’S BALLET ORATORIO “THE MILKY WAY” IN THE ART OF KYRGYZSTAN
Annotation. The article describes the life experiences of the heroes of the ballet oratorio “The Way of the Milky Way”. The content of the work is more complex; the author describes the tragic life of Aliman, a young woman not broken by the war. Here this is not just a compositional work revealing Tolgonai’s monologue. What interests the creator of the work is the description of the fate of women and mothers in Tolgonai and Aliman.
Key words: ballet, choreography, stage, choreographer, dance, war, earth, mother.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.03
Алайчиева Бегимай Арстанбековна, ОшМУ, магистрант
Өмүрзакова Г.А., ОшМУ, улук окутуучу
МЕКТЕПКЕ ЧЕЙИНКИ КУРАКТАГЫ БАЛДАРДА АГРЕССИЯНЫН ӨНҮГҮШҮНӨ ҮЙ-БҮЛӨ ЧӨЙРӨСҮНҮН ТААСИРИ
Аннотация. Бул макалада мектепке чейинки курактагы балдардын агрессивдүү жүрүм-турумун өнүктүрүү боюнча үй-бүлөлүк чөйрөнүн таасири каралат. Изилдөө үй-бүлөлүк динамиканын ар кандай аспектилерин талдайт. Мисалы, үй-бүлөдөгү чыр-чатактын деңгээли, ата-эненин колдоосу жана терс таасири, ошондой эле үйдөгү жалпы атмосфера. Изилдөө ошондой эле агрессивдүү жүрүм-турумду моделдөөдө ата-энелердин ролдоруна жана алар процессти кантип жумшартууга же күчөтүүгө көңүл бурат. Табылгалар мектепке чейинки курактагы балдардын агрессивдүү жүрүм-турумунун алдын алуу үчүн колдоочу жана туруктуу үй-бүлөлүк чөйрөнү түзүүнүн маанилүүлүгүн көрсөтүп турат. Бул алардын социалдык жана эмоционалдык өнүгүүсүнө узак мөөнөттүү оң таасирин тийгизиши абзел.
Түйүндүү сөздөр: агрессия, агрессивдүүлүк, үй-бүлө, ата-эне, бала, мектепке чейинки курак, агрессивдүү жүрүм-турум, инсандык өнүгүү, мамиле.
ВЛИЯНИЕ СЕМЕЙНОГО ОКРУЖЕНИЯ НА РАЗВИТИЕ АГРЕССИИ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация. Данная статья исследует влияние семейного окружения на развитие агрессивного поведения у детей дошкольного возраста. В ходе исследования анализируются различные аспекты семейной динамики, такие как степень конфликтности в семье, уровень родительской поддержки и негативного воздействия, а также общая атмосфера в доме. Исследование также обращает внимание на роли родителей в моделировании агрессивного поведения и способы, с помощью которых они могут смягчить или усилить этот процесс. Полученные результаты указывают на важность создания поддерживающей и стабильной семейной среды для профилактики агрессивного поведения у детей дошкольного возраста, что может иметь долгосрочные положительные последствия для их социального и эмоционального развития.
Ключевые слова: агрессия, агрессивность, семья, родитель, ребенок, дошкольный возраст, агрессивное поведение, развитие личности, отношение.
THE INFLUENCE OF THE FAMILY ENVIRONMENT ON THE DEVELOPMENT OF AGGRESSION IN PRESCHOOL CHILDREN
Annotation. This article examines the influence of the family environment on the development of aggressive behavior in preschool children. The study analyzes various aspects of family dynamics, such as the degree of conflict in the family, the level of parental support and negative impact, as well as the general atmosphere in the house. The study also draws attention to the role of parents in modeling aggressive behavior and the ways in which they can mitigate or enhance this process. The results indicate the importance of creating a supportive and stable family environment for the prevention of aggressive behavior in preschool children, which can have long-term positive consequences for their social and emotional development.
Key words: aggression, aggressiveness, family, parent, child, preschool age, aggressive behavior, personality development, relationship.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.04
Алиева Бусалийма Манаповна, ОшМУ, доцент busalima–alieva@mail.ru
Анарбаева Айгерим Адылбековна,ОшМУ, магистрант
Атабаева Гулмира,ОшМУ, магистрант
ТАРБИЯЛАНУУЧУЛАРГА МАМИЛЕ ЖАСОО КОМПЕТЕНТҮҮЛҮГҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ ЖОЛДОРУ
Аннотация. Мектепке чейинки курак – адамдын андан аркы өсүүсү үчүн анын турмушундагы эң маанилүү мезгилдерди билдирет. Мектепке чейинки билим берүүнүн педагогикалык кызматкеринин кесиптик компетенциялары, бала менен чоң адамдардын ортосунда өз ара мамиле принциптери: баланын индивидуалдык өзгөчөлүктөрүн таануу, урматтоо, баланын индивидуалдык өз алдынчалыгын калыптандыруу, бала менен чоң адамдардын ортосунда өз ара мамиле принциптери, балдардын педагогдор менен болгон мамилеси алардын инсан болуп калыптандыруудагы ролу жана педагогдун кебинен, ал жүрүм-туруму аркылуу көрсөткөн мисалдардан бала адамдардын ортосундагы өз ара мамиле, адамдардын баарлашуусунун ченемдери жана эрежелери тууралуу баяндалган.
Түйүндүү сөздөр: Педагог, бала, инсан (личность), мамиле, компетенция, баарлашуу, өз ара мамиле, баланы таануу, оозеки сүйлөө, индивидуалдуулук, коммуникация, педагогикалык баарлашууда, тарбиячыга ишеним, калыптандыруу, жүрүм-туруму.
ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ОТНОШЕНИЯ К ВОСПИТАННИКАМ
Аннотация. Дошкольный возраст представляет собой наиболее важные периоды в жизни человека для дальнейшего роста. Профессиональные компетенции педагогического работника дошкольного образования, принципы взаимодействия детей и взрослых: признание и уважение индивидуальных особенностей ребенка, формирование индивидуальной самостоятельности ребенка, принципы взаимодействия детей и взрослых, взаимоотношения детей с учителя как роль их личности в формировании и со слов учителя, из примеров, показанных его поведением, ребенку рассказывалось о взаимодействии между людьми, нормах и правилах человеческого общения.
Ключевые слова: Учитель, ребенок, личность (личность), взаимоотношения, компетентность, общение, взаимоотношения, узнавание ребенка, устная речь, индивидуальность, общение, педагогическое общение, доверие к воспитателю, формирование, поведение.
WAYS OF FORMING A COMPETENT ATTITUDE TOWARDS PUPILS
Annotation. Preschool age means the most important periods in a person’s life for further growth. Professional competences of a pedagogical worker of preschool education, principles of interaction between children and adults: recognition and respect of the individual characteristics of the child, formation of individual independence of the child, principles of interaction between children and adults, the relationship of children with teachers as their personalities role in formation and from the words of the teacher, from the examples shown by his behavior, the child was told about the interaction between people, norms and rules of human communication.
Key words: Teacher, child, person (personality), relationship, competence, communication, mutual relationship, recognition of the child, oral speech, individuality, communication, pedagogical communication, trust in the educator, formation, behavior.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.05
Алиева Бусалийма Манаповна,ОшМУ, доцент
busalima–alieva@mail.ru
Акбарова Гулмира Жолдошалиевна,ОшМУ, магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАСС ОКУУЧУЛАРЫНЫН ЖЕТИШКЕНДИКТЕРИН БААЛОО ЖОЛДОРУ
Аннотация. Окуучулардын билим жетишкендиктериндеги баалоо процессинин өзгөчөлʏктөрʏ. Баалоонун тʏрлɵрʏ, кенже класстын окуучусунун баалоодогу критерийлери, окутуунун компетенциялары. Билим берүү системасы инсандын талабын канааттандыра тургандай, коомдо болуп жаткан өзгөрүүлөргө шайкеш келе тургандай, жаңы абалда адаптациялана ала тургандай инсанды тарбиялоо, азыркы кездерде окуучулардын жетишкендиктеринин натыйжасын жаңыча баалоодо, формативдик баалоо жана суммативдик баалоо деген түшүнүктөр. Жетишкендиктерин баалоо жолдору, окуу көндүмдөрү жана компоненттери, баалоо критерийлери менен иштөө методикасы, окуучунун өзүн-өзү баалоо көндүмү, мугалим окуучулар менен биргеликте «Окурман театры» көнүгүүсү менен баалоо критерийлерин жана «Эки бир тууган» жомогунда окуучу өзүнүн жетишкендиктерине өзү байкоо жүргүзө алгандыгы баяндалды.
Тʏйʏндʏʏ сɵздɵр: баалоо, окутуу, мугалим, башталгыч класс окуучусу, билим, жетишкендиктер, көндүмдөр, компонентер, компетенциялар, калыптандыруучу баалоо жана жыйынтык.
ПУТИ ОЦЕНИВАНИЯ УСПЕВАЕМОСТИ УЧЕНИКОВ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ
Аннотация. Особенности процесса оценивания учебных достижений учащихся. Виды оценивания, критерии оценивания младших школьников, педагогические компетенции. Система образования отвечает потребностям личности, адаптируется к изменениям, происходящим в обществе, по-новому воспитывает личность, по-новому оценивает результаты достижений учащихся, формативное оценивание и суммативное оценивание. Способы оценки достижений, навыки и компоненты обучения, методы работы с критериями оценки, навыки самооценки учащегося, критерии оценки при выполнении упражнения «Читательский театр» учителем совместно с учащимися и то, как учащийся смог контролировать собственные достижения в сказке «Два брата» были описаны.
Ключевые слова: оценивание, обучение, учитель, ученик начальной школы, знания, достижения, навыки, компоненты, компетенции, формирующее оценивание и результат.
WAYS TO ASSESS THE ACADEMIC PERFORMANCE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS
Annotation. Peculiarities of the assessment process of students’ educational achievements. Types of evaluation, evaluation criteria of junior grade students, teaching competencies. The educational system meets the needs of the individual, adapts to the changes taking place in the society, educates the individual in a new way, evaluates the results of the students’ achievements in a new way, formative assessment and summative assessment.
Ways of evaluating achievements, learning skills and components, methods of working with evaluation criteria, student’s self-evaluation skills, evaluation criteria with the “Reader’s Theater” exercise by the teacher together with students, and how the student was able to monitor his own achievements in the tale “Two Brothers” were described.
Key words: assessment, teaching, teacher, elementary student, knowledge, achievement, skills, components, competencies, formative assessment and outcome
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.06
Алиева Канышай Уларовна,ОшМУ, доцент
Исмаилова Анара Шукиралиевна,ОшМУ, магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА ИНКЛЮЗИВДҮҮ МАДАНИЯТТЫ КАЛЫПТАНДЫРУУНУН ЖОЛДОРУ
Аннотация. Жалпы билим берүүчү мектептерде инклюзивдүү билим берүү жараянын ишке ашырууда коомчулукка сиңип калган тартиптерди белгилеп, аны кайра курууну талап кылат. Кыргызстандагы инклюзивдүү билим берүү программасынын алкагында коомчулук ошону менен катар мектеп ичинде ар түрдүү мамилелер байкалгандыгын баса белгилеп кетүүгө болот. Андай мамилелер эмне себептен болуп жаткандыгын биз төмөндөгү макаланын алкагында ачып көрсөтүүгө аракет кылдык. Макалада инклюзивдүү билим берүүнүн зарылдыгы, инклюзивдүү маданият түшүнүгү,инклюзивдүү маданиятты калыптандыруунун максаттары, коомдогу стреотиптер, социалдык жана медициналык стреотиптердин айырмачылыктары, мүмкүнчүлүгү чектелген балдар категориялары менен иштөөдө инклюзивдүү маданиятты калыптандыруунун, жайылтуунун социалдык моделинин окуу-тарбия процессинде кандай жыйынтыктарга жетише ала тургандыктары баса белгиленет.
Түйүндүү сөздөр: мектеп, инклюзивдүү окутуу, инклюзивдүү маданият, социалдык модел, стреотип, мектеп эрежелери, социалдык көз караш, социалдык байланыш, социалдык интеграция, медициналык стреотип.
ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ ИНКЛЮЗИВНОЙ КУЛЬТУРЫ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Аннотация. При реализации процесса инклюзивного образования в общеобразовательных школах необходимо учитывать укоренившиеся в обществе правила и реконструировать их. В рамках программы инклюзивного образования в Кыргызстане можно подчеркнуть, что между сообществом и школой существуют разные взаимоотношения. Почему возникают такие отношения, мы постарались раскрыть в рамках статьи ниже. В статье подчеркивается необходимость инклюзивного образования, понятие инклюзивной культуры, цели формирования инклюзивной культуры, различия стереотипов в обществе, социальных и медицинских стереотипов, каких результатов можно достичь в образовательном процессе социальной модели общества. формирование и распространение инклюзивной культуры при работе с категориями детей с ограниченными возможностями здоровья.
Ключевые слова: школа, инклюзивное образование, инклюзивная культура, социальная модель, стереотип, школьные правила, социальная перспектива, социальная коммуникация, социальная интеграция, медицинский стереотип.
WAYS TO FORM AN INCLUSIVE CULTURE IN PRIMARY SCHOOIS
Аnnotation. In the implementation of the process of inclusive education in general education schools, it is necessary to note the rules that have been ingrained in the community and to reconstruct it. Within the framework of the inclusive education program in Kyrgyzstan, it can be emphasized that there are different relationships between the community and the school. We have tried to reveal why such relations occur within the framework of the article below. The article emphasizes the need for inclusive education, the concept of inclusive culture, the goals of forming an inclusive culture, the differences between stereotypes in society, social and medical stereotypes, what results can be achieved in the educational process of the social model of the formation and dissemination of inclusive culture when working with categories of children with disabilities.
Key words: school, inclusive education, inclusive culture, social model, stereotype, school rules, social perspective, social communication, social integration, medical stereotype.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.07
Алиева Канышай Уларовна,ОшМУ, доцент
Капарова Гүлкайыр Сайпилдаевна,ОшМУ, магистрант
МЕКТЕПТЕН КЛАССТАН ТЫШКАРКЫ ИШТЕРДИ УЮШТУРУУНУН ЖОЛДОРУ
Аннотация. Мектептеги мугалимдер коллективинин ишмердүүлүктөрүнүн эң негизги бөлүгү – класстан жана мектептен тышкаркы иштерди уюштуруудан турат. Бул иштердин негизги уюштуруучусу болуп класс жетекчи эсептелет. Ар бир мектептен жана класстан тышкаркы уюшулган иш – аракет баланы кандайдыр бир коомдук пайдалуу эмгекке, окууга болгон кызыгуусун арттырууга жана тарбиялоонун бардык составдык бөлүктөрүнө тарбиялоосу керек. Албетте, ар бир пландаштырылган тарбиялык иштер сапаттуулугу менен айырмаланышы керек. Бул жагдайды мектепте мектеп директору жана анын орун басарлары көзөмөлгө алышат. Тарбиялык мани берүүчү класстан жана мектептен тышкаркы иштер болуп төмөнкү иш-чаралар эсептелет: майрамдык кечелер, ар түрдүү багыттагы конкурстар, КВН, мелдештер ж.б. Мына ушул майрамдык кечелер класс жетекчинин чыгармачылыгына таянган формада өтүшү керек.
Түйүндүү сөздөр: мектеп, класс жетекчи, иш чара, педагогикалык талап, класстан тышкаркы иштер, жаңы ыкмалар, милдет, иш аракет.
СПОСОБЫ ОРГАНИЗАЦИИ ВНЕКЛАССНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ШКОЛЕ
Аннотация. Основной частью деятельности педагогического коллектива школы является организация классной и внеклассной деятельности. Главным организатором этих мероприятий является классный руководитель. Всякая организованная деятельность вне школы и класса должна воспитывать ребенка к какому-либо общественно полезному труду, повышать его интерес к учебе и всем компонентам воспитания. Разумеется, каждое планируемое образовательное мероприятие должно отличаться качеством. За этой ситуацией следят директор школы и его заместители. Мероприятиями вне класса и школы, имеющими воспитательное значение, являются следующие мероприятия: праздничные вечеринки, конкурсы различных направлений, КВН, конкурсы и т. д. Эти праздничные вечера должны проводиться в форме, основанной на творчестве классного руководителя.
Ключевые слова: школа, классный руководитель, деятельность, педагогическая потребность, внеклассная деятельность, новые методы, задача, деятельность.
WAYS TO ORDANIZE ACTIVITIES OUTSIDE THE CLASSROOM AND SCHOOL
Аnnotation. The main part of the activities of the team of teachers in the school is the organization of classroom and extracurricular activities. The main organizer of these activities is the class teacher. Every organized activity outside the school and classroom should educate the child in some kind of socially useful work, increase his interest in learning and all the components of education. Of course, each planned educational activity should differ in quality. This situation is monitored by the school principal and his deputies. Activities outside the classroom and school that give educational value are the following events: holiday parties, competitions in various directions, KVN, competitions, etc. These festive parties should be held in a form based on the creativity of the class teacher.
Key words: school, class teacher, activity, pedagogical requirement, extracurricular activities, new methods, task, activity.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.08
Алиева Канышай Уларовна,ОшМУ, доцент
Джаанбаева Ханзада Орозалиевна,ОшМУ, магистрант
МЕКТЕП ЖАШЫНА ЧЕЙИНКИ БАЛДАРДЫ ҮЙ-БҮЛӨДӨ ТУУРА ТАРБИЯЛООНУН ПЕДАГОГИКАЛЫК ШАРТТАРЫ
Аннотация. “Уядан эмнени көрсөң – учканда ошону аласың” демекчи биздин азыркы жашап жаткан жашообуз алган тарбиябызга, билимибизге, интеллектибизге байланыштуу болот. Булардын баары негизинен балалык кезде түптөлөт. Эгерде ата-энелер жогорудагыларга маани берип, өз убагында тиешелүү деңгээлде көңүл бурган болсо, албетте татыктуу жыйынтыкка, оң натыйжага ээ болот. Ата-эне бизге мүмкүн болушунча мээримин төгүп, камкордукка бөлөп, өзү жебегенин бизге жедирип, өзү ичпегенин бизге ичирип, колунан келишинче бизди жоро-жолдошторунан кем болуп калбасын, дайыма айланасындагы адамдар менен бирдей болсун деп чоңойтту. Ал эми алардын ата-энелеринде мындай мүмкүнчүлүктөр жокко эсе болчуу. Ал мезгилде жашоо турмуш таптакыр башка эле. Ал эми азыркы биз жашап жаткан доор эң ыңгайлуу жашоо деп айтсак болот. Анткени азыркы замандын жаштары эмнени кааласа ошол орундалат. Бирок сөзсүз түрдө бир нерсени орундатуу үчүн тарбия жана билим керектелет. Мына ошондо гана адам ийгилике жана өз кыялына, каалосуна жетет.
Түйүндүү сөздөр: тарбия, тартип, адептик нормалар, элдик педагогика, адеп-ахлак, үй-бүлө, ата-эне, жүрүм турум.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ ПРАВИЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ ВС СЕМЬЕ РЕБЕНКА ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация. «Что увидишь в гнезде – то и получишь, когда полетишь» означает, что наша нынешняя жизнь связана с нашим воспитанием, образованием и интеллектом. Все это в основном закладывается в детстве. Если родители придадут значение вышеизложенному и вовремя уделят внимание на должном уровне, они обязательно получат достойный результат и положительный результат. Родители осыпали нас, насколько это было возможно, любовью и заботой, кормили тем, чего не ели, заставляли пить то, что не пили они, и воспитывали, насколько могли, чтобы мы были не хуже своих сверстников и всегда оставаться такими же, как окружающие нас люди. Но у их родителей не было такой возможности. В то время жизнь была совсем другой. И можно сказать, что эпоха, в которой мы живем, — самая комфортная жизнь. Потому что то, чего хочет сегодняшняя молодежь, исполнено. Однако для достижения чего-то необходимы образование и подготовка. Только тогда человек сможет добиться успеха и осуществить свои мечты и желания.
Ключевые слова: воспитание, дисциплина, нормы морали, народная педагогика, нравственность, семья, родители, поведение.
PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR THE PROPER UPBRINGING OF A PRESCHOOL CHILD IN THE FAMILY
Аnnotation. “What you see in the nest – what you get when you fly” means that our current life is related to our upbringing, education, and intelligence. All these are mainly established in childhood. If parents give importance to the above and pay attention at the appropriate level in time, they will definitely get a decent result and a positive result. Parents showered us with love and care as much as possible, fed us what they didn’t eat, made us drink what they didn’t drink, and raised us as much as they could so that we would not be less than our peers and always be the same as the people around us. But their parents had no such opportunities. At that time, life was completely different. And we can say that the era we live in is the most comfortable life. Because what the youth of today wants is fulfilled. However, education and training are necessary to accomplish something. Only then can a person achieve success and achieve his dreams and desires.
Key words: education, discipline, moral norms, folk pedagogy, morals, family, parents, behavior.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.09
Анарбек кызы Перизат, ОшМУ, магистрант
Акылбек уулу Жанарбек,ОшМУ, окутуучу
Аннотация. Инсандын ар тараптуу өнүгүүсүн камсыз кылуу дене тарбиядагы окуу-тарбия процессинин негизги максаты болуп калат. Бул максатты натыйжалуу ишке ашыруу үчүн адептүүлүктүн, эмгектин жана дене тарбиясынын биримдигин камтыган салмактуу мамиле кылуу керек. Реферат дене тарбия процессинин контекстинде бул биримдикке жетишүүгө багытталган стратегияларды жана методдорду изилдейт. Баалуулуктарды калыптандырууга, эмгек активдүүлүгүн өнүктүрүүгө жана физикалык ден соолукту колдоого көмөктөшүүчү окуу чөйрөсүн түзүүгө өзгөчө көңүл бурулат. Изилдөөдө мугалимдерге жана жетекчилерге дене тарбиясынын окуу процессинде ар тараптуу билим берүүнүн милдеттерин натыйжалуу ишке ашырууга багытталган практикалык сунуштар сунушталат.
Түйүндүү сөздөр.: адеп–ахлак, эмгек тарбиясы, дене тарбия, милдет, тажрыйба, принциптер.
Аннотация. Обеспечение комплексного развития личности становится ключевой целью образовательного процесса в физической культуре. Эффективная реализация этой цели требует сбалансированного подхода, включающего в себя единство нравственного, трудового и физического воспитания. Аннотация исследует стратегии и методы, направленные на достижение этого единства в контексте образовательного процесса физической культуры. Особое внимание уделяется созданию учебной среды, способствующей формированию ценностных ориентиров, развитию трудовой деятельности и поддержке физического здоровья. Исследование предлагает практические рекомендации для педагогов и администраторов, направленные на эффективную реализацию задач комплексного воспитания в образовательном процессе физической культуры.
Ключевые слова: нравственное, трудовое воспитание, физическое воспитание, задачи, опыт, принципы.
Annotation. Ensuring comprehensive personal development becomes a key goal of the educational process in physical education. Effective implementation of this goal requires a balanced approach, including the unity of moral, labor and physical education. The abstract explores strategies and methods aimed at achieving this unity in the context of the educational process of physical culture. Particular attention is paid to creating a learning environment that promotes the formation of values, the development of work activity and the support of physical health. The study offers practical recommendations for teachers and administrators aimed at the effective implementation of the tasks of comprehensive education in the educational process of physical education.
Key words: moral, labor education, physical education, tasks, experience, principles.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.10
Асилбек кызы Гүлсина, ОшМУ, магистрант
Анаркулов Рахматулла, ОшМУ, п.и.к., доцент
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДАГЫ ПРЕДМЕТТЕР АРАЛЫК БАЙЛАНЫШТАРДЫ ОРНОТУУЛАРДЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация. Башталгыч класстарда балдардын дүйнөнү ар тараптуу түшүнүүсүн калыптандырууда дисциплиналар аралык байланыштарды орнотуу чоң роль ойнойт. Бул илимий эмгекте башталгыч класстарда дисциплиналар аралык байланыштарды түзүү процессинин өзгөчөлүктөрү талданат. Окутуунун методдору, окуу процессин уюштуруу жана окутуунун интегративдик методдорун колдонуу сыяктуу факторлордун таасирине көңүл бурулат. Иште ошондой эле башталгыч мектеп окуучуларынын окуу-тарбия иштеринде дисциплиналар аралык байланыштарды ишке ашыруунун практикалык аспектилери каралат. Алынган натыйжалар башталгыч класстын мугалимдери үчүн сабактарды пландаштырууда жана өткөрүүдө балдарда окуу материалына системалуу көз карашты эффективдүү калыптандыруу үчүн пайдалуу болушу мүмкүн.
Түйүндүү сөздөр: предметтер аралык байланыш, билим берүүлөрдүн мазмуну, билим , билгичтик, көндүмдөр.
ОСОБЕННОСТИ ЗАКРЕПЛЕНИЯ МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
Аннотация. В начальных классах эффективное налаживание межпредметных связей играет важную роль в формировании у детей комплексного понимания мира. Данная исследовательская работа анализирует особенности процесса налаживания межпредметных связей в начальных классах. Обращается внимание на влияние таких факторов, как методика обучения, организация учебного процесса и использование интегративных методов обучения. В работе также рассматриваются практические аспекты реализации межпредметных связей в учебной деятельности младших школьников. Полученные результаты могут быть полезны для учителей начальных классов при планировании и проведении уроков с целью эффективного формирования у детей системного взгляда на учебный материал.
Ключевые слова: межпредметные связи, содержания образования, ЗУН
FEATURES OF CONSOLIDATION OF INTERDISCIPLINARY CONNECTIONS IN PRIMARY GRADES
Annotation. In the primary grades, effective interdisciplinary connections play an important role in developing children’s comprehensive understanding of the world. This research work analyzes the features of the process of establishing interdisciplinary connections in primary grades. Attention is drawn to the influence of such factors as teaching methods, organization of the educational process and the use of integrative teaching methods. The work also examines practical aspects of the implementation of interdisciplinary connections in the educational activities of primary schoolchildren. The results obtained can be useful for primary school teachers when planning and conducting lessons in order to effectively develop in children a systematic view of educational material.
Key words: interdisciplinary connections, content of education, knowledge of learning.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.11
Атакулова Феруза Махманиймановна,ОшМУ, магистрант
ИНСАНДЫН КАЛЫПТАНЫШЫНДА КӨРКӨМ СҮРӨТ ИСКУССТВОСУНУН РОЛУ
Аннотация. Бул макалада көркөм сүрөт искусствосунун инсандын ар тараптуу калыптанышына тийгизген таасири анализге алынган. Ошондой эле, искусствонун башка түрлөрүнүн адамга таасир этүү жактарына көңүл бурулду. Андан сырткары чыгармачылыктын эстетикалык, тарбиялык табияты иликтенди.
Түйүндүү сөздөр: эстетика, искусство,чыгарма, тарбия, фантазия, тазалык, эмоция.
РОЛЬ ИСКУССТВА В ФОРМИРОВАНИИ ЛИЧНОСТИ
Аннотация. В данной статье анализируется влияние изобразительного искусства на всестороннее формирование человека. Также внимание было уделено аспектам других видов искусства, влияющих на человека. Кроме того, исследовалась эстетическая и воспитательная природа творчества.
Ключевые слова: эстетика, искусство, творчество, образование, фантазия, чистота, эмоция.
THE ROLE OF ART IN THE FORMATION OF PERSONALITY
Annotation. This article analyzes the influence of fine arts on the comprehensive formation of a person. Attention was also paid to aspects of other forms of art that influence humans. In addition, the aesthetic and educational nature of creativity was explored.
Key words: aesthetics, art, creativity, education, fantasy, purity, emotion.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.12
Атакулова Феруза Махманиймановна,ОшМУ, магистрант
КӨРКӨМ СҮРӨТ ИСКУССТВОСУ ТАРБИЯ БЕРҮҮНҮН БУЛАГЫ КАТАРЫ
Аннотация. Бул макалада жаш муундарга эстетикалык тарбия берүү маселесин чечүү алардын мотивациялык чөйрөсүн өнүктүрүү проблемалары анализденди. Социалдык чөйрөнүн көркөм баалуулуктарын түшүнүү жана анын ичиндеги жаштардын эстетикалык муктаждыктарын калыптандыруу зарылдыгы иликтенди. Баланын эстетикалык кызыгуусун калыптандыруу аркылуу эмоциялык жана сезимдик тажрыйбасын жакшылык, чындык жана сулуулук жөнүндөгү идеялардын негизинде жаңы нерсени жаратууга, курчап турган дүйнөнү өзгөртүүгө болгон умтулуусу ачылып берилди.
Түйүндүү сөздөр: тажрыйба, эстетикалык тарбия, сүрөт искусствосу, тарбия, музыка.
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОЕ ИСКУССТВО КАК ИСТОЧНИК ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация. В данной статье, решая проблему эстетического воспитания молодого поколения, анализируются проблемы развития его мотивационной среды. Исследована необходимость понимания художественных ценностей социальной среды и формирования внутри нее эстетических потребностей молодежи. Через формирование у ребенка эстетического интереса эмоционально-чувственный опыт ребенка открывался стремлению создавать что-то новое и изменять окружающий мир на основе идей добра, истины и красоты.
Ключевые слова: опыт, эстетическое воспитание, искусство, образование, музыка.
FINE ARTS AS A SOURCE OF EDUCATION
Annotation. In this article, solving the problem of aesthetic education of the younger generation, the problems of development of its motivational environment are analyzed. The need to understand the artistic values of the social environment and the formation of the aesthetic needs of young people within it is explored. Through the formation of a child’s aesthetic interest, the child’s emotional and sensory experience opened up to the desire to create something new and change the world around him based on the ideas of goodness, truth and beauty.
Key words: experience, aesthetic education, art, education, music.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.13
Баймурат кызы Нуриза, ОшМУ, магистрант
КЕНЖЕ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫН ӨНҮКТҮРҮҮЧҮ ОЮНДАРДЫН МААНИСИ
Аннотация. Сабакты оюндар аркылуу түшүндүрүүдө окуучунун жөндөмдүүлүгү өзгөчө өрчүйт. Оюн-окуучу үчүн сабак процессиндеги алаксытуучу, көңүл көтөрүүчү бөлүк. Оюн мезгилинде окуучунун баарын бирдей кароо керек. Жакшы билген, начар өздөштүргөн деп бөлүү жарабайт. Бардык окуучуну тегиз кароо окуучуга бир топ дем берет, өзүн эркин сезип, башка бир тилде сүйлөөдө өзүндөгү тартынчаактыгы жоголот. Натыйжада, тилди өздөштүрө баштайт да ишеним менен тартынбай сүйлөй баштайт. Оюндун ийгилиги, натыйжасы ошол класста түзүлгөн атмосферага жараша болот. Оюн аркылуу окуучунун таанып-билүү активдүүлүгү ашат.
Түйүндүү сөздөр: кенже мектеп окуучулар, балдар оюну, элдик чыгарма, этнопедагогика, сабак.
ЗНАЧЕНИЕ ИГР ДЛЯ РАЗВИТИЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация. Особенно развито умение ученика объяснять урок посредством игр. Игра – отвлекающая, развлекательная часть процесса обучения для ученика. Во время игры ко всем ученикам следует относиться одинаково. Неуместно различать хорошо известные и плохо освоенные. Равное отношение ко всем ученикам воодушевляет ученика, он чувствует себя свободным и теряет застенчивость, когда говорит на другом языке. В результате он учит язык и начинает уверенно говорить. Успех игры зависит от атмосферы, созданной в этом классе. Благодаря игре повышается познавательная активность учащихся.
Ключевые слова: Младшие школьники, детская игра, народное творчество, этнопедагогика, урок.
THE IMPORTANCE OF GAMES FOR THE DEVELOPMENT OF JUNIOR SCHOOL CHILDREN
Аnnotation. The student’s ability to explain the lesson through games is especially developed. The game is a distracting, entertaining part of the learning process for the student. All students should be treated equally during the game. It is inappropriate to distinguish between well-known and poorly developed ones. Treating all students equally encourages the student, he feels free and loses his shyness when speaking another language. As a result, he learns the language and begins to speak confidently. The success of the game depends on the atmosphere created in this class. Thanks to the game, the cognitive activity of students increases.
Key words: Junior schoolchildren, children’s game, folk art, ethnopedagogy, lesson.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.14
Бакирова Айчурок Маликбаевна ОшМУ, магистрант
Тойчуе Т.К.,ОшМУ, доцент
БАЛДАР БАКЧАСЫНДА ЖОМОКТОРДУ ОКУТУУНУН ЫКМАЛАРЫ
Аннотация. Жомок-бардык элдердин оозеки адабиятында атадан балага, чоңдон кичинеге көчүп, айтылып келе жаткан жанрлардын бири. Ал өзүнүн элестүүлүгү, көркөмдүгү менен элибиздин кеңири массасына белгилүү болгон оозеки адабиятыбыздын бир түрү. Кыргыз элинин арасында да жомоктор илгертен бери айтылып келе жаткан элибиздин сүйүктүү чыгармаларынан болуп эсептелет.
Ал эми “жөө жомок”, “жомокторго” караганда көлөм жагынан чакан, көбүнчө кара сөз түрүндө келип, окуялардын тизмектери да жөнөкөй болот. Эгерде жомокторду ырчылык таланты жагынан атайы өзгөчөлөнүп турган таланттуу акын-жомокчулар айтса, ал эми жөө жомокторду чоңдон балага чейин күндөлүк турмушта айтуу көп кезигет.
Жомокторго караганда жөө жомоктор көлөмү жагынан аз болгондуктан кенже мектеп жашындагы балдардын сүймөнчүгү. Жөө жомоктордун ядросу – бул элибиздин турмуш тиричилиги, социалдык мамлеси. Үрп-адаты, этикалык жана эстетикалык көз караштары, курчап турган чөйрөдөгү чындык жеке турмуштук байкоолор жана корутундулар ушундай жагдайда алганда түрдүү окутуунун жаңыча технологиялары менен баланын дүйнөгө болгон кабылдоосун калыптандыруу болгон.
Бул макалада кыргыз элинин элдик оозеки чыгармачылыгы, жомоктор, алардын балдардын кебин, ой жүгүртүүсүн өстүрүүдөгү ролу, алардын тарбиясына тийгизген таасири тууралуу баяндалат.
Түйүндүү сөздөр: элдик оозеки чыгармачылык, үрп-адат, каармандар, жөө жомок, эске тутуу, кабыл алуу, көркөм, сюжет, акылман, текст.
МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ СКАЗОК В ДЕТСКОМ САДУ
Аннотация. Сказка-один из жанров, который продолжает передаваться в устной литературе всех народов, переходя от отца к сыну, от большого к маленькому. Это своего рода устная литература, известная широким массам нашего народа своим воображением и художественностью. Среди кыргызского народа сказки издавна считаются любимыми произведениями нашего народа. С другой стороны,” ходячая сказка“, которая меньше по размеру, чем” сказки”, часто встречается в виде черного слова, и последовательности историй также довольно просты. Если сказки рассказывают талантливые поэты-рассказчики, которые специально выделяются своим певческим талантом, то Ходячие сказки часто рассказывают в повседневной жизни от взрослого до ребенка.
Ходячие сказки являются фаворитом детей младшего школьного возраста из-за их меньшего размера, чем сказки. Ядро ходячих сказок-это быт, социальные отношения нашего народа. Обычаи, этические и эстетические взгляды, реальность в окружающей среде личные жизненные наблюдения и выводы могут быть приняты в такой ситуации.
В данной статье рассказывается об устном народном творчестве, о сказках, их роли и влияния на нравственное воспитание и мышления детей.
Ключевые слова: устное народное творчество, обычаи, персонажи, сказка, воспоминание, восприятие, искусство, сюжет, мудрость, текст.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.15
Бекмурзаева Зинагуль Мулдаказыевна,Ош МУ, магистрант
bekmurzaevazinagul@gmail.com
Джоошбекова Зинагүл Рысбаевна,ОшМУ, улук окутуучу,
dzinagul@mail.ru
КӨП МАДАНИЯТТУУЛУККА ТАРБИЯЛООДОГУ САБАКТАН ТЫШКАРЫ ИШ-ЧАРАЛАРДЫН ОРДУ
Аннотация. Көп маданияттуулукка тарбиялоодо сабактан тышкаркы иштердин мааниси өтө чоң. Жалпы билим берүү мекемелери үчүн мектеп программасына ылайык, сабактарды уюштуруу, сабактан тышкары иш-аракет билим берүү мекемелеринин окуу процессинин ажырагыс бөлүгү болуп эсептелет. Негизги билим берүүнү ишке ашыруунун уюштуруу механизми жалпы башталгыч билим берүү программасы болуп, сабактан тышкаркы иштер кенже мектеп окуучуларынын керектөөлөрүн эсепке алуу менен жүргузүлүшу зарыл.
Жалпы адамзаттык маданий багытта билим, таалим берүү кенже мектеп жашындагы баланын өзгөчөлүгүн эске алуу менен жалпы адамзатка тинешелүү болгон эстетикалык идеалдарга, руханий адеп-ахлактык бааалуулуктарга карата багытталган.
Түйүндүү сөздөр: Көп маданияттуулук, башталгыч класс, көп маданияттуулукка тарбиялоо, класстан тышкаркы жумуш, билим берүү процесси, үрп-адаттар, каада-салттар.
МЕСТО ВНЕКЛАССНОЙ РАБОТЫ ПРИ МНОГОКУЛЬТУРНОМ ВОСПИТАНИИ
Аннотация. Очень важную роль играет внеклассная работа по многокультурному воспитанию. В среднобразовательных учреждениях внеклассная работа является согласно школьной программе неотъемленной частью учебного процесса при организации учебной деятельности. При этом должно учитыватся внеклассная работа с учетом потребностей учеников младших классов, которая имеет механизмы организации и реализации в программе общего начального образования. При общем образовании и воспитании школьников младшего возраста должно учитыватся возрастная особенность, а также целенаправленное воспитание квлючающие нравственные ценности и эстетические идеалы
Ключевые слова: многокултурность, начальный класс, воспитание многокультурности, внеклассная работа, образовательный процесс, традиции, обычаи.
THE PLACE OF EXTRACURRICULAR WORK IN MULTICULTURAL EDUCATION
Annotation. Extracurricular work on multicultural education plays a very important role. In secondary educational institutions, extracurricular activities are, according to the school curriculum, an integral part of the educational process in organizing educational activities. At the same time, extracurricular activities should be taken into account, taking into account the needs of elementary school students, which has mechanisms for organization and implementation in the general primary education program. In the general education and upbringing of younger schoolchildren, age-related characteristics should be taken into account, as well as purposeful education, including moral values and aesthetic ideals
Key words: multiculturalism, primary school, multicultural education, extracurricular activities, educational process, traditions, customs.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.16
Дыйканова Шекербү Анарбековна ОшМУ, тарых и.к., доцент
КАРЫЛАРГА КАРАТА СОЦИАЛДЫК ИШТИН ФОРМАЛАРЫ
Аннотация. Бул макалада карылырга жана улгайган жарандарга социалдык кызмат көрсөтүүнүң формалары, жана алардын социалдык маселелери, карыган жана улгайган жарандардын социалдык-психологиялык өзгөчөлүктөрү, алара үй-бүлөнүн, жакындарынын карым катнашынын зарылчылыгы жөнүндө маалыматтар камтылды.
Түйүндүү сөздөр: карыган жана улгайган жарандар, геронтология, карыган жана улгайган жарандардын социалдык-психологиялык өзгөчөлүгү, үй-бүлө, үйүндө социалдык тейлөө, стационардык тейлөө, жарым стационардык тейлөө, каржылык-материалдык колдоо.
ФОРМЫ СОЦИАЛЬНОЙ РАБОТЫ В ОТНОШЕНИИ ПОЖИЛЫХ ЛЮДЕЙ.
Аннотация. В данной статье представлена информация о формах социального обслуживания пожилых и престарелых граждан, их социальных проблемах, социально-психологических особенностях пожилых и пожилых граждан, необходимости взаимодействия между ними семьи, близких.
Ключевые слова: пожилые и пожилые граждане, геронтология, социально-психологическая характеристика пожилых и престарелых граждан, семья, социальное обслуживание на дому, стационарное обслуживание, полустационарное обслуживание, финансовое и материальное обеспечение.
FORMS OF SOCIAL WORK IN RELATION TO THE ELDERLY
Annotation. This article provides information on the forms of social services for the elderly and elderly citizens, their social problems, socio-psychological characteristics of the elderly and elderly citizens, the need for interaction between their families and loved ones.
Key words: elderly and elderly citizens, gerontology, socio-psychological characteristics of elderly and elderly citizens, family, social care at home, inpatient care, semi-stationary care, financial and material support.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.17
Дыйканова Шекербү Анарбековна,ОшМУ, тарых и.к., доцент
АЗ КЫЙМЫЛДУУ ЖАРАНДАРГА КАРАТА СОЦАЛДЫК КЫЗМАТТАРДЫ КӨРСӨТҮҮДӨ МААЛЫМАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫН РОЛУ
Аннотация. Бул макалада аз кыймылдуу, кыймыл мүмкүнчүлүгү чектелген жарандарга маалыматтык технологияны колдонуунун орду, формалары, багыттары жана социалдык кызматтарды алуудамаалыматтык технологияларды колдонуунун зарылчылыгы жөнүндө маалымат камтылды.
Түйүндүү сөздөр: аз кыймылдуу жарандар, маалыматтык технологиялар, социалдык кызмат, муктаждык, мүмкүнчүлүгү чектелген жарандар.
РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРЕДОСТАВЛЕНИИ СОЦИАЛЬНЫХ УСЛУГ МАЛОМОБИЛЬНЫМ ГРАЖДАНАМ
Аннотация. Эта статья содержит информацию о месте, формах, направлениях использования информационных технологий для маломобильных, маломобильных граждан и о необходимости использования информационных технологий при получении социальных услуг.
Ключевые слова: маломобильные граждане, информационные технологии, социальные услуги, потребности, люди с ограниченными возможностями здоровья.
THE ROLE OF INFORMATION TECHNOLOGY IN PROVIDING SOCIAL SERVICES TO PEOPLE WITH LIMITED MOBILITY
Annotation. This article contains information about the place, forms, and directions of using information technology for people with limited mobility and the need to use information technology in obtaining social services.
Key words: people with limited mobility, information technology, social services, needs, people with disabilities.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.18
Жaрбек уулу Acaтиллa,ОшМПУ, мaгиcтрaнт,
Asadill.kdn@gmail.com
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна,ОшМПУ,п.и.к., доцент,
kandalathanturdubaeva@gmail.com
OКУУ ПРOЦЕCCИНДЕ ИНТЕЛЕКТ-КAРТAНЫ КOЛДOНУУНУН ДИДAКТИКAЛЫК НЕГИЗДЕРИ
Aннoтaция. Бул мaкaлaдa мaaлымaтты визуaлдуу берүүнүн, кaбыл aлуунун жoлдoру, визуaлдык oбөекттер жaнa aлaрдын cүрөттөрү aркылуу гaнa эмеc, cхемaлaр жaнa мoделдер aркылуу дa ишке aшырылaры кaрaлды. ИК түрүндө берилген мaaлымaт нaтыйжaлуурaaк, тезирээк кaбыл aлынaт жaнa узaк мөөнөткө эcте кaлaт, aнткени мындaй кaртa aдaмдын oй жүгүртүүcүнүн тaбигый accoциaтивдик мүнөзүнө туурa келет. Oкутуудa, cтуденттердин жеке иштерин aткaруудa, жaмaaттык ишинде ИК ыкмacын кoлдoнуу мaaлымaттык, кoммуникaтивдик жaнa кеcиптик кoмпетенттүүлүктөрдү кaлыптaндырaры жaзылды.
Түйүндүү cөздөр: Мaaлымaтты визуaлдaштыруу, клиптик oй жүгүртүү, интелект-кaртa, oкуу прoцеccи, мaaлымaттык кoмпетенттүүлүк, нaтыйжaлуу плaндaштыруу.
ДИДAКТИЧЕCКИЕ OCНOВЫ ИCПOЛЬЗOВAНИЯ ИНТЕЛЛЕКТ-КAРТ В УЧЕБНOМ ПРOЦЕCCЕ
Aннoтaция. В дaннoй cтaтье былo рaccмoтренo, чтo визуaльнaя передaчa инфoрмaции, cпocoбы ее пoлучения ocущеcтвляютcя не тoлькo через визуaльные oбөекты и их изoбрaжения, нo и через cхемы и мoдели. Инфoрмaция, предcтaвленнaя в виде ИК, бoлее эффективнa, быcтрее вocпринимaетcя и нaдoлгo зaпoминaетcя, пocкoльку тaкaя кaртa cooтветcтвует еcтеcтвеннoй accoциaтивнoй прирoде челoвечеcкoгo мышления. Нaпиcaнo, чтo иcпoльзoвaние метoдa ИКТ в oбучении, выпoлнении индивидуaльнoй рaбoты cтудентoв, a тaкже в кoллективнoй рaбoте фoрмирует инфoрмaциoнную, кoммуникaтивную и прoфеccиoнaльную кoмпетентнocть.
Ключевые cлoвa Визуaлизaция инфoрмaции, клипoвoе мышление, интеллект-кaртa, прoцеcc oбучения, инфoрмaциoннaя кoмпетентнocть, эффективнoе плaнирoвaние.
DIDACTIC PRINCIPLES OF USING MIND MAPS IN THE EDUCATIONAL PROCESS
Annotation. Ways of visual transmission and reception of information, implemented not only through visual objects and their images, but also through schemes and models, were considered. The information presented in the form of IC is more effective, faster received and remembered for a long time, because such a map corresponds to the natural associative nature of human thinking. The use of the ICT method in teaching, students’ personal work, and collective work forms informational, communicative and professional competencies. Key words: Information visualization, clip thinking, mind map, learning process, information competence, effective planning.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.19
Жунусалиева Айсалкын Акылбековна,ОшМУ, магистрант
akylbekovnaais@gmail.com
ӨРТ ӨЧҮРҮҮЧҮЛӨРДҮН АТАЙЫН КОРГООЧУ КИЙИМИНИН МАТЕРИАЛДАРЫН АНАЛИЗДӨӨ
Аннотация. Өрт өчүрүүчүлөрдүн күжүрмөн кийимдеринин кездемелери үчүн ысыкка чыдамдуу жиптердин салыштырма мүнөздөмөлөрү келтирилген жана аларды ысыкка чыдамдуу кездемелерди өндүрүү үчүн сырье катары колдонуунун перспективалары талданган. Наноструктуралык материалдарды колдонуу аркылуу өрт өчүрүүчүлөргө атайын коргоочу кийимдер үчүн материалдарды жана кездемелерди өркүндөтүү багыттары көрсөтулгөн.
Түйүндүү сөздөр: ысыкка чыдамдуу жиптердин мүнөздөмөлөрү, ысыкка чыдамдуу текстилдик материалдардын жылуулук өткөрүмдүүлүк коэффициенти, наноструктуралуу материалдар.
АНАЛИЗ СПЕЦИАЛЬНОЙ ЗАЩИТНОЙ ОДЕЖДЫ ПОЖАРНИКОВ
Аннотация. Приведены сравнительные характеристики термостойких нитей для тканей специальной боевой одежды пожарного и проанализированы перспективы их применения в качестве сырья для производства термостойких тканей. Сформулированы направления совершенствования материалов и тканей для специальной защитной одежды пожарных посредством использования наноструктурированных материалов.
Ключевые слова: характеристики термостойких нитей, коэффициент теплопроводности термостойких текстильных материалов, наноструктурированные материалы.
ANALYSIS OF SPECIAL PROTECTIVE CLOTHING FOR FIREFIGHTERS
Annotation.Results of analytical and experimental researches in various materials and fabrics for fire-fighter clothes are presented. Comparative characteristics of heat-resistant threads of fabrics for fire-fighter clothes are resulted and prospects of their using as raw materials for the heat-resistant fabrics manufacturing are analyzed.. Ways aimed at the improvement of materials and fabrics for special protective clothes of firemen by using nanostructured materials are formulated.
Key words: characteristics of heat-resistant threads, thermal conductivity of heat-resistant textile materials, nanostructured materials.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.20
Жусупова Венера Адилбековна,ОшМУ, магистрант
КЕНЖЕ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН ДЕВИАНТТЫК ЖҮРҮМ-ТУРУМУНУН АЛДЫН АЛУУНУН ПЕДАГОГИКАЛЫК НЕГИЗДЕРИ
Аннотация. Бул илимий макала заманбап билим берүүнүн актуалдуу проблемасына – кенже мектеп окуучуларынын девиантты жүрүм-турумунун алдын алууга арналган. Окуу терс көрүнүштөрдүн алдын алууга жана жагымдуу билим берүү чөйрөсүн түзүүгө багытталган педагогикалык принциптерге жана ыкмаларга негизделген. Макалада позитивдүү баалуулуктарды калыптандыруу, социалдык көндүмдөрдү өнүктүрүү, адаптациялоочу мектеп чөйрөсүн уюштуруу жана кенже мектеп окуучуларынын инсандыгын калыптандыруу процессине педагогикалык таасирдин ролу сыяктуу девианттык жүрүм-турумдун алдын алуунун негизги учурлары талкууланат.
Түйүндүү сөздөр: алдын алуу, девиантты жүрүм-турум, кенже мектеп окуучусу. педагогикалык ыкмалар, тарбиялык чөйрө, социалдык норма, жомок терапиясы, арт-терапия.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПРОФИЛАКТИКИ ДЕВИАНТНОГО ПОВЕДЕНИЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация. Данная научная статья посвящена актуальной проблеме современного образования – профилактике девиантного поведения младших школьников. Обучение основано на педагогических принципах и методах, направленных на предотвращение негативных явлений и создание приятной образовательной среды.В статье рассматриваются основные моменты профилактики девиантного поведения, такие как формирование позитивных ценностей, развитие социальных навыков, организация адаптивной школьной среды, а также роль педагогического воздействия в процессе формирования личности младших школьников.
Ключевые слова: профилактика, девиантное поведение, младший школьник, педагогические методы, образовательная среда, социальная норма, сказкотерапия, арт-терапия.
PEDAGOGICAL BASIS FOR THE PREVENTION OF DEVIANT BEHAVIOR IN YOUNGER SCHOOLCHILDREN
Annotation. This scientific article is devoted to an urgent problem of modern education – the prevention of deviant behavior in younger schoolchildren. The training is based on pedagogical principles and methods aimed at preventing negative phenomena and creating a pleasant educational environment.
The article discusses the main points of preventing deviant behavior, such as the formation of positive values, the development of social skills, the organization of an adaptive school environment, as well as the role of pedagogical influence in the process of shaping the personality of younger schoolchildren.
Key words: prevention, deviant behavior, junior schoolchildren, pedagogical methods, educational environment, social norm, fairy tale therapy, art therapy.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.21
Закиров Акимжан,ОшМУ, псих.и.к., профессор
Атабай кызы Диана, ОшМУ, магистрант
Аннотация. Изилдөөнүн максаты, Кыргыз улуттуна таандык болгон үй-бүлөлүк када-салттын, үрп-адаттын, адеп-ахлактык маданияттын баалуулуктарынын атадан бала өтүүдөгү санжырасын, үй-бүлөлүк мамиленин баалуулугуна карата азыркы күндөгү абалына психологиялык анализ берүү. Үй-бүлөөлүк мамиленин «баалуулук» категориясына таянуу менен, балдарды курчап турган чындыктагы кубулуштардын же объектилердин оң же терс маанисине карата балдардын үй-бүлөлүк мамилесиндеги баалуктарды таануу абалдары, жагдайлары изилденди. Мындай иш-аракетке баа берүүнүн мааниси: жүрүм-турум, максат, идеал жана жалпы кабыл алынган нормаларга карата мамиленин идеясын чагылдыруунун эрежелери, норматиптери, адамдын жашоосундагы баалуулуктары анализге алынды. Эгерде ушул теорияларга таяна турган болсок, тарбия багытындагы ата-эненин балдарга карата болгон мамилелери чындыкты чагылдыруудагы негизги факторлор боло ала тургандыгы аныкталды. Тарбияны ушул тегиздиктен ала турган болсок, кенже мектеп жашындагы балдарды улуттук нарк-насылдуу баалуулуктар менен камсыздоого боло тургандыгын белгилөөгө болот.
Түйүндүү сөздөр. үй-бүлө, салт-сана, үрп-адат, маданият, мамиле, психика, баалуулук, идея, “бала-центиризим”, трансформация.
ПСИХОЛОГИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШИХ ШКОЛНИКОВ В ЦЕННОСТИ СЕМЕЙНЫХ ОТНОШЕНИЙ
Аннотация. Цель исследования – проанализировать генеалогию семейных традиций, обычаев и ценностей нравственной культуры, принадлежащих кыргызскому народу от отца к сыну, и значение семейных отношений сегодня. Опираясь на «ценностную» категорию семейных отношений, изучались состояния и обстоятельства признания ценностей в семейных отношениях детей в связи с положительным или отрицательным значением явлений или предметов в окружающей детей действительности. Смысл оценки такой деятельности: анализировались правила, нормы и ценности человеческой жизни. Если опираться на эти теории, то установлено, что отношение родителей к детям в сфере образования может быть основным фактором отражения действительности. Если брать образование с этого уровня, то можно отметить, что детям младшего школьного возраста можно обеспечить национальные ценности семейных отношениях детей.
Ключевые слова. Семья, традиция, обычаи, культура, отношения, психика, ценности, идея, «дето–центрированность», трансформация.
Annotation. The purpose of the study is to provide a psychological analysis of the genealogy of family traditions, customs, and values of moral culture belonging to the Kyrgyz nation from father to child, and the value of family relationships. Relying on the “value” category of family relationship, the states and circumstances of recognition of values in the family relationship of children in relation to the positive or negative meaning of the phenomena or objects in the reality surrounding children were studied. The meaning of evaluating such activity: the rules, norms and values of human life were analyzed. If we rely on these theories, it was established that parent’s attitudes towards children in the field of education can be the main factors in reflecting reality. If we take education from this level, it can be noted that children of junior school age can be provided with national values.
Key words. Family, tradition, customs, culture, relationship, psyche, value, idea, “child-centeredness”, transformation.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.22
Закиров Акимжан,ОшМУ, псих.и.к., профессор
Мамадалы кызы Минура,ОшМУ, магистрант
АКЫЛ-ЭСИ АРТТА КАЛГАН БАЛДАРДЫН БААРЛАШУУСУНА ПСИХОЛОГИЯЛЫК АНАЛИЗ
Аннотация: Кенже мектеп окуучуларын инсан катары калыптандырууда чоң тоскоолдукту жаратып жаткан психикалык фактордун бири болуп, балдардын интеллектуалдык жактан артта калышы саналат. Тагыраак айтканда “акыл-эсинин артта калышы”, мындай факторлор инсандар аралык байланыштын өнүгүшүнө терс таасирин тийгизип, курчап турган чөйрө, адамдар жөнүндө ой-пикирлерди калыптандырууда, алар менен толук байланышты түзүүдө олуттуу кемчиликтерге алып келерин бир катар дефектологиялык, психологиялык изилдөөлөр тастыктаган. Ушул проблема макаланын негизги акуалдуулугун түзсө, аны чечүүнүн теориялык, методикалык жагдайлары макаланын маңызын жаратып турат. Акыл – эсинен артта калган балдарды, акыл-эстүү балардын катарында окутуп, тарбиялоодо ата-эне, мугалимдер үчүн, бул балдар жөнүндө макалада психологиялык теориялар жана методикалар анализге алынып, психиканы коррекциялоочу конкретүү сунуштар берилген.
Түйүндүү сөздөр: Инсан, бала, психика, деффектология, психология, үй-бүлөө, ата-эне, функция, маанай, эмоция.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ОБЩЕНИЯ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫХ ДЕТЕЙ
Аннотация: Одним из психических факторов, создающих большое препятствие в формировании младших школьников как личности, является интеллектуальная отсталость детей. Точнее, «умственная отсталость», такие факторы отрицательно влияют на развитие межличностного общения, ряд дефектологических и психологических исследований подтвердили, что они приводят к серьезным недостаткам формирования мнения об окружающей среде, людях и налаживанию полноценного общения с ними. Эта проблема является основной актуальностью статьи, то теоретические и методологические аспекты ее решения составляют суть статьи. В статье об этих детях были проанализированы психологические теории и методы, даны конкретные рекомендации по коррекции психики детей.
Ключевые слова: Личность, ребенок, психика, дефектология, психология, семья, родители, функции, настроение, эмоции.
PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF COMMUNICATION IN MENTALLY RETARDED CHILDREN
Annotation. One of the mental factors that creates a big obstacle in the formation of younger schoolchildren as individuals is the intellectual retardation of children. More precisely, “mental retardation”, such factors negatively affect the development of interpersonal communication; a number of defectological and psychological studies have confirmed that they lead to serious shortcomings in forming opinions about the environment, people and establishing full-fledged communication. with them. This problem is the main relevance of the article, then the theoretical and methodological aspects of its solution constitute the essence of the article. In the article about these children, psychological theories and methods were analyzed and specific recommendations for mental correction were given.
Key words: Personality, child, psyche, defectology, psychology, family, parents, functions, mood, emotions.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.23
Закиров Акимжан,ОшМУ, псих.и.к., профессор
Ысманжан кызы Бубия,ОшМУ, магистрант
Аннотация. Азыркы мезгидеги мектепке чейинки балдарды улуттук када-салттын, үрп-адаттын, адеп-ахлактык маданияттында уюштурула турган үй-бүлөөлүк мамиленин баалуулуктарында тарбиялоонун психологиялык-педагогикалык негиздери анализге алынды. Бул факторлор, балдардын инсандык сапатын калыптандыруунун теориялык маалыматары, экиспериментик далидөөдөгү шарттар менен, өз-ара дал келбегендигин психологияда далилдөөгө аракеттер жасалды. Мектепке чейинки балдарды улуттук каада – салттын негизинде тарбиялоо өз жемишин бере албай жаткандыгы, алар өздөрүү дагы жаңы эмонсипацияланган маданияттагы, ата салттында жашаган тарбиялардын дал келбей жатышы менен мүнөздөлүүдө. Үй-бүлөлөк када-салт менен дал келбей, натыйжада ата-эне менен баланын өз ара мамилесинин баалуулугу жоголуп, салтту эрежелер, када-салттар, үй-бүлөөлүк маданият тарбиялоонун башка векторун көрсөтүп жатат. Ошондуктан каада-салтты, үрп-адаттагы мамиленин баалуугунда балдарга жакындан тарбия берип жатышкан ата-энеге, окутуучу-тарбиячылар эски менен жыңы маданиятын ортосундагы тоскоолдуктарга билгичтик менен мамиле жасап, жумуш алып баруу сунушталат.
Түйүндүү сөздөр: психология, педагогика, үй-бүлө, салт-сана, үрп-адат, маданият, эмонсипация, вектор, тарбия, баалуулук, социалдашуу.
ПСИХОЛОГИЯ СОЦИАЛЬНЫХ БАРЬЕРОВ В ВОСПИТАНИИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНИКА В УЧЕТЕ ЦЕННОСТИ ОТНОШЕНИЙ В СЕМЬЕ
Аннотация. Проанализированы психолого-педагогические основы воспитания современных дошкольников на ценностях семейных отношений, организованных в национальных традициях, обычаях и нравственной культуре. В психологии предпринимались попытки доказать, что эти факторы, теоретические данные формирования детской личности, не совпадают с условиями эксперимента. Оно характеризуется тем, что воспитание дошкольников на основе национальных обычаев и традиций не приносит плодов, а сами они живут в вновь эмансипированной культуре и живут традициями своих предков. Семья не совпадает с традицией, в результате теряется ценность детско-родительского взаимодействия, а традиция представляется правилами, традициями, семейной культурой как еще одним вектором воспитания. Поэтому родителям, учителям и педагогам, которые внимательно прививают детям ценность традиционных и привычных отношений, рекомендуется умело преодолевать препятствия между двумя культурами.
Ключевые слова: психология, педагогика, семья, традиция, обычаи, культура, эмансипация, ценности, социализация.
Annotation. The psychological and pedagogical foundations of educating modern preschoolers on the values of family relationships organized in national traditions, customs and moral culture are analyzed. In psychology, attempts have been made to prove that these factors, theoretical data for the formation of a child’s personality, do not coincide with the experimental conditions. It is characterized by the fact that the education of preschool children on the basis of national customs and traditions does not bear fruit, and they themselves live in a newly emancipated culture and live by the traditions of their ancestors. The family does not coincide with tradition, as a result, the value of parent-child interaction is lost, and tradition is presented as rules, traditions, and family culture as another vector of education. Therefore, parents, teachers and educators who are careful to instill in children the value of traditional and customary relationships are encouraged to skillfully navigate the barriers between two cultures.
Key words: psychology, pedagogy, family, tradition, customs, culture, emancipation, values, socialization.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.24
Зикирова Ч.А.,ОшТУ, ага окутуучу,
Закирова А.А., ОшТУ,окутуучу aizada.zakirova77@gmail.com
ОНЛАЙН ОКУТУУ УЧУРУНДА ТАРБИЯЛЫК ИШТЕРДИ УЮШТУРУУНУН ЖОЛДОРУ
Аннотация: Бул макалада, жалпысынан онлайн жана айрыкча англис тилин дистанттык окутуунун өзгөчөлүктөрүнө арналган. Заманбап билим берүү процессинде аралыктан окутуу технологияларын колдонуу зарылдыгы түшүндүрүлүп, аралыктан окутуунун артыкчылыктары менен кемчиликтери ачыкка чыгарылды. Дистанттык окутуунун практикалык маселесине өзгөчө көңүл бурулуп, анын формалары баяндалып, университетте англис тилинде дистанттык окутууну колдонуу идеялары сунушталды. Онлайн билим берүү, өз кызматкерлеринин көндүмдөрүн өнүктүрүүгө кызыктар уюмдарда да көбүрөөк кызыгуучуларды тартууда. Аралыктан билим берүүнүн көптөгөн түрлөрү бар, анын ичинде онлайн курстары, мобилдик тиркемелер, виртуалдык жана кеңейтилген чындыкты колдонуу. Алардын ар биринин өзүнүн жакшы жана жаман жактары бар, ошондуктан методду тандоодо студенттердин конкреттүү муктаждыктарын жана максаттарын эске алуу маанилүү. Түйүндүү сөздөр: аралыктан окутуу, көндүмдөр, онлайн курстар, англис тилин окутуу, билим берүү технологиялары
СПОСОБЫ ОРГАНИЗАЦИИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРИ ОНЛАЙН ОБУЧЕНИИ
Аннотация. Статья посвящена особенностям онлайн обучения в целом и особенностям дистанционного обучения английскому языку в частности, объясняется необходимость применения дистанционных образовательных технологий в современном учебном процессе, а также раскрываются преимущества и недостатки дистанционного обучения. Особое внимание уделяется практическим вопросом дистанционного обучения, описываются его формы и предлагаются идеи по применению дистанционного обучения английскому языку в вузе. Онлайн обучение приобретает все больше клиентов в организациях, которые заинтересованы в развитии навыков своих сотрудников. Существует множество видов дистанционного образования, включая онлайн-курсы, мобильные приложения, использование виртуальной и дополненной реальности. Каждый из них имеет свои плюсы и минусы, поэтому при выборе метода важно учитывать конкретные потребности и цели обучающихся.
Ключевые слова: дистанционное обучение, навыки, онлайн-курсы, преподавание английского языка, образовательные технологии.
WAYS TO ORGANIZE ACADEMIC WORK DURING ONLINE TRAINING
Annotation. The article is devoted to the features of distance learning in general and the features of distance learning in English in particular. The necessity of using distance learning technologies in the modern educational process is explained, as well as the advantages and disadvantages of distance learning are revealed. Particular attention is paid to the practical issue of distance learning, its forms and ideas for the use of distance learning of the English language in the university are described.Distance learning is gaining more and more clients in organizations that are interested in developing the skills of their employees. There are many types of remote education, including online courses, mobile applications, and using virtual and augmented reality. Each of them has its own pros and cons, so when choosing a method, it is important to take into account the specific needs and goals of students.
Keywords: distance learning, skills, online courses, English language teaching, educational technologies.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.25
Искендер кызы Нурайым,ОшМУ, магистрант
Бообекова А.А.,ОшМУ, магистрант
МЕКЕН ТААНУУ САБАГЫН ИНТЕГРАЦИЯЛАП ОКУТУУДА ПРЕДМЕТ АРАЛЫК БАЙЛАНЫШТАР
Аннотация. Макалада жалпы орто мектептин башталгыч класстарында мекен таануу сабагын окутууда предмет аралык байланыштардын түрлөрү көптөгөн функцияларды аткара тургандыгы, гуманитардык предметтер менен байланышы көрсөтүлдү. Башталгыч класстарда мекен таануу предметин окутууда дисциплина аралык байланыштардын түрлөрү көптөгөн функцияларды аткара тургандыгы жана предметтер менен байланышы бекемделет. Предмет аралык байланыштар орто мектепте окутуунун маанилүү принциби. Предмет аралык байланыштар табигый илимий жана коомдук – гуманитардык циклдагы предметтердин байланышын камсыз кылып, аларды башталгыч класс окуучулардын эмгектенүүсү менен байланыштырат. Предмет аралык байланыштардын жардамы менен курчап турган дүйнөнү окуткан мугалими башка предметтерден берген мугалимдер менен бирдикте окуу–тарбиялык маселелерди багыттуу чече алышат, предметтердин мазмунун кеңейтет.
Түйүндүү сөздөр: интеграция, предмет аралык байланыш, илимдер аралык синтез, методологиялык синтез, илим жана коомдук практиканын синтези, предмет аралык байланыштардын функциялары, предмет аралык байланыштардын түрлөрү.
МЕЖПРЕДМЕТНЫЕ СВЯЗИ В КОМПЛЕКСНОМ ПРЕПОДАВАНИИ РОДИНОВЕДЕНИЯ
Аннотация. В статье указано виды и функции межпредметных связей в обучении предмета родиноведение, а также связи с гуманитарными предметами. Обучение в начальных классах предмета родиноведение усиливается межпредметная связь которая свою очередь выполняет несколько функций. В средней школе межпредметные связи являются важнейшими принципами обучения. Межпредметные связи обеспечивают связь между естественнонаучными и общественно-гуманитарными циклами, при изучении их у учеников начальных классов вырабается интерес к этим предметам. А также с помощью межпредметных связей учителя данных предметов совместно решают задачи учебно-воспитательной работы, расширяя содержание преметов.
Ключевые слова: межпредметные связи, межнаучный синтез, метологический синтез, синтез науки и общественной практики, функции межпредметных связей, виды межпредметных связей
INTERDISCIPLINARY CONNECTIONS IN THE INTEGRATED TEACHING OF HOMELAND STUDIES
Annotation. The article indicates the types and functions of interdisciplinary connections in teaching the subject of homeland studies, as well as connections with humanitarian subjects. Teaching in the elementary grades of the subject of homeland studies strengthens the interdisciplinary connection, which in turn performs several functions. In secondary school, interdisciplinary connections are the most important principles of learning. Interdisciplinary connections provide a link between natural science and socio-humanitarian cycles, and when studying them, primary school students develop an interest in these subjects. And also, with the help of interdisciplinary connections, teachers of these subjects jointly solve the tasks of educational work, expanding the content of premets.
Key words: interdisciplinary connections, interdisciplinary synthesis, metological synthesis, synthesis of science and social practice, functions of interdisciplinary connections, types of interdisciplinary connections.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.26
Калыкова Мээрбан Аскаралиевна,ОшМУ, магистрант
Бообекова А.А.,ОшМУ, магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТЫН ОКУУЧУСУНУН ИНСАНДЫГЫН ӨНҮКТҮРҮҮДӨ ТАБИЯТ ТААНУУ БИЛИМИНИН МААНИСИ
Аннотация. Башталгыч класстын окуучусунун инсандыгын өнүктүрүүдө табият таануу предметинин мазмунун, окуу процессинде колдонулуучу окутуунун ыкмаларын жана формаларын өздөштүрүү менен биримдикте ишке ашкандыктан, методологиянын аталган компоненттеринин ар бирин талдоодо бул потенциалды ишке ашыруу маселелери белгиленет. Башталгыч илимий билим берүүнүн калыптануу жана өнүгүү тарыхы мындай билим берүүнүн жактоочулары менен каршылаштарынын ортосундагы күрөш менен мүнөздөлөт. Табигый илимди колдоочулардын эң орчундуу аргументтеринин бири баланын инсандыгын өнүктүрүүдө анын эбегейсиз зор мааниси болуп келген. Табигый илимдердин белгилүү бир көлөмүн, анын ичинде экологиялык билимдерди жана практикалык көндүмдөрдү калыптандыруу менен табият таануу курстары адамдын жалпы маданиятынын ажырагыс бөлүгү болгон баланын эрудициясын өнүктүрөт.
Түйүндүү сөздөр: табият таануу, өнүгүү потенциалы, инсандыгын өнүктүрүү, методология, окутуунун ыкмалары, формалары, компоненттер, классификация.
ЗНАЧЕНИЕ ЕСТЕСТВЕННОНАУЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНИКА
Аннотация. Поскольку развитие личности ученика начальной школы происходит в единстве с усвоением содержания предмета естествознания, методов и форм обучения, применяемых в процессе обучения, при анализе каждого из названных компонентов методологии намечаются вопросы реализации этого потенциала. История становления и развития начального научного образования характеризуется борьбой между сторонниками и противниками такого образования. Одним из наиболее веских аргументов сторонников естественных наук всегда было его огромное значение для развития личности ребенка. Развивая определенный объем естественных наук, включая экологические знания и практические навыки, курсы естествознания развивают эрудицию ребенка, которая является неотъемлемой частью общей культуры человека.
Ключевые слова: естествознание, потенциал развития, развитие личности, методика, методы обучения, формы, компоненты, классификация.
Annotation. Since the development of the personality of a primary school student occurs in unity with the assimilation of the content of the subject of natural science, methods and forms of education used in the learning process, the analysis of each of these components of the methodology outlines the issues of realizing this potential. The history of the formation and development of primary scientific education is characterized by a struggle between supporters and opponents of such education. One of the most compelling arguments of the supporters of natural sciences has always been its great importance for the development of a child’s personality. By developing a certain amount of natural sciences, including environmental knowledge and practical skills, natural science courses develop a child’s erudition, which is an integral part of the general human culture.
Key words: natural science, developmental potential, personality development, methodology, teaching methods, forms, components.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.27
Келдибек кызы Айназик,ОшМУ, магистрант
Алиева Канышай Уларовна,ОшМУ, доцент
СОЦИАЛДЫК ПЕДАГОГДУН ПЕДАГОГИКАЛЫК ИШМЕРДҮҮЛҮГҮНҮН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация. Кыргызстандын мектептеринин окуучуларынын социалдык маселелерин чечүү көп жылдык тажрыйбаларга таянат. Адатта балдарга байланышкан маселени буга чейин класс жетекчи чечип, социалдык педагогдун, социалдык кызматкерлердин функциялары анчалык зарыл болгон эмес. Бирок, ар кандай ички жана сырткы саясий экономикалык кырдаал баланы башкарууда класс жетекчинин жетишпей жаткандыгына маани берип, учурда жалпы билим берүүчү орто мектептерде жаңы атайын мектептик кызмат түзүлдү. Ал социалдык педагогдун кызматы. Социалдык педагог – бул адистик, мектептеги түрдүү адистиктеги мугалимдердин ишмердүүлүгүнө методикалык сунуш берет. Мындан башка окуучулар менен жекече социалдык- педагогикалык иштерди, түрдүү топтогу мектеп окуучулары, алардын ата-энелери , мугалимдер менен тыгыз байланышта иш алып барат.
Түйүндүү сөздөр: социалдык педагог, укук, милдет, жоопкерчилик, коом,социалдык проблемалар, камкордук, педагогикалык кеңеш.
ОСОБЕННОСТИ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СОЦИАЛЬНОГО ПЕДАГОГА
Аннотация. Решение социальных проблем учащихся школ Кыргызстана основано на многолетнем опыте. Обычно проблему, связанную с детьми, решал классный руководитель, а функции социального педагога и социальных работников были не столь необходимы. Однако различные внутренние и внешние политические и экономические ситуации придали большое значение отсутствию классного руководителя по управлению детьми, и в настоящее время в общеобразовательных средних школах создана новая специальная школьная служба. Он социальный педагог. Социальный педагог – специальность, обеспечивающая методическое обеспечение деятельности учителей различных специальностей в школе. Кроме того, он проводит индивидуальную социально-педагогическую работу со студентами, в тесном контакте с разными группами школьников, их родителями и учителями.
Ключевые слова: социальный педагог, право, обязанность, ответственность, общество, социальные проблемы, забота, педагогический совет.
FEATURES OF THE PEDAGOGICAL ACTIVITY OF A SOCIAL PEDAGOGUE
Аnnotation. Solving the social problems of students of Kyrgyzstan’s schools is based on many years of experience. Usually, the problem related to children was solved by the class teacher, and the functions of the social teacher and social workers were not so necessary. However, various internal and external political and economic situations have given importance to the lack of a class teacher in the management of children, and now a new special school service has been created in general education secondary schools. He is a social educator. Social pedagogue is a specialty that provides methodical suggestions for the activities of teachers of various specialties at school. In addition, he conducts individual socio-pedagogical work with students, in close contact with different groups of schoolchildren, their parents, and teachers.
Key words: social pedagogue, right, duty, responsibility, society, social problems, care, pedagogical advice.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.28
Максудова Шахризода Фарходовна,ОшМУ, магистрант
КЕНЖЕ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН АРАСЫНДАГЫ МАМИЛЕЛЕРДИ КАЛЫПТАНДЫРУУ ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ
Аннотация. Бул макалада кенже мектеп жашындагы балдардын инсандар аралык мамилелерин калыптандыруунун өзгөчөлүктөрү каралат. Бул мезгилде балдар социалдык көндүмдөрдү жаңыдан үйрөнүп, курчап турган дүйнө менен өз ара аракеттенүүнү үйрөнө башташат. Бул макаланын максаты кенже окуучулардын арасындагы мамилелерди түзүү өзгөчөлүктөрүн талдоо жана бул жараянга таасир этүүнү аныктоо болуп саналат. Психологиялык жана социологиялык изилдөөлөрдүн негизинде жаш курактык өзгөчөлүктөрдүн социалдык көндүмдөрдүн өнүгүшүнө тийгизген таасирин, ошондой эле бул процессте үй-бүлөнүн жана тарбиялык чөйрөнүн ролун талдайт. Чоңдордун колдоо жана түшүнүү, ошондой эле кенже мектеп окуучуларынын ийгиликтүү социалдык адаптацияланышы жана алардын коомго аралашуусу үчүн жагымдуу атмосфераны түзүүнүн маанилүүлүгү баса белгиленген.
Түйүндүү сөздөр: кенже мектеп окуучулары, үй-бүлө, ата-эне, мугалим, мамилелер, инсандар аралык мамилелер, калыптандыруу, баарлашуу көндүмдөрү.
ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация. В данной статье рассматриваются особенности формирования межличностных отношений у детей младшего школьного возраста. В этот период дети начинают заново осваивать социальные навыки и учиться взаимодействовать с окружающим миром. Целью данной статьи является анализ особенностей формирования взаимоотношений между младшими школьниками и выявление влияния на этот процесс. На основе психологических и социологических исследований анализируется влияние возрастных особенностей на развитие социальных навыков, а также роль семьи и образовательной среды в этом процессе. Подчеркивается важность создания благоприятной атмосферы для поддержки и понимания со стороны взрослых, а также для успешной социальной адаптации младших школьников и их участия в жизни общества.
Ключевые слова: младшие школьники, семья, родители, учитель, отношения, межличностные отношения, формирование, коммуникативные навыки.
FEATURES OF THE FORMATION OF RELATIONSHIPS AMONG YOUNGER STUDENTS
Annotation. This article discusses the features of the formation of interpersonal relationships in primary school children. During this period, children begin to relearn social skills and learn to interact with the world around them. The purpose of this article is to analyze the peculiarities of the formation of relationships between younger schoolchildren and identify the impact on this process. Based on psychological and sociological research, the influence of age characteristics on the development of social skills, as well as the role of the family and the educational environment in this process, is analyzed. The importance of creating a favorable atmosphere for support and understanding from adults, as well as for the successful social adaptation of younger schoolchildren and their participation in society is emphasized.
Key words: primary school students, family, parents, teachers, relationships, interpersonal relationships, formation, communication skills.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.29
Мамашова Гүлүм Сабыровна,ОшМУ, магистрант
ТҮШҮНДҮРМӨЛҮҮ КӨРКӨМ ОКУУНУН САПАТТЫК БАСКЫЧТАРЫ
Аннотация. Адам баласынын, айрыкча, балдардын турмушунда китептин зор мааниси бар экендиги далилдөөнү талап кылбайт. Турмуштук тажрыйбасы аз, билим денгээли чектелген, оозеки жана жазуу речтери жарды окуучуларды “жарыкка” жетелеп чыгарууда, алардын айлана-чөйрөгө, коомго болгон көз карашын калыптандырууда, эстетикалык табитин өстүрүп, ышкысын ойготууда, эркин бекемдеп, адептүүлүккө тарбиялоодо китептин, анын ичинде көркөм китептин ролу зор. Көркөм чыгармалар жеке гана булар эмес, билим берүүчүлүк да мааниге ээ. Н. К. Крупская бул туурасында “Балдар адабияты жана балдардын окуусу жөнүндө” деген эмгегинде мындай деп жазган: “Балдардын китеп окуусу жөнүндөгү маселе – бул эн маанилүү маселелердин бири. Китеп окуу чондорго караганда балдардын өмүрүндө алда канча зор роль ойнойт. Бала чакта окуган китеп өмүр бою болбосо да, эстеринде узака чейин бекем сакталат да, алардын келечектеги өсүшүнө таасир берет. Окуган китептери аркылуу балдардын дүйнөгө болгон түшүнүктөрү белгилүү бир өлчөмдө кеңейет. Китептер аларда белгилүү жүрүш-туруштарды иштеп чыгарат”.
Бул макалада түшүндүрмөлүү көркөм окуунун сапаттык баскычтары, алардын окуу көндүмдөрүн арттыруудагы ролу жана бул баскычтарды ырааттуу ишке ашыруунун жолдору тууралуу сөз болот.
Түйүндүү сөздөр: окуу көндүмдөрү, үндүн тону, үндүн күчү, ритмди колдонуу, кептин темпи (тездетүү же басаңдатуу), тыным жасоо, тондун методикасы, окуу, текст, фраза.
КАЧЕСТВЕННЫЕ ЭТАПЫ ОБЪЯСНИТЕЛЬНОГО ВЫРАЗИТЕЛЬНОГО ЧТЕНИЯ
Аннотация. Тот факт, что книга имеет большое значение в жизни людей, особенно детей, не требует доказательств. Книга, в том числе художественная, играет большую роль в воспитании у учащихся, имеющих малый жизненный опыт, ограниченный уровень образования, устной и письменной речи, воспитании нравственности, формировании у них взглядов на окружающую среду, общество, воспитании эстетического вкуса и страсти. Произведения искусства имеют не только личное, но и образовательное значение. Н. К. Крупская писала об этом в своей работе “о детской литературе и детском чтении”: “вопрос о детском чтении-один из важнейших. Чтение играет гораздо большую роль в жизни детей, чем у взрослых. Даже если книга, которую Вы читаете в детстве, не является пожизненной, она может длительное время оставаться в памяти и влиять на их будущий рост. Через книги, которые они читают, представления детей о мире расширяются до определенной степени. Книги развивают в них определенное поведение”.
В данном статье речь идет о качественных этапах объяснительного чтения, об их ролы в повышенных учебных навыков и путях последовательной реализации данных этапа.
Ключевые слова: учебные навыка, голосовой тон, сила голоса, применение ритма, темпы речи (ускорение или ослабление), пауза, методика тона, чтение, текст, фраза.
QUALITATIVE STAGES OF EXPLANATORY EXPRESSIVE READING
Annotation. The fact that the book is of great importance in the lives of people, especially children, does not require proof. The book, including fiction, plays an important role in educating students with little life experience, limited level of education, oral and written speech, education of morality, formation of their views on the environment, society, education of aesthetic taste and passion. Works of art have not only personal, but also educational significance. N. K. Krupskaya wrote about this in her work “on children’s literature and children’s reading”: “the issue of children’s reading is one of the most important. Reading plays a much bigger role in children’s lives than in adults. Even if the book you read as a child is not lifelong, it can remain in the memory for a long time and influence their future growth. Through the books they read, children’s ideas about the world expand to a certain extent. Books develop certain behaviors in them.”
This article deals with the qualitative stages of explanatory reading, their role in improving learning skills and ways to consistently implement these stages.
Key words: training skills, voice tone, voice strength, rhythm application, speech rate (acceleration or attenuation), pause, tone technique, reading, text, phrase .
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.30
Молдалиева Айнура Толоновна,ОшМУ, магистрант
ОКУУ КӨНДҮМДӨРҮН АРТТЫРУУ СТРАТЕГИЯСЫ
Аннотация. Окуу – бул татаал процесс. Окуу жаңы маалыматты кабыл алуунун негизги булагы катары каралат. Мектепке окуучулардын окуу көндүмдөрүнө ээ болуусу башка предметтерди ийгиликтүү окуп үйрөнүүгө, өздөштүрүүгө негизги фактор болуп саналат. “Окуу” термини ар түрдүү мааниде колдонулат: тар мааниде алсак – бул, окуу көндүмдөрүн калыптандыруу; окуу техникасын өздөштүрүү; кең мааниде болсо- окуу техникасынын өздөштүрүү менен бирге окуп түшүнүүгө жетиштүү. Биз “окуу” терминин окуу ишмердүүлүгүн бир түрү катары карайбыз. Башталгыч класстардагы окуучулардын окуу көндүмдөрү негизинен адабий окуу предметинде калыптанат жана ал башталгыч мектептеги бардык окуу предметтерин окуп үйрөнүүдө башкы курал болот. Окуу көндүмдөрү бардык окуу предметтерин окуп үйрөнүүдө активдүү колдонулуп, алар аркылуу башка окуу предметтер өздөштүрүлөт. Бул макалада окуучунун окуу көндүмдөрүн арттырууда стратегиялардын орду, аларды текст менен иштөөдө колдонуунун жолдору баяндалат.
Түйүндүү сөздөр: стратегия, иллюстрациялар, визуалдаштыруу, графикалык уюштургучтар, көйгөйлөрдү чечүү, болжолдоо, идея, тажрыйба, сюжет, каарман.
СТРАТЕГИЯ УВЕЛИЧЕНИЯ УЧЕБНЫХ НАВЫКОВ
Аннотация. Обучение – сложный процесс. Обучение рассматривается как основной источник получения новой информации. Приобретение школьниками навыков чтения является основным фактором успешного изучения и освоения других предметов. Термин “чтение” употребляется в разных значениях: в узком смысле – это формирование навыков чтения; овладение техникой чтения; в широком смысле-освоение техники чтения вместе с пониманием прочитанного. Мы рассматриваем термин “обучение” как форму учебной деятельности. Навыки чтения учащихся начальной школы в основном формируются в литературном учебном предмете, и он будет основным инструментом в обучении чтению по всем учебным предметам в начальной школе. Навыки чтения активно используются в обучении чтению по всем учебным предметам, посредством которых осваиваются другие учебные предметы.
В данном статье речь идет о месте стратегий в увеличения учебных навыков об их использовании в работе с текстом.
Ключевые слова: стратегия, иллюстрации, визуализация, графические организаторы, решение проблем, прогнозирование, идея, опыт, сюжет, персонаж.
Annotation. Learning is a complex process. Learning is considered as the main source of new information. The acquisition of reading skills by schoolchildren is the main factor in the successful study and development of other subjects. The term “reading” is used in different meanings: in a narrow sense, it is the formation of reading skills; mastering the technique of reading; in a broad sense, mastering the technique of reading along with reading comprehension. We consider the term “learning” as a form of educational activity. The reading skills of elementary school students are mainly formed in the literary academic subject, and it will be the main tool in teaching reading in all academic subjects in elementary school. Reading skills are actively used in teaching reading in all academic subjects, through which other academic subjects are mastered.
This article is about the place of strategies in increasing educational skills about their use in working with text.
Key words: strategy, illustrations, visualization, graphic organizers, problem solving, forecasting, idea, experience, plot, character.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.31
Молдогозуева Гулзина,ОшМУ, магистрант
БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА КӨРКӨМ САБАТТУУЛУККА ОКУТУУНУН МАЗМУНУ, МАКСАТЫ ЖАНА МИЛДЕТТЕРИ
Аннотация. Көркөм сабаттуулук – адамдын обьективдүү чындыкка карата болгон белгилүү көркөм-сабаттуулукка мамилесин калыптандыруу. Көркөм сабаттуулукка окутуу процессинде белгилүү коомдогу көркөм- баалуулуктардын дүйнөсүнө берилүүчү мүнөздөмөлөргө ылайык инсандын ошол баалуулуктарга карата туура багыты иштелип чыгууга тийиш. Ошол эле учурда көркөм сабаттуулукка окутуу процессинде инсандагы обьективдүү чындыкты көркөм-эстетикалык кабыл кылып, көркөм-эстетикалык баалоо жөндөмүн калыптандыруу жана өстүрүү, көркөм табитин жана идеалын окутуулоо менен анын сулуулуктун закон ченемдүүлүгүнө ылайык чыгармачылык жөндөмүн, искусстводо, эмгек ишмердүүлүгүндө, жашоо турмушунда, жүруш-турушунда көркөм-эстетикалык баалуулуктарды жаратуу жөндөмдүүлүгүн калыптандырыруу.
Түйүндүү сөздөр: башталгыч класс, көркөм сабаттулук, көркөм баалуулук, окутуу процесси, эстетика, формализм, ооз эки чыгарма, социалист-утописттер.
СОДЕРЖАНИЕ, ЦЕЛЬ И ЗАДАЧИ ПРЕПОДАВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ГРАМОТНОСТИ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
Аннотация. Художественная грамотность – это формирование отношения человека к известной художественной грамотности по отношению к объективной действительности. В процессе обучения художественной грамотности, согласно характеристикам, данным миру художественных ценностей в определенном обществе, должна вырабатываться правильная ориентация человека на эти ценности. В то же время в процессе обучения художественной грамотности объективную действительность в человеке следует воспринимать художественно и эстетично, формируя и развивая способность художественно и эстетически ценить, а обучая художественному вкусу и идеалам – его творческие способности в соответствии с ними. с законами красоты, в искусстве, творчестве, жизни и поведении формирование способности создавать художественно-эстетические ценности.
Ключевые слова: начальная школа, художественная грамотность, художественная ценность, учебный процесс, эстетика, формализм, устное творчество, социалисты-утописты.
CONTENT, PURPOSE AND OBJECTIVES OF TEACHING ARTISTIC LITERACY IN PRIMARY CLASSES
Annotation. Artistic literacy is the formation of a person’s attitude towards known artistic literacy in relation to objective reality. In the process of teaching artistic literacy, according to the characteristics given to the world of artistic values in a particular society, the correct orientation of a person towards these values must be developed. At the same time, in the process of teaching artistic literacy, objective reality in a person should be perceived artistically and aesthetically, forming and developing the ability to appreciate artistically and aesthetically, and by teaching artistic taste and ideals – his creative abilities in accordance with them. with the laws of beauty, in art, creativity, life and behavior, the formation of the ability to create artistic and aesthetic values.
Key words: primary school, artistic literacy, artistic value, educational process, aesthetics, formalism, oral creativity, utopian socialists.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.32
Мусаева Жумакан,ОшМУ, магистрант
Абдувапова А.Т.,ОшМУ, улук окутуучу
МАМЛЕКЕТТИК САЯСАТ ИШКЕ АШЫРЫЛУУДАГЫ ҮЙ- БҮЛӨЛҮК КЫЗЫКЧЫЛЫКТАРДЫ ЖАКШЫРТУУНУН НЕГИЗГИ БАГЫТТАРЫ
Аннотация. Макала үй- бүлөнүн кызыкчылыктарын ишке ашырууда мамлекеттик саясаттын негизги багыттарын өркүндөтүү маселелерин изилдөөгө арналган. Кыргызстанда биринчи кезекте конституциялык укуктарды камсыз кылуу жана ишке ашыруу менен байланышкан көйгөйдү мамлекетке башкача кароого жана талдап чыгууга мүмкүндүк берүүчү так мамлекеттик үй- бүлөлүк саясаттын зарылдыгына байланыштуу артыкчылыктуу милдеттер белгиленген.
Түйүндүү сөздөр: мамлекеттик үй-бүлө саясаты, үй-бүлө, үй–бүлөнүн, энеликтин жана баланын таламдары, коргоо механизми, жарандардын укуктары жана эркиндиктери, үй-бүлөнү коргоо жана коргоо, чаралардын комплекси, конституция.
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ УЛУЧШЕНИЯ СЕМЕЙНЫХ ИНТЕРЕСОВ ПРИ РЕАЛИЗАЦИИ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПОЛИТИКИ
Аннотация. Статья посвящена изучению вопросов совершенствования основных направлений государственной политики в реализации интересов семьи. В Кыргызстане намечены приоритетные задачи в первую очередь в связи с необходимостью четкой государственной семейной политики, позволяющей государству по – другому рассматривать и анализировать проблему, связанную с обеспечением и реализацией конституционных прав.
Ключевые слова: государственная семейная политика, семья, интересы семьи, материнства и ребенка, механизм защиты, права и свободы граждан, защита и защита семьи, комплекс мер, конституция.
THE MAIN DIRECTIONS OF IMPROVING FAMILY INTERESTS IN THE IMPLEMENTATION OF STATE POLICY
Annotation. The article is devoted to the study of the issues of improving the main directions of state policy in the realization of the interests of the family. Priority tasks have been outlined in Kyrgyzstan, primarily in connection with the need for a clear state family policy that allows the state to consider and analyze the problem related to the provision and implementation of constitutional rights in a different way.
Key words: state family policy, family, interests of the family, motherhood and child, protection mechanism, rights and freedoms of citizens, protection and protection of the family, a set of measures, the constitution.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.332
Найманбаев Муктарбек Жумашович,Б.Осмонов атындагы ЖАМУ,
п.и.к., доцент Маматкулова А., Б.Осмонов атындагы ЖАМУ, магистрант
ЖОМОКТОР АРКЫЛУУ БАЛДАРДЫ АКЫЛ-ЭСТҮҮЛҮККӨ ЖАНА АДЕП-АХЛАККА ТАРБИЯЛОО
Аннотация: Макалада мектепке чейинки жана кенже мектеп жашындагы балдарды жомок аркылуу жүрүм-турумуна, кулк-мүнөзүнө таасир этип, акыл-эстүүлүккө, адеп-ахлакка тарбиялоо идеялары берилген. Ошондой эле жомокторду колдонууда тиешелүү методдорду, ыкмаларды пайдалануу жолдору жана этаптар боюнча иш жүргүзүү маселелери көрсөтүлгөн. Андан сырткары жомоктор менен иштөөдө ата-энелерди тартуу менен аларга методиканы үйрөтүү маселеси камтылган.
Түйүндүү сөздөр: мектепке чейинки курак, кенже мектеп жашындагы курак, жомок, акыл-эстүүлүк, адеп-ахлак, жомоктук каармандар, тарбиялоо, жүрүм-турум, идея.
ВОСПИТАНИЕ ИНТЕЛЛЕКТА И НРАВСТВЕННОСТИ ДЕТЕЙ ЧЕРЕЗ СКАЗКИ
Аннотация: В статье представлены идеи воспитания детей дошкольного и младшего школьного возраста в области разумности и нравственности путем воздействия на их поведение и характер посредством сказок. Также обозначены вопросы работы над этапами и способами использования соответствующих методов и приемов в использовании сказки. Кроме того, включена проблема обучения их методам вовлечения родителей в работу со сказками.
Ключевые слова: дошкольный возраст, младший школьный возраст, сказка, разум, мораль, сказочные персонажи, воспитание, поведение, идея.
EDUCATION OF CHILDREN’S INTELLIGENCE AND MORALITY THROUGH FAIRY TALES
Annotation: The article presents ideas for educating children of preschool and primary school age in the field of rationality and morality by influencing their behavior and character through fairy tales. Issues of working on the stages and ways of using appropriate methods and techniques in using a fairy tale are also outlined. In addition, the problem of teaching them methods of involving parents in working with fairy tales is included.
Key words: preschool age, primary school age, fairy tale, mind, morality, fairy-tale characters, education, behavior, idea.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.34
Оморов Сейитбек,ОшМУ, магистрант
КЛАСС ЖЕТЕКЧИНИН ИШМЕРДҮҮЛҮГҮН ӨНҮКТҮРҮҮНҮН ПЕДАГОГИКАЛЫК ШАРТТАРЫ
Аннотация. Бул макалада класс жетекчинин ишмердүүлүгүн компетенттүүлүк негизде өнүктүрүүнүн педагогикалык шарттары жана аларды камсыз кылууунун формалары, методдору, каражаттары талдоого алынды. Класс жетекчин ишмердүүлүгүн өнүктүрүү татаал педагогикалык система. Ар кандай эле педагогикалык системанын реалдуу педагогикалык процесстин компонентине айланышы белгилүү педагогикалык шарттарды сактоодон көз каранды. Ушундан улам класс жетекчинин ишмердүүлүгүн өнүктүрүү боюнча педагогикалык процесс кайтарымдуу жана туруктуу натыйжаларды жаратышы үчүн макалабыздын жыйынтыктоочу этабы катары аны камсыз кылуучу педагогикалык шарттарды аныктоо зарылчылыгы келип чыкты.
Түйүндүү сөздөр: класс жетекчи, ишмердүүлүк, педагогикалык шарттар, кенже класстын окуучулары, өнүктүрүү, методдор.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ РАЗВИТИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ КЛАССНОГО УЧИТЕЛЯ
Аннотация. В статье проанализированы педагогические условия компетентностного развития деятельности классного руководителя, а также формы, методы и средства их обеспечения. Развитие деятельности классного руководителя представляет собой сложную педагогическую систему. Превращение любой педагогической системы в составную часть реального педагогического процесса зависит от соблюдения определенных педагогических условий. В связи с этим на заключительном этапе нашей статьи необходимо определить педагогические условия, обеспечивающие его, чтобы педагогический процесс развития деятельности классного руководителя создавал возвратные и устойчивые результаты.
Ключевые слова: классный руководитель, деятельность, педагогические условия, младшие школьники, развитие, методы.
PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR THE DEVELOPMENT OF THE CLASSROOM TEACHER’S ACTIVITY
Аnnotation. The article analyzes the pedagogical conditions for the competence development of the class teacher’s activities, as well as the forms, methods and means of ensuring them. The development of the activities of the class teacher is a complex pedagogical system. The transformation of any pedagogical system into an integral part of the real pedagogical process depends on compliance with certain pedagogical conditions. In this regard, at the final stage of our article, it is necessary to determine the pedagogical conditions that ensure that the pedagogical process of developing the activities of the class teacher creates return and sustainable results.
Key words: class teacher, activities, pedagogical conditions, primary schoolchildren, development, methods.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.35
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна,ОшМПУ, п.и.к., доцент,
kandalathanturdubaeva@gmail.com
Кaмчиевa Aлтынaй Оcмонaлиевнa, ОшМПУ, мaгиcтрaнт
БAШТAЛГЫЧ КЛACCТЫН МAТЕМAТИКA CAБAКТAРЫНДA ӨЗ AЛДЫНЧA ИШТИ УЮШТУРУУНУН МЕТОДИКACЫ
Aннотaция. Бул мaкaлaдa бaштaлгыч клaccтын мaтемaтикa caбaктaрындa окуучулaрдын өз aлдынчaлыгын өнүктүрүү процеccи репродуктивдүү ишмердүүлүктөн чыгaрмaчылык ишмердүүлүккө чейин кaрaлaт, окутуу жaнa тaaнып-билүү иш-aрaкеттерин туурa уюштуруунун нaтыйжacы, .окуучулaрдын өз aлдынчa иштөөcү өзүн-өзү aңдaп-билүүгө, жоопкерчилик менен мaмиле жacоого жaнa өзүн-өзү тaртипке жетишерлик жогорку денгээлин тaлaп кылуугa бaгыттaлгaн окуу иш-чaрaлaрдын жогорку түрү кaтaры кaрaлaт. Ошондой эле өз aлдынчa иштөөcүн уюштуруунун методикacы жaнa aндaн күтүлүүчү нaтыйжaлaры жөнүндө берилди.
Түйүндүү cөздөр. өз aлдынчa иштөө, окуучу, бaштaлгыч билим берүү, окуу процеccи, мугaлим, өзүн-өзү aңдaп-билүү, жоопкерчилик менен мaмиле жacоо.
МЕТОДИКA ОРГAНИЗAЦИИ CAМОCТОЯТЕЛЬНОЙ РAБОТЫ НAЧAЛЬНЫХ КЛACCОВ НA УРОКAХ МAТЕМAТИКИ
Aннотaция. В дaнной cтaтье рaccмaтривaетcя процеcc рaзвития caмоcтоятельноcти учaщихcя нa урокaх мaтемaтики в нaчaльной школе от репродуктивной к творчеcкой деятельноcти, результaт прaвильной оргaнизaции учебно-познaвaтельной деятельноcти, caмоcтоятельнaя рaботa учaщихcя приводит к caмоcознaнию, ответcтвенному поведению и уверенноcти в cебе. рaccмaтривaетcя кaк выcокий вид учебной деятельноcти, нaпрaвленный нa требовaние доcтaточно выcокого уровня диcциплины. Тaкже было рaccкaзaно о методе оргaнизaции caмоcтоятельной рaботы и ожидaемых от нее результaтaх.
Ключевые cловa: Caмоcтоятельнaя рaботa, ученик, нaчaльное обрaзовaние, процеcc обучения, учитель, caмоcознaние, ответcтвенный подход.
METHODOLOGY OF ORGANIZATION OF INDEPENDENT WORK OF PRIMARY CLASSES IN MATHEMATICS LESSONS
Annotasion. This article examines the process of developing student independence in mathematics lessons in primary school from reproductive to creative activity, the result of the correct organization of educational and cognitive activities, independent work of students leads to self-awareness, responsible behavior and self-confidence. is considered as a high type of educational activity aimed at requiring a fairly high level of discipline. They also talked about the method of organizing independent work and the results expected from it.
Key words. Independent work, student, primary education, learning process, teacher, self-awareness, responsible approach.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.36
Сакиева Саипжамал Салайдиновна,Б.Осмонов ат. ЖАМУ,п.и.д., профессор
Нуритдинова Умидахон Абдумуталибовна,Б.Осмонов ат. ЖАМУ, магистрант
Аннотация. Бир кездерде адамдар логопедиянын бар экенин да билбейт эле. Бирок жыл өткөн сайын бул илимий тармакка болгон муктаждык өсүп жатат. Андыктан учурдагы заманбап логопедия кадимки логопедиядан кыйла айырмаланат. Бул макалада логопедиянын учурдагы абалы жана ага болгон муктаждык жөнүндө айтылат. Макала жеке изилдөөлөр менен гана чектелип калбастан, улуу окумуштуулардын билдирмелери менен коштолот.
Түйүндүү сөздөр: Логопедия, кеп, илим, сүйлөө, мектеп, бала бакча, тарых, окумуштуу.
Аннотация. Когда-то люди даже не знали о существовании логопедии. Но с каждым годом потребность в этой научной области растет. Поэтому современная логопедия значительно отличается от древней логопедии. В этой статье разъясняется текущее состояние логопедии и про ее необходимости. Статья не ограничивается лишь исследованиями, но сопровождается исследовательскими цитатами великих ученых.
Ключевые слова: Логопедия, речь, наука, речь, школа, детский сад, история, ученый.
Annotasion. Once upon a time, people did not even know about the existence of speech therapy. But every year the need for this scientific field is growing. Therefore, modern speech therapy differs significantly from ancient speech therapy. This article explains the current state of speech therapy and its necessity. The article is not limited to research, but is accompanied by research quotes from great scientists.
Keywords: Speech therapy, speech, science, speech, school, kindergarten, history, scientist.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.37
ОшГУ, Кызыл-Кийский лицей имени И.Раззакова, учитель начальных классов, магистрант,
zarinasapat@gmail.com
ЕДИНИЦЫ ИЗМЕРЕНИЯ В МАТЕМАТИКЕ ЧЕРЕЗ ИГРЫ НА УРОКАХ
Аннотация. Статья посвящена анализу эффективности использования игровых методик на уроках математики для изучения единиц измерения. Рассматриваются различные подходы к внедрению игровых элементов в учебный процесс, их влияние на повышение интереса и мотивации учащихся. Приводятся результаты исследований, демонстрирующие улучшение усвоения материала и повышение эффективности обучения.
Ключевые слова: игровые методики, математика, единицы измерения, обучение, инновационные технологии.
КЛАССТАГЫ ОЮНДАР АРКЫЛУУ МАТЕМАТИКА БОЮНЧА ӨЛЧӨӨ БИРДИКТЕРИ
Аннотация. Макала өлчөө бирдиктерин изилдөө үчүн математика сабактарында оюн ыкмаларын колдонуунун натыйжалуулугун талдоого арналган. Оюндун элементтерин окуу процессине киргизүүнүн ар кандай жолдору, алардын окуучулардын кызыгуусун жана мотивациясын жогорулатууга тийгизген таасири каралат. Изилдөөнүн натыйжалары окуунун жакшыргандыгын жана окуунун натыйжалуулугун жогорулатууну көрсөткөн.
Түйүндүү сөздөр: оюн техникасы, математика, өлчөө бирдиктери, окутуу, инновациялык технологиялар.
UNITS OF MEASUREMENT IN MATHEMATICS THROUGH GAMES IN THE CLASSES
Annotation. The article is devoted to analyzing the effectiveness of using game techniques in mathematics lessons to study units of measurement. Various approaches to the introduction of game elements into the educational process, their impact on increasing the interest and motivation of students are considered. Research results are presented that demonstrate improved learning and increased learning efficiency.
Key words: gaming techniques, mathematics, units of measurement, training, innovative technologies.
УДК 330.34 DOI:10.58494/esai.24(8).2024.38
Пакирдинов Рустам Рахматуллаевич, ОшТУ,т.и.к., доцент
е-mail: Rustam.pakirdinov@mail.ru
Пакырдинов Махамадаким Рахматуллаевич, ОшТУ, ст.преподаватель
Арыкбаев Идрис Мизанович, ОшТУ, ст.преподаватель
РАЗРАБОТКА СТАНКА С ЭЛЕКТРИЧЕСКИМ БЕТОНОЛОМОМ
Аннотация. В статье обсуждается станок колесный несамоходный электрического бетонолома, предназначенный для перемещения к месту работы и обратно, а также для облегчения манипулирования вручную тяжелым электрическим бетоноломом в процессе разрушения железобетона, асфальтобетона, каменистого и мерзлого грунтов, а также других твердых искусственных и природных материалов.
Ключевые слова: отбойные молотки, станок, колеса, несамоходный, ударник.
ЭЛЕКТР-БЕТОН СЫНДЫРГЫЧ МЕНЕН СТАНОКТУ ЖАРАТУУ
Аннотация. Макалада дөңгөлөктүү өзү жүрбөгөн электр-бетон сындыргычы талкууланат, ал барып-келүү үчүн, ошондой эле темир-бетонду, асфальт-бетонду, таштарды ошондой эле башка катуу жасалма жана табигый материалдарды бузуу процессинде оор электр-бетон сындыргычты кол менен башкарууну жеңилдетет.
Түйүндүү сөздөр: уруучу балкалар, станок, дөңгөлөктөр, өзү жүрбөгөн, сокку уруучу.
CREATION OF A WHEELED NON-SELF-PROPELLED MACHINE WITH AN ELECTRIC CONCRETE BREAKER
Annotation.The article discusses a wheeled non-self-propelled electric concrete breaker, designed to move to and from the work site, as well as to facilitate manual manipulation of a heavy electric concrete breaker in the process of destroying reinforced concrete, asphalt concrete, rocky and frozen soils, as well as other hard artificial and natural materials.
DOI:10.58494/esai.24(8).2024.397
Пакырдинов Махамадаким Рахматуллаевич, ОшТУ, ст.преподаватель
Арыкбаев Идрис Мизанович, ОшТУ, ст.преподаватель
Аннотация. Бул жумушта Ош жылуулук электр борборун модернизациялоодо кыска туташууларды эсептөөнүн негизинде инженердик эсептөөлөр жана жабдууларды тандоону жүргүзүү. Жылуулук электр станциясынын структуралык схемасына ылайык эки вариантта каралат. Маселени чечүү үчүн төмөндөгү тартип менен аткаруу: структуралык схеманын техникалык мүмкүн болгон варианттарын түзүү жана ишенимдүүлүктү эске алуу менен ылайыктуусун негиздүү тандоо; техникалык-экономикалык көрсөткүчтөрдүн негизинде эсептөөлөрдү жана салыштырууларды колдонуу менен жылуулук электр станцияларынын жаңы структуралык схемаларына баа берүү; кыска туташуу жерлеринде өтмө токтун маанилерин, сокку ток жана анын эффективдүү маанилерин аныктоо менен кыска туташуудагы ток маанилерине ылайык жаңы жабдууларды тандоо.
Натыйжада, өчүргүч кыска туташуу агымдарына жылуулук жана динамикалык каршылык үчүн текшерүү; өчүргүчтүн үзгүлтүккө жана жабдууга жөндөмдүүлүгүн текшерүү. Жылуулук электр станцияларын модернизациялоодо кыска туташууларды эсептөө мисалында практикалык эсептөөнүн методдорун изилдөө жана электр механикалык өтмө процесстин математикалык моделин иштеп чыгуу боюнча иштер жүргүзүлөт.
Түйүндүү сөздөр: ажыраткыч, жылуулук каршылык, өчүргүч, кыска туташуу ток, математикалык модели, трансформатор, номиналдык чыңалуу, бөлүштүрүүчү түзүлүштөр.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ МОДЕЛЬ МОДЕРНИЗАЦИИ ОШТЭЦ ПРИ ВЫБОРЕ ОБОРУДОВАНИЯ РАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫХ УСТРОЙСТВ
Аннотация. В данной работе выполнены инженерные расчеты и выбор оборудований на основе расчета коротких замыканий при модернизации Ош ТЭЦ. Рассмотрены два целесообразных варианта структурной схемы ТЭЦ. Для решения задачи выполнены: составление технически возможных вариантов структурной схемы и обоснованный выбор наилучшего подходящего с учётом надежности; оценка новых структурных схем ТЭЦ с помощью расчета и сопоставления по технико-экономическим показателям; определены значения сверхпереходного тока в местах короткого замыкания, ударный ток и его действующее значения; выбор новых оборудований по значениям тока коротких замыканий.
В результате проанализирована проверка выключателя на термическую и динамическую стойкости к токам короткого замыкания; проверка выключателя по отключающей и включающей способности. Были выполнены работы по изучению методов практического расчета и разработки математической модели электромеханического переходного процесса на примере расчета коротких замыканий при модернизации ТЭЦ.
Ключевые слова: разъединитель, термическая стойкость, выключатель, ток короткого замыкания, математическая модель, трансформатор, номинальное напряжение, распределительные устройства.
MATHEMATICAL MODEL OF OSHTEС MODERNIZATION WHEN SELECTING SWITCH GEAR EQUIPMENT
Annotation. In this work, engineering calculations and selection of equipment were performed based on the calculation of short circuits during the modernization of the Osh Thermal Power Plant. Two feasible options for the structural diagram of a thermal power plant are considered. To solve the problem, the following was completed: drawing up technically possible options for a structural diagram and reasoned selection of the best suitable one, taking into account reliability; assessment of new structural schemes of thermal power plants using calculations and comparisons based on technical and economic indicators; the values of the supertransient current in places of short circuit, the shock current and its effective values are determined; selection of new equipment based on short circuit current values.
As a result, the circuit breaker was tested for thermal and dynamic resistance to short circuit currents; checking the circuit breaker for breaking and closing capacity. Work was carried out to study methods of practical calculation and develop a mathematical model of the electromechanical transient process using the example of calculating short circuits during the modernization of thermal power plants.
Key words: disconnector, thermal resistance, switch, short circuit current, mathematical model, transformer, rated voltage, switchgear.