ИЛИМИЙ-МААЛЫМАТТЫК ЖУРНАЛ №10

УДК 3.37.02

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.01

 Барпыбаев Турдумамбет Рысбекович, х.и.к., доценттин м.а., ИТЭИ,turdumambet@mail.ru    ORCID-0000-0002-9027-1204

Токтомамбетова Жамилякан Сакибаевна, п.и.к.,

доценттин м.а., ИТЭИ, jami_t@mail.ru

ORCID-0009-0002-7999-7407

Барпыбаев Турдумамбет Рысбекович, к.х.н.,

и.о.доцент, ИТЭИ,

turdumambet@mail.ru

ORCID-0000-0002-9027-1204

Токтомамбетова Жамилякан Сакибаевна, к.п.н.,

и.о.доцент, ИТЭИ, jami_t@mail.ru

ORCID-0009-0002-7999-7407

Barpybaev Turdumambet Rysbekovich,

candidate of chemical sciences, docent, ITEI,

turdumambet@mail.ru

ORCID-0000-0002-9027-1204

Toktomambetova, Zhamilyakan Sakibaevna,

candidate of pedagogical sciences, docent, ITEI,

jami_t@mail.ru

ORCID-0009-0002-7999-7407

БИЛИМ БЕРҮҮ СИСТЕМАСЫНЫН ЗАМАН БАП БАГЫТТТАРЫАНА КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮК

Аннотация. Макалада келечектеги билим берүү системасынын заман бап багыттары менен компетенттүүлүктүн мүнөзү жана алардын түзүлүшүнүн, калыптануу деңгээлинин татаалдыгы талдоого алынган.  Ошону менен бирге эле учурдагы билим берүү кандай багыттарды камтышы керек, кабыл алуу, түшүнүү, ой-жүгүртүү, талдоо жана практикалык ишмердүүлүккө кантип ишке ашыруу керек сыяктуу маселелер каралды. Ошондой эле билим берүүнүн заман бап багытында компетенттүүлүктүн ролу кандай болот, ал эмнелерге негизделет жана кантип ишке ашырылат деген маселе да каралды. Азыркы заман бап коом жогорку квалификациядагы, инициативдүү жана билимдүү кесипкөйлөр гана эмес, моралдык жактан калыптанган, өзүнүн аракеттерине жооп берүүгө даяр, акылы менен иш кылган инсандарга муктаж. Илимий-техникалык прогресстин өнүгүшү менен маалыматтарга болгон жеткилүүлүк бир топ жеңилдеди. Демек, билим берүү системасы дагы ага ылайык тынымсыз жаңыланып турушу зарыл.

Учурда маалыматтык-коммуникациялык технологиялардын өнүгүшү билим берүү программаларында кеңири колдонууга ээ болууда. Ага ылайык келүүгө окутуучулар өздөрүнүн кесиптик квалификацияларын жогорулатууда, окутуунун инновациялык усулдарын өздөштүрүүдө б.а. окуу ишмердүүлүгүнө карата мамилесин өзгөртүүдө. Негизги басым билим алуучунун чыгармачылык потенциалын өнүктүрүүгө багытталат

Түйүндүү сөздөр: компетенция, компетенттүүлүк, интегративдүү мүнөз, талдоо, калыптануу, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар, квалификация, креативдүүлүк, чыгармачылык.

СОВРЕМЕННЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЫ И КОМПЕТЕНТЬНОСТЬ

Аннотация. В статье рассматривается сложности уровня формирования компетентности и современные напрвления образовательной системы. Изучены научные труды нескольких отчественных авторов связанные с новыми педагогическими методами и технологиями. А также рассмотрены задачи и новые направления современной образовательной системы, такие как восприятие, понимание, анализ и синтез, как реализовать в практической деятельности преподавания. Рассмотрены вопросы компетентности в современном направлении образования и как ее реализовать, на какую основу делать упор.

Современный общество нуждается в таких личностях которые проявляют инициативу, имеют высокую квалификацию, профессионалы своего дела, а также морально сформированние, дающие ответы на свои поступки и умственно осознающие профессиональную деятельность. Развитие научно-технического прогресса намного обеспечивает досигаемость к различным  информациям. Значить и образовательная система должна обновлятся своевременно. Связи с этим преподаватели должны бесперерывно заниматся с повышением кавлификации, осваивать инновационные методы преподавания, т.е. меняется подход к образовательной деятельности. Основной упор делается на развитие творческого потенциала обучаемого.

Ключевые слова: компетенция, компетентность, интегративный характер, анализ, формирование, информационно-коммуникационные технология, квалификация, креативность, творчество.

MODERN DIRECTIONS OF THE EDUCATIONAL SYSTEM AND COMPETENCE

Annotation. The article discusses the difficulties of forming competence and the modern directions of the educational system. It examines the scientific works of several Russian authors related to new pedagogical methods and technologies. The article also considers the tasks and new directions of the modern educational system, such as perception, understanding, analysis, and synthesis, and how to implement them in practical teaching. The article explores the issues of competence in the modern field of education and how to implement it, as well as the focus on the foundation. Modern society needs individuals who are proactive, highly qualified, and professionals in their field, as well as morally upright individuals who can provide answers for their actions and have a clear understanding of their professional responsibilities. The advancement of scientific and technological progress has greatly facilitated access to various forms of information. Consequently, the educational system must adapt to these changes.

Key words: competence, competency, integrative nature, analysis, formation, information and communication technologies, qualifications, creativity, and art.

УДК: 316.1(575.2)(043.3)

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.02

Абдувапова А.Т., к.ист.н.,

ст. преподаватель, ОшГУ

Абдыкадырова Айназик,

магистрант, ОшГУ

Абдувапова А.Т., тар.и.к.,

улук окутуучу, ОшМУ

Абдыкадырова Айназик,

магистрант, ОшМУ

Abduvapova A.T.,

candidate of historical sciences,

senior lecturer, Osh State University

Abdykadyrova Ainazik,

master’s student, Osh State University

СОЦИОЛОГИЯ БЕДНОСТИ И БЕДНОСТЬ СОЦИОЛОГИИ

Аннотация. В статье автор очертила основные проблемы исследования феномена бедности в современной социологии. В работе отдельно рассматриваются исторические аспекты исследования бедности в западноевропейской социологической традиции. Кроме того, автор обратила внимание на пассивность современных отечественных социологов в исследовании кризисных явлений, которые сопровождаются углублением бедности и обнищанием населения.

Ключевые слова: зарубежный опыт, бедность, социология бедности,  кризис, социологический анализ.

ЖАКЫРЧЫЛЫКТЫН СОЦИОЛОГИЯСЫ ЖАНА СОЦИОЛОГИЯНЫН ЖАКЫРЧЫЛЫГЫ

Аннотация. Макалада автор азыркы социологиядагы жакырчылык феноменин изилдөөнүн негизги проблемаларын белгилеген. Иште батыш европалык социологиялык салтта жакырчылыкты изилдөөнүн тарыхый аспектилери өзүнчө каралат. Мындан тышкары, автор азыркы ата мекендик социологдордун жакырчылыктын тереңдеши жана калктын жакырлануусу менен коштолгон кризистик көрүнүштөрдү изилдөөдөгү пассивдүүлүгүнө көңүл бурду.

Түйүндүү сөздөр: чет өлкөлүк тажрыйба, жакырчылык, жакырчылык социологиясы, кризис, социологиялык анализ.

SOCIOLOGY OF POVERTY AND POVERTY OF SOCIOLOGY

Annotation. In the article an author outlined the basic problems of poverty phenomenon research in modern sociology. The historical aspects of poverty research in west-european sociological tradition are separately examined. In addition, an author paid regard to passivity of modern domestic sociologists in research of the crisis phenomena which are accompanied deepening of poverty and impoverishment of population.

Key words: foreign experience, poverty, sociology of poverty, crisis, sociological analysis.

УДК: 7.0383(043.3)

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.03

Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич,

окутуучу, ОшМПУ

Досанова Албина, магистрант, ОшМПУ

Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич,

 преподаватель, ОшГПУ

Досанова Албина, магистрант, ОшГПУ

Abdilatipov Suyuntbek Musaevich, teacher

Osh State Pedagogical University

Dosanova Albina, master’s student,

Osh State Pedagogical Universities,

МУЗЫКАЛЫК БИЛИМ БЕРҮҮ ПРОЦЕССИНДЕ КОМПЬЮТЕРДИК    

 КАРАЖАТТАРДЫ КОЛДОНУУ АРКЫЛУУ МЕТОДДОРДУ ӨНҮКТҮРҮҮ

Аннотация: Бул макалада байланыштын техникалык каражаттарынын өркүндөтүлүшү информация алмашууда олуттуу прогресске алып келгендиги анализге алынды. Компьютердик каражаттардын өнүгүшү менен байланышкан жаңы маалыматтык технологиялардын пайда болушу музыкалык билим берүү системасын өнүктүрүүнүн жана өркүндөтүүнүн негизи катары сапаттык жаңы маалыматтык-билим берүү чөйрөсүн түзүүгө мүмкүндүктөрдү жараткандыгы чагылдырылды.

Түйүндүү сөздөр: музыка, техника, метод, инновация, убакыт, жаш муун.

КОМПЬЮТЕРИЗАЦИЯ В ПРОЦЕССЕ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ    

 РАЗРАБОТКА МЕТОДОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ СРЕДСТВ

Аннотация: В данной статье анализируется тот факт, что совершенствование технических средств связи привело к значительному прогрессу в обмене информацией. Отражено, что появление новых информационных технологий, связанных с развитием компьютерных средств, создает возможности для создания качественно новой информационно-образовательной среды как основы развития и совершенствования системы музыкального образования.

Ключевые слова: музыка, техника, метод, новаторство, время, молодое поколение.

COMPUTERIZATION IN THE PROCESS OF MUSIC EDUCATION    

 DEVELOPMENT OF METHODS USING TOOLS

Annotation. This article analyzes the fact that the improvement of technical means of communication has led to significant progress in the exchange of information. It is reflected that the emergence of new information technologies associated with the development of computer tools creates opportunities for creating a qualitatively new information and educational environment as the basis for the development and improvement of the music education system.

Key words: music, technology, method, innovation, time, young generation.

УДК: 378.147

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.04

Абдимиталипова Аида,

магистрант, ОшМПУ

Абдимиталипова Аида,

магистрант, ОшГПУ

Abdimitapova Aida, Master’s student,

 Osh State Pedagogical University

ДИСТАНТЫК ОКУТУУ ЖАНА ИНТЕРАКТИВДҮҮ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Аннотация. Дистанттык окутуу – бул окутуучулар менен окуучулардын географиялык жактан бөлүнүп туруп, түрдүү технологиялар аркылуу өз ара байланышын камсыз кылган билим берүү формасы болуп эсептелет. Башкача айтканда, сабак өтүүдө мугалим менен студент бир жерде бетме-бет отурбайт, байланыш негизинен интернет ж.б. коммуникация каражаттары аркылуу жүргүзүлөт. Мында онлайн-окутуу (синхрондук, мисалы Zoom аркылуу түз эфирде сабак өтүү) жана аралыктан окутуу (асинхрондук, мисалы алдын ала даярдалган материалдарды платформага жайгаштыруу) өңдүү түшүнүктөр кеңири колдонулат. Дистанттык окутуу мурда көбүнчө жумушта жүрүп же алыс аймакта жашап, салттуу лекцияларга катыша албаган адамдар үчүн арналган болсо, азыркы тапта ал билим берүүнүн ажырагыс бөлүгүнө айланып, бүткүл дүйнө боюнча өсүүдө. Маселен, АКШ жогорку окуу жайларында 2002-жылы 1,6 миллион студент кеминде бир онлайн курс өткөн болсо, 2009-жылы бул көрсөткүч 5,6 миллионго жеткен. 2020-жылы башталган COVID-19 пандемиясы дүйнө жүзүндө аралыктан окутуунун өсүшүн кескин ылдамдатты. Пандемиянын күчөшү менен мектептер жана университеттер жабылып, дээрлик бардык жаштагы студенттер аргасыздан дистанттык окууга өтүштү. Кыргызстанда, мисалы, 2020-жылдагы карантин маалында 2,5 миллионго жакын окуучу мектептерде жана ЖОЖдордо дистанттык режимге өткөрүлүп, бул процесс окуучулар, ата-энелер жана мугалимдер үчүн чоң сыноо болду. Мындай күтүлбөгөн өтүү билим берүү тармагында бир топ кыйынчылыктарды жаратса да, алыскы жана онлайн окутуунун жаңы мүмкүнчүлүктөрүн ачты деп бааланууда. Бул макаланын негизги бөлүгүндө дистанттык окутуунун концепциясы жана колдонулган технологиялары, анын артыкчылыктары менен кыйынчылыктары, интерактивдүү технологиялардын түрлөрү жана аларды колдонуу мисалдары, ошондой эле жогорку билим берүүдө дистанттык окутуунун практикалык колдонулушу каралат.

Түйүндүү сөздөр: дистанттык окутуу, интерактивдүү технологиялар, онлайн билим берүү, аралыктан окутуу, санарип платформалар, Moodle, Zoom, Google Classroom, интерактивдүү тесттер, виртуалдык лабораториялар, Кыргызстандагы онлайн окуу, COVID-19 пандемиясы жана билим берүү, гибриддик билим берүү, санарип сабаттуулук, окуу платформалары.

ИНТЕРАКТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И ДИСТАНТНОЕ ОБУЧЕНИЕ

Аннотация. Дистанционное обучение — это форма образовательного процесса, при котором преподаватели и учащиеся находятся географически отдельно друг от друга и взаимодействуют с помощью различных технологий. Иными словами, учитель и ученик не находятся лицом к лицу в одном помещении, а обучение осуществляется в основном посредством интернета и других коммуникационных средств. Здесь широко применяются такие понятия, как онлайн-обучение (синхронное, например, занятия в прямом эфире через Zoom) и удалённое обучение (асинхронное, например, заранее подготовленные материалы размещаются на платформе). Если ранее дистанционное обучение предназначалось преимущественно для работающих или проживающих в отдаленных регионах, не имеющих возможности посещать традиционные занятия, то в настоящее время оно становится неотъемлемой частью системы образования во всём мире. Так, например, в университетах США число студентов, прошедших хотя бы один онлайн-курс, выросло с 1,6 млн в 2002 году до 5,6 млн в 2009 году. Пандемия COVID-19, начавшаяся в 2020 году, резко ускорила развитие дистанционного обучения во всем мире. Из-за распространения пандемии школы и университеты были закрыты, и студенты практически всех возрастов были вынуждены перейти на дистанционный формат. В Кыргызстане во время карантина 2020 года около 2,5 млн учащихся школ и вузов перешли на дистанционный режим обучения, что стало серьезным испытанием для учеников, родителей и преподавателей. Несмотря на возникшие сложности, вынужденный переход открыл новые возможности для удалённого и онлайн-обучения. В основной части статьи рассматриваются концепция дистанционного обучения и используемые технологии, преимущества и недостатки такого формата, виды интерактивных технологий и примеры их применения, а также практическое использование дистанционного обучения в системе высшего образования.

Ключевые слова: дистанционное обучение, интерактивные технологии, онлайн-образование, удалённое обучение, цифровые платформы, Moodle, Zoom, Google Classroom, интерактивные тесты, виртуальные лаборатории, онлайн-обучение в Кыргызстане, пандемия COVID-19 и образование, гибридное образование, цифровая грамотность, образовательные платформы.

INTERACTIVE TECHNOLOGIES AND DISTANCE LEARNING

Annotation Distance learning is an educational format where teachers and students are geographically separated and interact through various technologies. In other words, classes are conducted without teachers and students meeting face-to-face; communication mainly occurs via internet and other communication tools. Concepts such as online learning (synchronous, e.g., live classes via Zoom) and remote learning (asynchronous, e.g., pre-prepared materials placed on platforms) are widely used. While previously distance education primarily targeted individuals working or living in remote areas who could not attend traditional classes, it has now become an integral part of education globally. For instance, in the USA, the number of university students who completed at least one online course grew from 1.6 million in 2002 to 5.6 million in 2009. The COVID-19 pandemic, which began in 2020, significantly accelerated the global expansion of distance learning. Due to the pandemic’s spread, schools and universities were closed, and students of nearly all ages were forced to transition to distance education. In Kyrgyzstan, during the quarantine of 2020, approximately 2.5 million school and university students moved to distance learning, posing significant challenges for students, parents, and educators. Despite these difficulties, the enforced transition also revealed new opportunities in remote and online education.

The main part of this article discusses the concept and technologies used in distance learning, its advantages and challenges, various types of interactive technologies with practical examples of their application, and the practical utilization of distance education in higher education.

Key words: distance learning, interactive technologies, online education, remote education, digital platforms, Moodle, Zoom, Google Classroom, interactive tests, virtual laboratories, online learning in Kyrgyzstan, COVID-19 pandemic and education, hybrid education, digital literacy, educational platforms.

УДК: 378.147

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.05

Абдимиталипова Аида,

магистрант, ОшМПУ

Абдимиталипова Аида,

магистрант, ОшГПУ

Abdimitapova Aida, Master’s student,

 Osh State Pedagogical University

ИНТЕРАКТИВДҮҮ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ КОЛДОНУУ

Аннотация. Бул макалада билим берүү процессинде интерактивдүү технологияларды колдонуу өзгөчөлүктөрү каралат. Интерактивдүү методдордун жана санарип инструменттердин дистанттык жана салттуу билим берүүнүн натыйжалуулугун жогорулатууда, студенттердин мотивациясын арттырууда жана практикалык көндүмдөрдү калыптандыруудагы маанилүү ролу баса белгиленет. Онлайн-тесттер, виртуалдык лабораториялар, симуляциялар, оюн платформалары жана видеоконференциялар сыяктуу технологияларды колдонуунун мисалдары, алардын артыкчылыктары жана колдонуудагы кыйынчылыктары талкууланат. Автор дүйнөлүк жана аймактык тажрыйбаларды талдап чыгып, интерактивдүү технологияларды билим берүү процессине интеграциялоо боюнча сунуштамаларды берет.

Түйүндүү сөздөр: интерактивдүү технологиялар, онлайн-окутуу, санарип инструменттер, виртуалдык лабораториялар, билим берүү платформалары, дистанттык билим берүү, билим берүү симуляциялары, оюн технологиялары, видеоконференциялар, санарип сабаттуулук.

ПРИМЕНЕНИЕ ИНТЕРАКТИВНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Аннотация. В статье рассматриваются особенности применения интерактивных технологий в образовательном процессе. Подчеркивается роль интерактивных методов и цифровых инструментов в повышении эффективности дистанционного и традиционного обучения, мотивации студентов и формировании практических навыков. Рассмотрены примеры использования таких инструментов, как онлайн-тесты, виртуальные лаборатории, симуляции, игровые платформы и видеоконференции, а также преимущества и сложности их внедрения. Автор анализирует мировой и региональный опыт, предлагая рекомендации по интеграции интерактивных технологий в образовательный процесс.

Ключевые слова: интерактивные технологии, онлайн-обучение, цифровые инструменты, виртуальные лаборатории, образовательные платформы, дистанционное образование, образовательные симуляции, игровые технологии, видеоконференции, цифровая грамотность.

APPLICATION OF INTERACTIVE TECHNOLOGIES

Annotation. The article examines the application of interactive technologies in the educational process. It highlights the role of interactive methods and digital tools in enhancing the efficiency of both distance and traditional learning, increasing student motivation, and developing practical skills. Examples are provided of tools such as online tests, virtual laboratories, simulations, game-based learning platforms, and video conferencing, along with discussions on their benefits and implementation challenges. The author analyzes global and regional experiences, offering recommendations for effectively integrating interactive technologies into the educational process.

Key words: interactive technologies, online learning, digital tools, virtual laboratories, educational platforms, distance education, educational simulations, gamification, video conferencing, digital literacy.

44/esai.25(10).2025.06

Ажиматов Орунбай

                                                                     доцент кафедры общей психологии, ОшГУ                            Таабалдыева Мадина Беккелдиевна

магистрант, ОшГУ

Ажиматов Орунбай

                                                      жалпы психология кафедрасынын  доценти, ОшМУ                               Таабалдыева Мадина Беккелдиевна

магистрант, ОшМУ

Ajimatov Orunbai

Associate Professor of the Department of General Psychology,

Osh State University

Taabaldyeva Madina Bekkeldievna

 Master’s student of OSH State University

ВЗАИМОСВЯЗЬ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ПОТРЕБНОСТЕЙ ПЕДАГОГА И РЕАЛЬНОГО СОСТОЯНИЯ ПРОЦЕССА ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ ДЛЯ РЕАЛИЗАЦИИ ТРЕБОВАНИЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО СТАНДАРТА «ПЕДАГОГ»

Аннотация. В статье раскрывается проблема несоответствия между профессиональными потребностями современного педагога и состоянием системы повышения квалификации в условиях реализации требований профессионального стандарта «Педагог». Рассматриваются новые требования к профессиональной деятельности учителя, акцент делается на необходимость освоения широкого спектра компетенций в нормативно-правовой, психолого-педагогической, социокультурологической и общепедагогической сферах. Анализируются трудности, возникающие у педагогов при реализации образовательных стандартов, включая дефицит методического сопровождения, слабую мотивацию учащихся и ограниченность традиционных форм преподавания. Особое внимание уделяется важности непрерывного профессионального и личностного роста педагога, индивидуализации процесса повышения квалификации, созданию условий для профессионального общения и обмена опытом. Подчеркивается, что успешное выполнение трудовых функций, предусмотренных профстандартом, возможно лишь при наличии системной поддержки и профессиональной образовательной среды.

Ключевые слова: профессиональный стандарт «Педагог», повышение квалификации, педагогические компетенции, образовательные стандарты, профессиональные потребности, трудовые функции, психолого-педагогическая подготовка, педагогическое мастерство, инновации в образовании, профессиональное развитие.

“ПЕДАГОГ”КЕСИПТИК СТАНДАРТЫНЫН ТАЛАПТАРЫН ИШКЕ АШЫРУУ ҮЧҮН ПЕДАГОГДУН КЕСИПТИК МУКТАЖДЫКТАРЫ МЕНЕН КВАЛИФИКАЦИЯНЫ ЖОГОРУЛАТУУ ПРОЦЕССИНИН РЕАЛДУУ АБАЛЫНЫН ӨЗ АРА БАЙЛАНЫШЫ

Аннотация. Макалада “Педагог”кесиптик стандартынын талаптарын ишке ашыруу шартында заманбап педагогдун кесиптик муктаждыктары менен квалификацияны жогорулатуу системасынын абалынын ортосундагы дал келбөө маселеси ачылат. Мугалимдин кесиптик ишмердүүлүгүнө карата жаңы талаптар каралып, ченемдик-укуктук, психологиялык-педагогикалык, социалдык-маданий жана жалпы педагогикалык чөйрөлөрдө компетенциялардын кеңири спектрин өздөштүрүү зарылдыгына басым жасалууда. Билим берүү стандарттарын ишке ашырууда педагогдордо пайда болгон кыйынчылыктар, анын ичинде методикалык коштоонун жетишсиздиги, окуучулардын мотивациясынын начардыгы жана окутуунун салттуу формаларынын чектелгендиги талданат. Педагогдун үзгүлтүксүз кесиптик жана жеке өсүшүнүн, квалификациясын жогорулатуу процессин жекелештирүүнүн, кесиптик баарлашуу жана тажрыйба алмашуу үчүн шарттарды түзүүнүн маанилүүлүгүнө өзгөчө көңүл бурулат. Кесиптик стандартта каралган эмгек функцияларын ийгиликтүү аткаруу системалык колдоо жана кесиптик билим берүү чөйрөсү болгондо гана мүмкүн экендиги баса белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: “Педагог “кесиптик стандарты, квалификацияны жогорулатуу, педагогикалык компетенциялар, билим берүү стандарттары, кесиптик муктаждыктар, эмгек функциялары, психологиялык-педагогикалык даярдык, педагогикалык чеберчилик, билим берүүдөгү инновациялар, кесиптик өнүгүү.

THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PROFESSIONAL NEEDS OF A TEACHER AND THE ACTUAL STATE OF THE PROFESSIONAL DEVELOPMENT PROCESS TO MEET THE REQUIREMENTS OF THE PROFESSIONAL STANDARD “TEACHER”

Annotation.This article reveals the problem of the discrepancy between the professional needs of a modern teacher and the state of the professional development system in the context of the implementation of the requirements of the professional standard “Teacher”. New requirements for the professional activity of a teacher are considered, the emphasis is on the need to master a wide range of competencies in the regulatory, psychological, pedagogical, sociocultural and general pedagogical fields. The article analyzes the difficulties faced by teachers in implementing educational standards, including a lack of methodological support, weak motivation of students and the limitations of traditional forms of teaching. Special attention is paid to the importance of continuous professional and personal growth of a teacher, individualization of the professional development process, creation of conditions for professional communication and exchange of experience. It is emphasized that the successful performance of the labor functions provided for by the professional standard is possible only with the availability of systemic support and a professional educational environment.

Key words: professional standard “Teacher”, professional development, pedagogical competencies, educational standards, professional needs, labor functions, psychological and pedagogical training, pedagogical skills, innovations in education, professional development.

УДК: 338.2

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.07

Акбарова Чынара.Эсенбаевна, ИТЭИ,  улук окутуучу

cynaraakbarova98@gmil.com

Акбарова Чынара Эсенбаевна, ИИТЭ, ст. преподаватель

cynaraakbarova98@gmil.com

Akbarova Chynara Esenbaevna, IITE, senior lecturer.

     cynaraakbarova98@gmil.com

ШАХТЕРЛОРДУН ШААРЫНДАГЫ 80 ЖЫЛДЫК ТАРЫХ

            Аннотация. Макалада  Таш-Көмүр шаарынын 80 жылдык тарыхына арналган. Шаардын негизделиши, анын өнүгүшү, шахтерлордун жана ардагерлердин эмгеги тууралуу кеңири маалымат берилген. Шаар 1935-жылы Нарын кен башкармалыгынын жумушчу шаарчасы катары түзүлгөн жана 1943-жылы областтык мааниге ээ болгон. Таш-Көмүр шаарынын өнүгүшү көмүр кенинин иштетилиши менен байланыштуу болуп, шахтерлордун жана башка эмгекчелелердин жигердүү ишинин натыйжасында шаар маанилүү социалдык жана экономикалык борборго айланган. Макалада ошондой эле шаардагы эмгекчилер, маданий жана социалдык иштер, өлкөнүн тарыхый жана маданий мурасы тууралуу маалыматтар камтылган. Шаардын тарыхын жана өнүгүшүн улап, жаш муундарга ушул баалуу ишти улантуу керектиги баса белгиленет. Таш-Көмүр шаарынын бүгүнкү күндөгү жетишкендиктери анын катаал жана оор тарыхын, ошондой эле шахтерлордун жана ардагерлердин күч-кубатын көрсөтүп турат.

Түйүндүү сөздөр: Таш-Көмүр, 80 жылдык тарых, шахтерлор, эмгек, өнүгүү, социалдык-экономикалык өзгөрүүлөр, маданият.

80-ЛЕТНЯЯ ИСТОРИЯ ГОРОДА ШАХТЕРОВ

Аннатация. В статье рассказывается о 80-летней истории города Таш-Көмур. Описаны его основания, развитие, а также вклад шахтеров и ветеранов в его развитие. Город был основан в 1935 году как рабочий поселок Наринского горного управления и получил статус областного центра в 1943 году. Развитие Таш-Көмура связано с добычей угля, и благодаря активному труду шахтеров и других работников город стал важным социальным и экономическим центром. В статье также содержится информация о трудовых героях города, культурных и социальных инициативах, а также о его историческом и культурном наследии. Подчеркивается необходимость продолжения этого ценного дела следующими поколениями. Современные достижения Таш-Көмура свидетельствуют о его сложной и трудной истории, а также о силах и энергии его шахтеров и ветеранов.

Ключевые слова: Таш-Кумыр, 80 лет истории, шахтеры, труд, развитие, социально-экономические изменения, культура.

80-YEAR HISTORY OF THE MINERS’ CITY

Annotation.The article discusses the 80-year history of the city of Tash-Kömür. It provides detailed information on its founding, development, and the contributions of miners and veterans. The city was established in 1935 as a workers’ settlement of the Naryn Mining Administration and became an oblast-level city in 1943. Tash-Kömür’s development is closely linked to coal mining, and through the active work of miners and other laborers, the city has become an important social and economic center. The article also highlights the laborers, cultural and social activities, and the city’s historical and cultural heritage. It emphasizes the need for future generations to continue this valuable work. Tash-Kömür’s current achievements reflect its difficult and challenging history, as well as the strength and energy of its miners and veterans.

Key words: Tash-Kömür, 80 years of history, miners, labor, development, socio-economic changes, culture.

УДК: 37.02.022

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.08

Алимбекова Г., окутуучу, ОшМУ

Курсанбек кызы Гулнура,

магистрант, ОшМУ

Алимбекова Г., преподаватель, ОшГУ

Курсанбек кызы Гулнура,

магистрант, ОшГУ

Alimbekova G., Lecturer,

Osh State University

Kursanbek kyz Gulnura,

Master’s student, Osh State University

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА АДАБИЙ ОКУУ САБАГЫНДА ЭЛДИК ООЗЕКИ ЧЫГАРМАЛАР АРКЫЛУУ БАЛДАРДЫ МЕКЕНЧИЛДИККЕ ТАРБИЯЛОО

Аннотация. Бул макалада башталгыч класс окуучуларын адабий окуу сабагында кыргыз элинин оозеки чыгармалары (жомоктор, эпостордон үзүндүлөр, макал-лакаптар, табышмактар) аркылуу мекенчилдикке тарбиялоонун педагогикалык мүмкүнчүлүктөрү жана ыкмалары изилденет. Элдик оозеки чыгармалардын бай мазмуну, көркөмдүгү жана жеткиликтүүлүгү аркылуу жаш муундарга өз элинин тарыхы, маданияты, баалуулуктары, тили жана каада-салттары жөнүндө түшүнүк берүү, аларда мекенге болгон сүйүү, сыймыктануу жана урматтоо сезимдерин калыптандыруунун мааниси ачып көрсөтүлөт. Макалада башталгыч класстын окуу программасында элдик оозеки чыгармаларды тандоо критерийлери, аларды окутуунун эффективдүү жолдору, окуучулардын патриоттук сапаттарын өнүктүрүүдөгү ролу жана баалоо ыкмалары талкууланат. Ошондой эле, мугалимдердин бул багыттагы ролу жана ата-энелер менен кызматташуунун зарылдыгы баса белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: мекенчилдик, патриоттук тарбия, башталгыч класс, адабий окуу, элдик оозеки чыгармалар, жомок, эпос, макал-лакап, табышмак, улуттук баалуулуктар, педагогикалык ыкмалар, мектеп программасы.

ВОСПИТАНИЕ ПАТРИОТИЗМА У ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА НА УРОКАХ ЛИТЕРАТУРНОГО ЧТЕНИЯ ЧЕРЕЗ УСТНОЕ НАРОДНОЕ ТВОРЧЕСТВО

Аннотация. В данной статье исследуются педагогические возможности и методы воспитания патриотизма у учащихся начальных классов на уроках литературного чтения посредством устного народного творчества кыргызского народа (сказки, отрывки из эпосов, пословицы и поговорки, загадки). Раскрывается значение богатого содержания, художественности и доступности фольклора для формирования у подрастающего поколения представлений об истории, культуре, ценностях, языке и традициях своего народа, а также развития у них чувств любви, гордости и уважения к Родине. В статье обсуждаются критерии отбора устного народного творчества для учебной программы начальных классов, эффективные методы их обучения, роль в развитии патриотических качеств учащихся и методы оценки. Особое внимание уделяется роли учителей в данном направлении и необходимости сотрудничества с родителями.

Ключевые слова: патриотизм, патриотическое воспитание, начальный класс, литературное чтение, устное народное творчество, сказка, эпос, пословица, поговорка, загадка, национальные ценности, педагогические методы, школьная программа.

FOSTERING PATRIOTISM IN PRIMARY SCHOOL CHILDREN THROUGH FOLK ORAL TRADITION IN LITERATURE LESSONS

Annotation. This article explores the pedagogical possibilities and methods of fostering patriotism in primary school students during literature lessons through the Kyrgyz folk oral tradition (fairy tales, excerpts from epics, proverbs and sayings, riddles). It reveals the significance of the rich content, artistry, and accessibility of folklore in shaping young generations’ understanding of their nation’s history, culture, values, language, and customs, as well as in developing their feelings of love, pride, and respect for their Motherland. The article discusses the criteria for selecting folk oral tradition for the primary school curriculum, effective teaching methods, its role in developing students’ patriotic qualities, and assessment methods. Special emphasis isplaced on the role of teachers in this area and the necessity of cooperation with parents.

Key words: patriotism, patriotic education, primary school, literature reading, folk oral tradition, fairy tale, epic, proverb, saying, riddle, national values, pedagogical methods, school curriculum.

УДК: 391

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.09

                                                                                                   Аманова Нуриза, магистрант,ОшМУ,

                                                                                                Аманова Нуриза, магистрант,ОшГУ,

Amanova Nuriza, master’s student,

Osh State University

КЫРГЫЗ ЭЛИНИН УЛУТТУК КИЙИМДЕРИ ЖАНА АНЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ

         Аннотация. Кийим – коомдун материалдык жана руханий маданиятынын ажырагыс бөлүгү. Бир жагынан булар адамдын эмгеги менен жаралган жана белгилүү бир керектөөлөрдү канааттандыруучу материалдык баалуулуктар болсо, экинчи жагынан адамдын сырткы көрүнүшүн эстетикалык жактан өзгөрткөн декоративдик-прикладдык искусство чыгармалары. Архитектуралык курулуштар, эмгек жана турмуш-тиричилик объектилери менен бирге кийим тарыхый мезгилдеги өндүргүч күчтөрдүн өнүгүшүн, өлкөнүн климаттык шарттарын, элдин турмуш-тиричилигинин улуттук өзгөчөлүктөрүн жана алардын сулуулук жөнүндөгү идеяларын чагылдырат.

          Түйүндүү сөздөр: кийим, костюм, сулуулук, көчмөн образы, символ, климат, эстетика.

НАЦИОНАЛЬНЫЕ ОДЕЖДЫ КЫРГЫЗОВ И ЕЕ ОСОБЕННОСТИ                                                 

         Аннотация. Одежда является составной частью материальной и духовной культуры  общества. С одной стороны, это материальные ценности, созданные человеческим трудом и удовлетворяющие определенные потребности, а с другой – это произведения декоративно-прикладного искусства, эстетически  преобразующие облик человека. Вместе с архитектурными сооружениями, предметами труда и быта одежда отражает развитие производительных сил исторического периода,  климатические условия страны,  национальные особенности жизни народа и его представления о красоте.

         Ключевые слова: одежда, костюм, красота, кочевой образ, символ, климат, эстетика.

NATIONAL CLOTHES OF THE KYRGYZ AND ITS FEATURES

         Annotation. Clothes are an integral part of the material and spiritual culture of society. On the one hand, these are material values ​​created by human labor and satisfying certain needs, and on the other hand, these are works of decorative and applied art that aesthetically transform a person’s appearance. Together with architectural structures, objects of labor and everyday life, clothing reflects the development of productive forces of the historical period, the climatic conditions of the country, national characteristics of the people’s life and their ideas about beauty.

         Key words: clothing, costume, beauty, nomadic image, symbol, climate, aesthetics.

.58494/esai.25(10).2025.10

Анаркулов Рахматулла  – п.и.к., доцент, ОшМУ

Талантбек кызы Мавлюда, магистрант, ОшМУ

Анаркулов Рахматулла  – к.п.н., доцент, ОшГУ

Талантбек кызы Мавлюда, магистрант, ОшГУ

Anarkulov Rakhmatulla – Ph.D., Associate Professor, Osh State University.

Talantbek kyzy Mavlyuda master’s student,

 Osh State University.

1000 ИЧИНДЕГИ САНДАРДЫ ОКУТУУ ПРОЦЕССИНДЕ БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДЫН ОКУУЧУЛАРЫНЫН ЭСЕПТӨӨ КӨНДҮМДӨРҮН КАЛЫПТАНДЫРУУЛАРДЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ

          Аннотация.  Макалада кенже мектеп окуучуларынын математика сабагында эсептөө көндүмдөрүн калыптандыруулардын маселелери каралат. Бир топ педагогтордун теоретикалык  жана  эксперименталдык изилдөөөлөрү толо кандуу эсептөө көндүмдөрүнүн төмөнкүдөй  автоматизм, тууралык, түшүнүүчүлүк, ийкемдүүлүк, жалпылык, бекемдик касиеттери менен мүнөздөп жалпы математикалык көндүмдөрүн калыптоого багыттоо керектигин баса белгилешет. 1000 ичиндеги сандарды номерлөө жана  алар  менен болгон арифметикалык  амалдарды аткаруудагы окуучулардын эсептөө көндүмдөрүн калыптандыруудагы айрым бир методикалык  жандашууларга анализдер берилип кетилген. 1000 ичиндеги сандар башталгыч мектептин  3- классында  октулуп сандарды номерлөө жана  алар менен болгон арифметикалык  амалдарды аткарууларда  өзөктүү орундарды  элөө менен кийинки көп орундуу сандарды окутуп үйрөтүүдө, эсептөө көндүмдөрүн калыптоодогу фундмент болуп саналарына, аларды калыптоолордун методикалары каралып сунуштамалар берилген.   

           Түйүндү сөздөр:   түшүнүүчүлүк, автоматизм, тапшырмаларды аткаруу тездиги,  жалпылык, көндүмдөр, арифметикалык  амалдар.

ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ВЫЧИСЛИТЕЛЬНЫХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ВНУТРИ 1000 ЦИФР

             Аннотация. В статье рассматриваются вопросы формирования вычислительных навыков на уроках математики у учащихся младших классов. Теоретические и экспериментальные исследования ряда учителей подчеркивают необходимость акцентирования внимания на формировании общих математических навыков, характеризующихся следующими свойствами полноценных вычислительных навыков: автоматизм, точность, понимание, гибкость, обобщенность, устойчивость. Приводится анализ некоторых методических подходов к формированию вычислительных навыков учащихся при перечислении чисел в пределах 1000 и выполнении арифметических действий с ними. Числа в пределах 1000 изучаются в 3 классе начальной школы, а при обучении перечислению чисел и выполнению арифметических действий с ними в качестве фундамента формирования вычислительных навыков рассматриваются следующие многозначные числа, даются рекомендации по способам их формирования.

            Ключевые слова:  осознанность, автоматизм, скорость выполнения заданий, обобщенность, навыки, арифметические действие.

FEATURES OF DEVELOPING COMPUTATIONAL SKILLS IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS DURING THE LEARNING PROCESS WITHIN 1000 DIGITS

            Annotation: This article examines the issues of forming calculation skills in mathematics lessons for junior high school students. Theoretical and experimental studies of a number of teachers emphasize the need to focus on the formation of general mathematical skills, characterized by the following properties of full-fledged calculation skills: automatism, accuracy, understanding, flexibility, generality, and stability. An analysis of some methodological approaches to the formation of students’ calculation skills in numbering numbers within 1000 and performing arithmetic operations with them is given. Numbers within 1000 are taught in the 3rd grade of elementary school, and in the teaching of numbering numbers and performing arithmetic operations with them, the following multi-digit numbers are considered as the foundation for the formation of calculation skills, and recommendations are made on the methods of their formation.       

            Key words: awareness, automatism, speed of task completion, generalization, skills, arithmetic operations.

УДК: 376.1

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.11

Бакивалиева Калима, улук окутуучу,

Б.Осмонов ат. ЖАМУ, ТИПФ

bika.usenova@gmail.com

Нарбаева Айгуль Измаиловна, окутуучу,

Б.Осмонов ат. ЖАМУ, ТИПФ

aigulnarbaeva1981@gmail.com

Бакивалиева Калима, ст.преподаватель,

ТИПФ, ЖАГУ им. Б.Осмонова

bika.usenova@gmail.com

Нарбаева Айгуль Измаиловна, преподавательу,

ТИПФ, ЖАГУ им. Б.Осмонова

aigulnarbaeva1981@gmail.com

Bakivalieva Kalima, senior lecturer,

TIPF, JAGU named after B. Osmonov

 bika.usenova@gmail.com

Narbaeva Aigul Izmailovna, lecturer,

TIPF, JAGU named after B. Osmonov

aigulnarbaeva1981@gmail.com

ТАРБИЯЛООНУН АЗЫРКЫ МЕЗГИЛДЕГИ ТАРБИЯЛЫК МААНИСИ

Аннотация. Тарбиялык ишти пландаштыруу – бул баарынан мурда тарбиянын идеалы жөнүндө ой-жүгүртүү, элестетүү. Балдарга ар бир сабакты өтүп жатып, окуучуга тарбиялык билим берүү да ишке ашуусун ар бир педагог унутпоосу зарыл. Педагогдун билими канчалык бай болсо, анын билимге, илимге, китепке, акыл эмгегине, интеллектуалдуу турмушка мамлеси айкын ачылат. Ушул интеллектуалдык байлык мугалимдин өз предметин, илимди, мектепти, мекенди жана педагогиканы сүйүүсүнүн өзү. Ал өз тарбиялануучуларына чыныгы билим берүү менен гана чектелбестен, аларда билим жөнүндөгү ой-пикирди козгойт.  Кээде тарбиялоонун бирден-бир башкы факторлору болот деген бир беткей жана кесе айтылган ырастоо жаш мугалимди жолдон тандырат, бирок тарбиялоо процессинде бардыгы маанилүү, бардыгынын өз мааниси бар. Тарбиялоо коомдун талаптарына шайкеш келүүгө тийиш. Эгерде коом демократиялык мамлекетти куруп жаткан болсо, ушуга ылайык, адамды жарандуулуктун, мыйзамдарды жана жүрүм-турум нормаларын урматтоонун духунда тарбиялоо керек. Ошентип, тарбиялоо атайын уюштурулган системада инсанды максаттуу багыттуу калыптандыруу, жалпы максаттарды ишке ашыруу процессинде тарбиячы менен тарбиялануучулардын өз ара аракеттенүүсүн камсыздайт.

Түйүндүү сөздөр: педагог, скульптор, процесс, эмоция, стихиялуу, гумандуу, социомаданий, технология, практика, фактор, интенсивдүү.

ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ВОСПИТАНИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

Аннотация. Планирование воспитательной работы – это, прежде всего, размышление и воображение об идеале воспитания. Каждому учителю необходимо не забывать, что при обучении детей каждому уроку должно осуществляться и образовательное воспитание. Чем богаче знания учителя, тем ярче проявляется его интерес к образованию, науке, книге, умственному труду, интеллектуальной жизни. Этим интеллектуальным богатством является любовь учителя к своему предмету, науке, школе, Родине и педагогике. Он не только дает настоящее образование своим ученикам, но и вдохновляет их задуматься об образовании.

Иногда поверхностное утверждение о том, что это единственные важнейшие факторы в образовании, может сбить с толку молодого педагога, но в процессе обучения все важно, все имеет свое значение. Образование должно соответствовать требованиям общества. Если общество строит демократическое государство, соответственно, человек должен быть воспитан в духе гражданственности, уважения к законам и нормам поведения. Таким образом, образование обеспечивает взаимодействие преподавателя и учащихся в процессе целенаправленного формирования личности и реализации общих целей в специально организованной системе.

Ключевые слова: педагог, скульптор, процесс, эмоция, спонтанный, гуманный, социокультурный, технология, практика, фактор, интенсивный.

THE EDUCATIONAL SIGNIFICANCE OF UPBRINGING IN THE MODERN WORLD

Annotation. Planning educational work is, first of all, thinking and imagining the ideal of education. Every teacher must not forget that when teaching children every lesson, educational education must also be carried out. The richer teacher’s knowledge, the more clearly his interest in education, science, books, mental work, intellectual life is manifested. This intellectual wealth is the teacher’s love for his subject, science, school, homeland and pedagogy. Not only does he provide real education to his students, but he also inspires them to think about education. Sometimes a superficial statement that these are the only most important factors in education can confuse a young teacher, but in the learning process everything is important, everything has its meaning. Education must meet the requirements of society. Of a society is building a democratic state, then a person must be brought up in the spirit of citizenship, respect for laws and norms of behavior. Thus, education ensures interaction between teacher and students in the process of purposeful personality formation and the implementation of common goals in a specially organized system.

Key words: teacher, sculptor, process, emotion, spontaneous, humane, sociocultural, technology, practice, factor, intensive.

УДК: 378.1

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.12

Батыралиев Адылбек, п.и.к.,доцент, ОшМУ

kafedra15@mail.ru   

   Эргешбай кызы Каныкей,  магистрант, ОшМУ

kanykei.ergeshbaeva@bk.ru

Батыралиев Адылбек, к.п.н.,доцент, ОшГУ

kafedra15@mail.ru   

   Эргешбай кызы Каныкей,  магистрант, ОшГУ

kanykei.ergeshbaeva@bk.ru

Batyraliev Adylbek, Ph.D.,

                                                           Associate Professor of Osh State University

kafedra15@mail.ru 

                                                              Ergeshbay kyzy Kanykey – master’s student,  

           Osh State University

kanykei.ergeshbaeva@bk.ru

В.А. СУХОМЛИНСКИЙДИН  ПЕДАГОГИКАЛЫК ТАЖЫРЫЙБАЛАРЫН  БОЛОЧОК МУГАЛИМДИ  ДАЯРДОО ПРОЦЕССИНДЕ КОЛДОНУУ

Аннотация. Макалада мугалимдердин кесиптик жактан калыптануусундагы педагогика предметинин ролу көрсөтүлөт. Авторлор жогорку педагогикалык окуу жайлардын мамлекеттик билим берүүчүлүк стандартында педагогикалык предметтерге кредиттердин талапка ылайык бөлүнбөй калганын айтып кетишкен. Педагогика курсунун бөлүгү болгон “  Билим берүүнүн  философиясы жана тарыхы”  дисциплинасынын окулушуна такыр эле көңүл бурулбай калгандыгын айтылат. Педагогиканын теориясын, негизги проблемаларын, калыптануу этаптарын жана педагогиканын калыптанышындагы белгилүү педагог- ойчулдардын, классиктердин чыгармаларын, иш тажырыйбаларын окуп үйрөнүү мугалимди кесиптик жактан даярдоо процессиндеги негизги шарттардан деп белгилешет. Макалада советтик педагог В.А. Сухомлинскийдин эмгектери жана иш тажырыйбалары талданып алардын кесиптик баалуулугу көрсөтүлгөн. Аларды окуп –үйрөнүү мугалимдерге жана педагогикалык адистиктердеги студенттерге практикалык иштеринде баа жеткис методикалык материал боло тургандыгын баса белгилешкен.

Түйүндүү сөздөр: педагогика,  кесиптик даярдоо, тажырыйба, колдонуу, калыптануу. 

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ОПЫТА В.А. СУХОМЛИНСКОГО В ПОДГОТОВКЕ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

Аннотация. В статье отмечается, что изучение теории педагогики,  ее развития , а также педагогического наследия   классиков- педагогов является одним их основных условий формирования личности учителя.  Статья посвящена недостаточности кредитов на педагогические дициплины  в рамках образовательных программ высших педагогических учебных заведений КР. Это ограничивает возможность студентов полноценно осваивать ключевые компетентности и навыки, необходимые для успешной профессиональной деятельности в сфере образования. Авторы освещают идеи В.А. Сухомлинского о гуманистическом подходе в обучении, роли личности учителя в формировании образовательной среды. Особый  профессиональный интерес и значимость для формирования    внимания к индивидуальным особенностям обучаемых и способности создавать атмосферу доверия и сотрудничества в учебно-воспитательном процессе представляет литературно-педагогическое наследие выдающегося ученого-новатора, гуманиста В.А. Сухомлинского.

Ключевые слова: педагогика, профессиональная подготовка, опыт, использование,  формирование.    

USING THE PEDAGOGICAL EXPERIENCE OF V.A. SUKHOMLINSKY IN THE TRAINING OF FUTURE TEACHERS

Annotation. The article notes that the study of the theory of pedagogy, its development, as well as the pedagogical heritage of classic teachers is one of the main conditions for the formation of the personality of a teacher. The article is devoted to the insufficiency of credits for pedagogical disciplines within the framework of educational programs of higher pedagogical educational institutions of the Kyrgyz Republic. This limits the ability of students to fully master the key competencies and skills necessary for successful professional activity in the field of education. The authors highlight the ideas of V.A. Sukhomlinsky on the humanistic approach to teaching, the role of the teacher’s personality in the formation of the educational environment. Of particular professional interest and significance for the formation of attention to the individual characteristics of students and the ability to create an atmosphere of trust and cooperation in the educational process is the literary and pedagogical heritage of the outstanding scientist-innovator, humanist V.A. Sukhomlinsky.

Key words: pedagogy,   professional training,   experience, use, formation. 

УДК: 80

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.13

Бачилова Н.Р., магистрант, ОшГУ

                                                                                          Молдожанов О.А., ст. преподаватель,

                                                                                            ОшГУ,  mozgonbay@bk.ru

                                                                                             Бачилова Н.Р., магистрант, ОшМУ

                                                                                          Молдожанов О.А., улук окутуучу,

                                                                                            ОшМУ,  mozgonbay@bk.ru

Bachilova N.R., master‘s student,

 Osh State University

Moldozhanov O. A., senior lecturer,

Osh State University, mozgonbay@bk.ru

НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ С СОМАТИЧЕСКИМ КОМПОНЕНТОМ «ЛИЦО»

Аннотация. В статье рассматривается сравнительно-сопоставительный анализ, этимологический анализ, когнитивный подход, а также анализ контекстов употребления фразеологизмов. Особую группу фразеологических единиц составляют соматизмы — выражения, содержащие в своем составе названия частей тела. Эти единицы обладают высокой универсальностью, поскольку тело человека является основой его физического существования и играет центральную роль в процессах познания мира. Соматический компонент «лицо» занимает особое место среди фразеологизмов, поскольку лицо воспринимается как носитель индивидуальности, эмоционального состояния, социальной идентичности и морально-нравственных качеств человека.

Ключевые слова: соматика, фразеологизмы, компонент, концепт, менталитет, индивидуальность, качества человека.

“АДАМДЫН ЖҮЗҮ” СОМАТИКАЛЫК КОМПОНЕНТИ МЕНЕН ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДИН УЛУТТУК-МАДАНИЙ МАЗМУНУ

Аннотация. Макалада фразеологизмдерди колдонуу контекстинде когнитивдүү мамиленин, этиомологиялык талдоо, салыртырмалуу-колдонууну талдоо каралган. Фразеологизмдердин өзгөчө тобунун бирдигин-соматизмдер түзөт, алар адамдын денесинин кандайдыр бир бөлүгүн мүнөздөйт. Бул бирдиктер жогорку универсалдуулукка ээ, себеби, адамдын денеси дүйнө таанымды өөрчүтүү процессинде борбордук ролду аткаруу менен анын негизи физикалык тиричилиген аныктайт. “Адамдын жүзү” соматикалык компонент фразеологизмдердин ичинен өзгөчө орунга ээ, себеби, адамдын жүзү эмоционалдык абалды, жекече инсандыкты, социалдык окшоштукту жана адамдын моралдык-адеп-ахлактык сапатын аныктайт.  

Түйүндүү создөр: соматика, фразеологизмдер, компонент, концепт, менталитет, жекелик, адамдын сапаты.

THE NATIONAL AND CULTURAL CONTENT OF PHRASEOLOGICAL UNITS WITH THE SOMATIC COMPONENT “FACE”

Annotation. The article examines comparative analysis, etymological analysis, a cognitive approach, and the analysis of the contexts in which phraseological units are used. A special group of phraseological units consists of somatisms, which are expressions that contain the names of body parts. These units are highly universal, as the human body is the foundation of physical existence and plays a central role in the process of understanding the world. The somatic component “face” holds a special place among phraseological units, as the face is perceived as a representation of individuality, emotional state, social identity, and moral qualities.

Key words: somatics, phraseological units, component, concept, mentality, individuality, human qualities.

УДК: 004.8:37.018.43

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.14

Бердалиева Умсунай Галыбаевна,

магистрант, ОшМУ

umsunai9595@gmail.com

Калыбаев Бексултан Дурсунбаевич,

магистрант,ОшМУ,

 beksultan555@gmail.com

Бердалиева Умсунай Галыбаевна,
магистрант, ОшГУ,

umsunai9595@gmail.com 

Калыбаев Бексултан Дурсунбаевич,

магистрант, ОшГУ,

beksultan555@gmail.com

Berdalieva Umsunai Galybaevna
master’s student, Osh State University.

 umsunai9595@gmail.com

Kalybaev Beksultan Dursunbaevich

master’s student, Osh State University

 beksultan555@gmail.com

БИЛИМ БЕРҮҮ ПРОГРАММАЛАРЫН САНАРИПТИК МОНИТОРИНГДӨӨ: СТУДЕНТТИК МААЛЫМАТТАРДЫ КОМПЬЮТЕРДИК АНАЛИЗДӨӨ ЖАНА

ЖАСАЛМА ИНТЕЛЛЕКТТИН РОЛУ

Аннотация. Билим берүү программаларын санариптик мониторингдөө заманбап технологиялардын өнүгүшү менен жаңы деңгээлге көтөрүлдү. Бул макалада студенттик маалыматтарды компьютердик анализдөө жана жасалма интеллекттин (ЖИ) ролу каралат. Python жана анын аналитикалык инструменттери билим берүү мекемелеринде маалыматтарды иштеп чыгууга жана окуу процессин оптималдаштырууга жардам берет. Ошондой эле, машиналык үйрөнүү алгоритмдери студенттердин академиялык жетишкендиктерин анализдөө жана аларды жакшыртуу үчүн колдонулат. Бул ыкмалар билим берүүнүн сапатын жогорулатууга чоң салым кошот.

Түйүндүү сөздөр: санариптик мониторинг, билим берүү программалары, студенттик маалыматтарды анализдөө, жасалма интеллект (ЖИ), Python программалоо тили, студенттердин жетишкендиктерин анализдөө, компьютердик анализ, студенттердин GPA, Scikit-learn.

ЦИФРОВОЙ МОНИТОРИНГ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ПРОГРАММ: КОМПЬЮТЕРНЫЙ АНАЛИЗ СТУДЕНЧЕСКИХ ДАННЫХ И РОЛЬ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА

Аннотация. Цифровой мониторинг образовательных программ с развитием современных технологий перешел на новый уровень. В данной статье рассматривается компьютерный анализ студенческих данных и роль искусственного интеллекта (ИИ). Python и его аналитические инструменты помогают образовательным учреждениям обрабатывать данные и оптимизировать учебный процесс. Также алгоритмы машинного обучения используются для прогнозирования академических достижений студентов и их улучшения. Эти методы вносят большой вклад в повышение качества образования.

Ключевые слова: цифровой мониторинг, образовательные программы, анализ студенческих данных, искусственный интеллект (ИИ), язык программирования Python, анализ достижений студентов, компьютерный анализ, GPA студентов, Scikit-learn.

DIGITAL MONITORING OF EDUCATIONAL PROGRAMS: COMPUTER ANALYSIS OF STUDENT DATA AND THE ROLE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Annotation. With the development of modern technologies, digital monitoring of educational programs has reached a new level. This article explores the computer analysis of student data and the role of artificial intelligence (AI). Python and its analytical tools help educational institutions process data and optimize the learning process. Additionally, machine learning algorithms are used to predict and improve students’ academic achievements. These methods contribute significantly to enhancing the quality of education.

            Key words: digital monitoring, educational programs, student data analysis, artificial intelligence (AI), Python programming language, student achievement analysis, computer analysis, student GPA, Scikit-learn.

УДК: 372.3

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.15

Бообекова Айнагуль Ашировна,

улук окутуучу, ОшМУ                                                               

 Каримова Намунахон Хасанбаевна

                                                                  магистрант, ОшМУ

Бообекова Айнагуль Ашировна,

ст. преподаватель, ОшГУ                                                               

 Каримова Намунахон Хасанбаевна

                                                                  магистрант, ОшГУ

Boobekova Aynagul Ashirovna,

senior lecturer at Osh State University

Karimova Namunakhon Khasanbaevna,

master’s student, Osh State University

ТАБИГЫЙ  ОЮНДАРДЫ КОЛДОНУУ МЕКТЕПКЕ ЧЕЙИНКИ БАЛДАРДЫ ОКУТУУНУН КАРАЖАТЫ КАТАРЫ

Аннотация. Макалада мектепке чейинки балдардын билим сапатын жогорулатуу үчүн табигый оюндарды колдонуунун маанилүүлүгү талкууланат. Балдардын кызыгуусун арттырып, алардын муктаждыктарын канааттандыруу үчүн табигый оюндарды активдүү колдонуу оң натыйжа берет. Оюндун жүрүшүндө балдар предметтерди жана кубулуштарды салыштыруу аркылуу окуу процессинин элементтерин ийгиликтүү өздөштүрүшөт.

Түйүндүү сөздөр: табигый оюндар, принцип, активдүүлүк, мектепке чейинки тарбия, окутуу, тарбиялоо, педагогикалык абал, сөз байлыгы, ой жүгүртүү, психологиялык өнүгүү.

ПРИМЕНЕНИЕ ЕСТЕСТВЕННЫХ ИГР КАК СРЕДСТВО ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Аннотация. В статье рассматривается важность использования естественных игр для повышения качества знаний учащихся начальных классов. Положительный эффект будет иметь более активное использование естественных игр для стимулирования детской любознательности и удовлетворения их потребностей. В процессе игры дети успешно осваивают элементы процесса обучения путем сравнения предметов и явлений.

Ключевые слова: естественные  игры, принцип, активность, начальная школа, обучение, воспитание, педагогическое условие, словарный запас, мышление, психологическое развитие.

USING NATURAL GAMES AS A MEANS OF TEACHING PRESCHOOL CHILDREN

Annotation. The article discusses the importance of using natural games to improve the quality of knowledge of primary school puples. More use of natural games to stimulate children’s curiosity and satisfy their needs will have a positive effect. During the game, children successfully master the elements of the learning process by comparing objects and phenomena, as a result of which they play.

Key words: natural games, principle, activity, primary school, teaching, upbringing, pedagogical environment, vocabulary, thinking, psychological development.

УДК: 398. 8(575.1)

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.16

Бураев Тынарбек, магистрант, ОшМПУ

Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич,

окутуучу, ОшМПУ

Бураев Тынарбек, магистрант, ОшГПУ

Абдилатипов Сүйүнтбек Мусаевич,

преподаватель, ОшГПУ,

Buraev Tynarbek, masters student,

Osh State Pedagogical Universities

Abdilatipov Suiuntbek Musaevich, teacher,

Osh State Pedagogical Universities

УЛУУ АТА МЕКЕНДИК СОГУШ ЖЫЛДАРЫНДАГЫ КЫРГЫЗ ТӨКМӨЛҮГҮНҮН РОЛУ

Аннотация.  Макала Улуу Ата Мекендик согуш жылдарындагы кыргыз төкмөлүк өнөрүнүн коомдогу ролун изилдейт. Төкмө акындардын согуш мезгилиндеги чыгармачылыгы, алардын элдин рухун көтөрүүдөгү жана патриоттук сезимдерди бекемдөөдөгү салымы талданат. Макалада тарыхый документтер, акындардын ырлары жана замандаштардын эскерүүлөрү негизинде согуш мезгилиндеги төкмөлүктүн мааниси ачыкталат. 

Түйүндүү сөздөр: төкмөлүк, Улуу Ата Мекендик согуш, кыргыз маданияты, патриотизм, оозеки чыгармачылык 

РОЛЬ КЫРГЫЗСКОЙ ИМПРОВИЗАЦИОННОЙ ПОЭЗИИ В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ

 Аннотация. Статья посвящена исследованию роли кыргызской импровизационной поэзии в годы Великой Отечественной войны. Анализируется творчество акынов того периода, их вклад в поднятие духа народа и укрепление патриотических чувств. На основе исторических документов, стихов акынов и воспоминаний современников раскрывается значение импровизационной поэзии в военное время. 

Ключевые слова:     импровизационная поэзия, Великая Отечественная война, кыргызская культура, патриотизм, устное творчество 

THE ROLE OF KYRGYZ IMPROVISATIONAL POETRY DURING THE GREAT PATRIOTIC WAR.

Annotation.    This article examines the role of Kyrgyz improvisational poetry during the Great Patriotic War. It analyzes the creative work of akyns during this period, their contribution to raising the people’s spirit and strengthening patriotic sentiments. Based on historical documents, poems by akyns, and memoirs of contemporaries, the significance of improvisational poetry during wartime is revealed.

Key words:    improvisational poetry, Great Patriotic War, Kyrgyz culture, patriotism, oral tradition.

УДК: 159.9.01

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.17

Гареева Вилена Галимьяновна,

саясий и.к., доцент, ОшМУ

Медербекова Элнура Медербековна,

 магистрант, ОшМУ

Гареева Вилена Галимьяновна,

к.полит.н.., доцент, ОшГУ

Медербекова Элнура Медербековна,

 магистрант, ОшГУ

Vilena Galimyanovna Gareeva,

 Candidate of Political Sciences,

Associate Professor, Osh State University

Mederbekova Elnura Mederbekovna,

master’s student at Osh State University

БОЛОЧОК ПСИХОЛОГДОРДУН ТОЛЕРАНТТУУЛУГУН ӨНҮКТҮРҮҮНҮН ТЕОРИЯЛЫК ЖАНА ПРАКТИКАЛЫК АСПЕКТИЛЕРИ

Аннотация. Макалада болочок психологдордун толеранттуулугун өнүктүрүү маселеси талданат. Мектеп окуучуларын толеранттуулукка тарбиялоонун натыйжалуулугу, негизинен, педагогдор менен психологдордун атайын даярдыгынан көз каранды экендиги белгиленет. Автор бул маселени жогорку кесиптик билим берүү этаптарында чечүү зарылдыгын негиздейт. Изилдөөдө болочок психологдордун толеранттуулугун өнүктүрүүнүн теориялык негиздери каралып, М.А. Перепелицинанын педагогикалык толеранттуулук жөнүндөгү теориясы негиз катары алынган. Ошондой эле, студенттердин жана окутуучулардын пикирлерине таянуу менен сурамжылоолор жана өзүн-өзү баалоо ыкмалары аркылуу практикалык маалыматтар алынган. Натыйжада, толеранттуулукка тарбиялоо студенттердин кесиптик компетенттүүлүгүн калыптандырууда маанилүү рол ойной турганы жана бул процессти баалуулук-синергетикалык мамиле аркылуу жүргүзүү зарылдыгы белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: психолог, толеранттуулук, кесиптик даярдоо, педагогикалык толеранттуулук, баалуулук-синергетикалык мамиле, социалдык-психологиялык адаптация, өзүн-өзү баалоо, кесиптик компетенттүүлүк.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ ТОЛЕРАНТНОСТИ У БУДУЩИХ ПСИХОЛОГОВ

Аннотация. В статье анализируется проблема развития толерантности у будущих психологов. Отмечается, что эффективность воспитания толерантности у школьников во многом зависит от специальной подготовки педагогов и психологов. Автор обосновывает необходимость решения данной проблемы на этапах высшего профессионального образования. В исследовании рассматриваются теоретические основы развития толерантности у будущих психологов, взяв за основу теорию педагогической толерантности М.А. Перепелициной. Также были получены практические данные с помощью анкетирования и методов самооценки, основанных на мнении студентов и преподавателей. В результате отмечается, что воспитание толерантности играет важную роль в формировании профессиональной компетентности студентов и необходимость проведения этого процесса через ценностно-синергетический подход.

Ключевые слова: психолог, толерантность, профессиональная подготовка, педагогическая толерантность, ценностно-синергетический подход, социально-психологическая адаптация, самооценка, профессиональная компетентность.

THEORETICAL AND PRACTICAL ASPECTS OF THE DEVELOPMENT OF TOLERANCE IN FUTURE PSYCHOLOGISTS

Annotation. In this article, the problem of tolerance development among future psychologists is analyzed. It is noted that the effectiveness of tolerance education in schoolchildren largely depends on the special training of teachers and psychologists. The author justifies the need to solve this problem at the stages of higher professional education. The theoretical foundations of the development of tolerance in future psychologists are considered in the study, based on the theory of pedagogical tolerance of M.A. Perepelitsinoy. Also, practical data were obtained using questionnaires and self-assessment methods, based on the opinions of students and teachers. As a result, it is noted that the education of tolerance plays an important role in the formation of professional competence of students and the need to conduct this process through a value-synergistic approach.

Key words: psychologist, tolerance, professional training, pedagogical tolerance, value-synergistic approach, social-psychological adaptation, self-esteem, professional competence.

УДК: 378.016.004

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.18

Джоошбекова Зинагүл Рысбаевна,

п.и.к., улук ркутуучу, ОшМУ

dzinagul@mail.ru

Усонова Гүлназ Нурмаматовна,

магистрант, ОшМУ

Usonovagulnaz60@gmail.com

Джоошбекова Зинагүл Рысбаевна,

к.п.н., ст.преподаватель, ОшГУ

dzinagul@mail.ru

Усонова Гүлназ Нурмаматовна,

магистрант, ОшГУ

Usonovagulnaz60@gmail.com

Jooshbekova Zinagul Rysbaevna,

candidate of pedagogical sciences,

senior lecturer, Osh State University

 dzinagul@mail.ru

Usonova Gulnaz Nurmatovna,

master’s student, Osh State University

 Usonovagulnaz60@gmail.com

ОКУТУУНУН ЖАҢЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ: КЕНЖЕ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫ ҮЧҮН ОЮН ЫКМАЛАРЫН КОЛДОНУУ

Аннотация. Макалада окутуунун жаңы технологияларынын башталгыч класстардагы окуучулар үчүн оюн ыкмаларын колдонуудагы мүмкүнчүлүктөрү жана натыйжалуулугу талданат. Оюн методдору окуучулардын билимге болгон кызыгуусун арттырып, алардын интеллектуалдык, чыгармачыл жана социалдык өнүгүүсүнө өбөлгө түзөт. Ошондой эле, PISA жана PIRLS сыяктуу эл аралык изилдөөлөрдүн негизинде интерактивдүү жана санариптик оюн ыкмаларынын билим берүүдөгү ролу каралат. Бул ыкмалардын туура колдонулушу билим берүү сапатын жогорулатууга жана окуучулардын активдүү катышуусун камсыз кылууга жардам берет.

Түйүндүү сөздөр: оюн ыкмалары, жаңы технологиялар, башталгыч мектеп, мотивация, интерактивдүү окутуу, PISA, PIRLS.

НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ: ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИГРОВЫХ МЕТОДОВ ДЛЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ

Аннотация. В статье анализируются возможности и эффективность использования игровых методов в начальных классах в контексте новых образовательных технологий. Игровые методики способствуют повышению интереса учащихся к обучению, а также стимулируют их интеллектуальное, творческое и социальное развитие. Кроме того, на основе международных исследований, таких как PISA и PIRLS, рассматривается роль интерактивных и цифровых игровых методов в образовательном процессе. Правильное применение этих методик способствует повышению качества образования и активному участию учащихся в учебном процессе.

Ключевые слова: игровые методы, новые технологии, начальная школа, мотивация, интерактивное обучение, PISA, PIRLS.

NEW LEARNING TECHNOLOGIES: USING GAME METHODS FOR JUNIOR HIGH SCHOOL STUDENTS

Annotation. This article analyzes the possibilities and effectiveness of using game-based methods in primary school within the context of new educational technologies. Game-based approaches enhance students’ interest in learning and stimulate their intellectual, creative, and social development. Furthermore, based on international studies such as PISA and PIRLS, the role of interactive and digital game-based methods in the educational process is examined. The proper application of these methods contributes to improving the quality of education and ensuring active student engagement in learning.

            Key words: game-based methods, new technologies, primary school, motivation, interactive learning, PISA, PIRLS.

УДК: 37.018 .11

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.19

Джоошбекова Зинагүл Рысбаевна,

п.и.к., улук ркутуучу, ОшМУ

dzinagul@mail.ru

Шерова Миргүл Мажиевна

магистрант, ОшМУ

mirgulsherovа79@gmаil.com

Джоошбекова Зинагүл Рысбаевна,

к.п.н., ст.преподаватель, ОшГУ

dzinagul@mail.ru

Шерова Миргүл Мажиевна

магистрант, ОшГУ

mirgulsherovа79@gmаil.com

Jooshbekova Zinagul Rysbaevna,

candidate of pedagogical sciences,

senior lecturer, Osh State University

 dzinagul@mail.ru

Sherova Mirgul Mazhiyevna,

 master’s student, Osh State University

mirgulsherovа79@gmаil.com

АДЕПТҮҮЛҮККӨ ТАРБИЯЛОО ЫКМАЛАРЫ: ТЕОРИЯЛЫК ТАЛДОО ЖАНА ПРАКТИКАЛЫК КОЛДОНУУ

Аннотация. Макалада динамикалык өзгөрүүлөр мүнөздүү болгон азыркы коомдо өсүп келе жаткан муунду адеп-ахлактык жактан тарбиялоо маселелери өзгөчө мааниге ээ экендиги, балдарда туруктуу адептүүлүк багыттарын, баалуулуктарды жана ишенимдерди калыптандыруу билим берүү жана тарбиялоонун эң маанилүү милдеттеринин бири болуп санала тургандыгы белгиленген.

Макалада Кыргыз Республикасында инсандын руханий-адеп-ахлактык өнүгүүсүн жана дене тарбиясын камсыз кылуу концепциясы Кыргыз Республикасынын Конституциясына, “Билим берүү жөнүндө”, “Кыргыз Республикасында балдардын ден соолугуна, дене бой, интеллектуалдык, психикалык, руханий жана адептик өнүгүүсүнө зыян келтирүүнүн алдын алуу боюнча чаралар жөнүндө”  мыйзамдарына жана Президенттин “Инсандын руханий-адеп-ахлактык өнүгүүсүн жана дене тарбиясын камсыз кылуу жөнүндө” Жарлыгына ылайык иштелип чыккандыгы белгиленет. Адептүүлүккө тарбиялоонун негизинде балдарда дүйнө менен мамиле түзүүдө алардын жүрүм-турумун жөнгө салган баалуулуктар, идеалдар, нормалар жана эрежелер системасын калыптандыруу жатат. 

Түйүндүү сөздөр: адептүүлүк тарбиясы, ыкмалар, классификация, балдар, мектеп, үй-бүлө, баалуулуктар, жүрүм-турум.

МЕТОДЫ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ И ПРАКТИЧЕСКОЕ ПРИМЕНЕНИЕ

Аннотация. В статье отмечается, что в современном обществе, характеризующемся динамичными изменениями, вопросы нравственного воспитания подрастающего поколения приобретают особое значение, а формирование устойчивых нравственных ориентаций, ценностей и убеждений у детей является одной из важнейших задач образования и воспитания.

               В статье отмечается, что концепция обеспечения духовно-нравственного развития и физического воспитания человека в Кыргызской Республике разработана в соответствии с Конституцией Кыргызской Республики, законами «Об образовании», «О мерах по предотвращению вреда здоровью, физическому, интеллектуальному, умственному, духовно-нравственному развитию детей в Кыргызской Республике» и Указом Президента Кыргызской Республики «Об обеспечении духовно-нравственного развития и физического воспитания личности».

               Ключевые слова: нравственное воспитание, методы, классификация, дети, школа, семья, ценности, поведение.

METHODS OF MORАL EDUCАTION: THEORETICАL АNАLYSIS АND PRАCTICАL АPPLICАTION

               Аnnotаtion. In this аrticle, it is noted thаt in todаy’s society, which is chаrаcterized by dynаmic chаnges, the issues of morаl educаtion of the growing generаtion аre of pаrticulаr importаnce, аnd the formаtion of stаble morаl orientаtions, vаlues ​​аnd beliefs in children is one of the most importаnt tаsks of educаtion аnd upbringing.

               The аrticle notes thаt the concept of ensuring the spirituаl, morаl аnd ethicаl development of а person аnd physicаl educаtion in the Kyrgyz Republic wаs developed in аccordаnce with the Constitution of the Kyrgyz Republic, the Lаws “On Educаtion”, “On Meаsures to Prevent Hаrm to the Heаlth, Physicаl, Intellectuаl, Mentаl, Spirituаl аnd Morаl Development of Children in the Kyrgyz Republic” 1 аnd the Presidentiаl Decree “On Ensuring the Spirituаl, Morаl аnd Ethicаl Development of а Person аnd Physicаl Educаtion”.

               Key words: morаlity educаtion, methods, clаssificаtion, children, school, fаmily, vаlues, behаvior.

УДК: 373.31

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.20

Джумагулова Бегайым Мизамовна, магистрант,ОшМУ 

Анаркулов Рахматулла  – п.и.к., доц. ОшМУ

Джумагулова Бегаим Мизамовна,

магистрант, ОшГУ

Анаркулов Рахматулла – к.п.н., доц. ОшГУ

 Dzhumagulova Begayim Mizamovna, master’s student of Osh State University.Anarkulov Rakhmatulla, Ph.D., associate professor, Osh State University

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА ЧОҢДУКТАРДЫ ОКУТУП ҮЙРӨТҮҮЛӨРДҮН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ

Аннотация. Жумушта башталгыч класстардагы  негизги тематикалардын бири болгон чоңдуктар (Узундук, убакыт, масса жана  сыйымдуулук, аянт жана  периметр ж.б.)  темасын окутуунун методикасы каралган. Ар бир чоңдуктарды окутуп  үйрөтүүлөр боюнча сунуштамалар берилген. Байыркы кыргыз элиндеги колдонулуп келген чоңдуктардын тарыхы жана  алардын практикада пайдаланышы боюнча  сунуштамалар берилген. Эксперименталдык  изилдөөлөрдө аттуу сандар менен болгон  изилдөөлөрдүн жыйынтыктары сандык жана  сапаттык  жактан  анализ берилген. Мектеп мугалимдерине  жана  болочок  башталгыч класстардын мугалимдерине  бул тематикаларды окуучуларга  жеткирүүдө методикалык  көрсөтмөлөр сунушталган.

Түйүндүү сөздөр: чоңдук, узундук, масса жана сыйымдуулук, аянт жана  периметр, көлөм, аттуу сандар, арифметикалык  амалдар 

ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ВЕЛИЧИН В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

Аннотация. В работе представлена ​​методика преподавания темы величин (длина, время, масса и емкость, площадь и периметр и т. д.), которая является одной из основных тем в начальной школе. Даны рекомендации по преподаванию и изучению каждого из направлений. Представлена ​​история величин, используемых древними кыргызами, и рекомендации по их практическому использованию. В экспериментальных исследованиях результаты исследований с именованными числами анализируются количественно и качественно. Школьным учителям и будущим учителям начальной школы были предоставлены методические рекомендации по донесению этих тем до учащихся.

Ключевые слова: размер, длина, масса и емкость, площадь и периметр, объем, номинальные числа, арифметические операции

FEATURES OF TEACHING VALUES IN PRIMARY SCHOOL

Annotation.The work provides a methodology for teaching the topic of quantities (length, time, mass and capacity, area and perimeter, etc.), which is one of the main topics in primary school. Recommendations are given for teaching and learning each quantity. Recommendations are given on the history of quantities used by the ancient Kyrgyz people and their use in practice. The results of research with numbers in experimental studies are quantitatively and qualitatively analyzed. Methodological guidelines are offered to school teachers and future primary school teachers in conveying these topics to students.

Key words: size, length, mass and capacity, area and perimeter, volume, nominal numbers, arithmetic operations

УДК: 378

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.21

Досматова Лира Абдыбахаповна,

улук окутуучу, ИТЭИ

Досматова Лира Абдыбахаповна,

ст.преподаватель, ИИТЭ

Dosmatova Lira Abdybakhapovna,

senior lecturer, IITE

ЧЕТ ТИЛИ ПРОФИЛИ ЭМЕС ЖОГОРКУ ОКУУ ЖАЙЛАРЫНЫН СТУДЕНТТЕРИНИН ЧЕТ ТИЛИН ОКУТУУ ПРОЦЕССИНДЕГИ ЖАҢЫ ОКУТУУНУН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН КОЛДОНУУ

 Аннотация. Макалада чет тилин окутуу процессинде жаңы педагогикалык технологияларды натыйжалуу колдонуу маселеси каралат. Чет тили профиль эмес ЖОЖдордун студенттерине дүйнөлүк экономиканын белгиленген объективдүү жараяндардын натыйжасы болуп саналат деген ойду тууралайт. Андан ары макалада “педагогикалык технология” термининин мазмунуна байланыштуу тема козголуп, аны негизги мүнөздөмө катары карайт. Ошондой эле изилдөөнүн жүрүшүндө колдонулуучу заманбап педагогикалык технологияларды жашыруун өзгөчөлүктөрүн аныктайт.

Чет тили профиль эмес ЖОЖдордун студенттерине чет тилин үйрөтүүдө окутуу жана окутуу технологиясынын калыптануу процессиндеги ролу жана орду каралат. Тилдик эмес адистиктерди өздөштүргөн адамдардын башка тилдеги компетенцияларын. Мындай технологиялардын конкреттүү мисалдары келтирилген. Изилдөөнүн негизинде изилдөө адабияты жана орус изилдөөчүлөрүнүн педагогикалык тажрыйбасын бүгүнкү күндө алардын натыйжалуу иштеши үчүн болгон мүмкүнчүлүктөр менен аныкталат колдонулат.

Түйүндүү сөздөр: жогорку билим, ЖОЖдогу чет тили, тилдик эмес ЖОЖдогу чет тили, ЖОЖдо чет тилин окутууну модернизациялоо, жаңы педагогикалык технологиялар.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ СТУДЕНТАМИ ВУЗОВ НЕ ИНОЯЗЫЧНОГО ПРОФИЛЯ

Аннотация. В статье рассматривается вопрос эффективного применения новых педагогических технологий в процессе обучения иностранному языку. Иностранный язык корректирует студентам непрофильных вузов представление о том, что мировая экономика является результатом установленных объективных процессов. Далее в статье затрагивается тема, связанная с содержанием термина “педагогические технологии”, и рассматривается его как основная характеристика. Также выявлены скрытые особенности современных педагогических технологий, применяемых в ходе исследования.

Ключевые слова: высшее образование, иностранный язык в вузе, иностранный язык в неязыковом вузе, модернизация преподавания иностранного языка в вузе, новые педагогические технологии.

THE USE OF NEW EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN THE PROCESS OF LEARNING FOREIGN LANGUAGE STUDENTS OF UNIVERSITIES OR FOREIGN LANGUAGE PROFILE

Annotation. This article examines the issue of the effective use of new pedagogical technologies in the process of teaching a foreign language. A foreign language corrects students of non-core universities to the idea that the global economy is the result of established objective processes. Further, the article touches upon the topic related to the content of the term “pedagogical technologies” and considers it as its main characteristic. The hidden features of modern pedagogical technologies used in the course of the research are also revealed.

Key words: higher education, foreign language at university, foreign language at non-linguistic university, modernization of foreign language teaching at university, new pedagogical technologies

УДК: 37.013.78

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.22

Дыйканова Шекербу Анарбековна,

к.ист.н., доцент, ОшГУ

Искендер кызы Айниса,

магистрант, ОшГУ

Дыйканова Шекербу Анарбековна,

тар.и.к., доцент, ОшМУ

Искендер кызы Айниса,

магистрант, ОшМУ

Dyikanova, Shekerbu Anarbekovna,

Candidate of Historical Sciences,

Associate Professor, Osh State University

 Ainisa Iskenderovna,

Master’s student at Osh State University

ОСОБЕННОСТИ СОЦИАЛЬНОЙ СЛУЖБЫ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ (на примере России)

Аннотация. Статья посвящена анализу деятельности социальной службы в образовательных учреждениях России. Рассматриваются ключевые функции социальных работников: социально-педагогическая поддержка, профилактика девиантного поведения, социальная диагностика, консультирование и взаимодействие с внешними структурами. Особое внимание уделено влиянию государственной политики на развитие социальной работы, включая нормативно-правовую базу, финансирование и кадровое обеспечение. Также обозначены актуальные проблемы и перспективные направления совершенствования социальной службы. Подчёркивается значимость межведомственного взаимодействия и использования инновационных технологий в целях создания инклюзивной и безопасной образовательной среды.

Ключевые слова: социальная работа, образовательная среда, поддержка учащихся, государственная политика, инклюзия.

БИЛИМ БЕРҮҮ МЕКЕМЕЛЕРИНДЕ СОЦИАЛДЫК КЫЗМАТТЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ (Россиянын мисалында)

Аннотация. Макала Россиядагы билим берүү мекемелериндеги социалдык кызматтын ишмердүүлүгүн талдоого арналган. Социалдык кызматкерлердин негизги функциялары каралат: социалдык-педагогикалык колдоо, девианттык жүрүм-турумдун алдын алуу, социалдык диагностика, консультация берүү жана тышкы түзүмдөр менен өз ара аракеттенүү. Мамлекеттик саясаттын социалдык кызматтын өнүгүшүнө тийгизген таасири өзгөчө көңүлгө алынат, анын ичинде нормативдик-укуктук база, каржылоо жана кадр менен камсыздоо маселелери. Ошондой эле социалдык кызматты өркүндөтүүнүн актуалдуу көйгөйлөрү жана келечектүү багыттары белгиленет. Инклюзивдүү жана коопсуз билим берүү чөйрөсүн түзүү максатында мекемелер аралык өз ара аракеттенүүнүн жана инновациялык технологияларды колдонуунун маанилүүлүгү баса белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: социалдык иш, билим берүү чөйрөсү, окуучуларды колдоо, мамлекеттик саясат, инклюзия.

FEATURES OF SOCIAL SERVICES IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS: A CASE STUDY OF RUSSIA

Annotation.The article is devoted to the analysis of the activities of social services in educational institutions in Russia. It examines the key functions of social workers, including socio-pedagogical support, prevention of deviant behavior, social diagnostics, counseling, and cooperation with external organizations. Particular attention is paid to the impact of state policy on the development of social work, including the legal framework, funding, and staffing. Current challenges and promising directions for improving social services are also outlined. The importance of interagency cooperation and the use of innovative technologies to create an inclusive and safe educational environment is emphasized.

Key words: social work, educational environment, student support, state policy, inclusion.

УДК: 37.013

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.23

Жолдошева Акчач Олмасовна,

д. псих., н., профессор ОшГУ

Сарикова Рано Усмановна,

магистрант, ОшГУ

Жолдошева Акчач Олмасовна

псих., и.н., профессор ОшМУ

Сарикова Рано Усмановна

магистрант, ОшМУ

Zholdosheva Akchach Olmasovna,

Doctor of Psychology, Professor,

Osh State University

Sarikova Raisa Usmanovna,

 master’s student, Osh State University

ПРОГРАММА РАЗВИТИЯ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ИНТЕЛЛЕКТА У ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПСИХОГИМНАСТИКИ

Аннотация. В статье представлена программа развития эмоционального интеллекта у детей младшего школьного возраста с использованием психогимнастики. Цель программы – формирование у детей способности распознавать, понимать и управлять своими эмоциями, развитие эмпатии, уверенности в себе и адекватной самооценки. Программа включает 10 тематических занятий, реализуемых на протяжении пяти месяцев, и построена с учетом психофизиологических особенностей детей. В рамках каждого занятия применялись психогимнастические этюды, театрализованные упражнения и элементы рефлексии. Эффективность программы была оценена с помощью методик Р.Р. Калининой и Е.И. Изотовой, по результатам которых зафиксировано значительное повышение уровня эмоционального интеллекта у большинства участников. Представленные данные подтверждают результативность внедрения психогимнастики как средства развития эмоциональной сферы младших школьников.

Ключевые слова: эмоциональный интеллект, психогимнастика, младший школьный возраст, развитие эмоций, эмпатия, психокоррекционная программа, эмоциональная регуляция, сюжетные картинки, эмоциональная пиктограмма.

ПСИХОГИМНАСТИКАНЫ КОЛДОНУУ МЕНЕН БАШТАЛГАН МЕКТЕП БАЛАЛАРЫНЫН ЭМОЦИОНАЛДЫК ИНТЕЛЛЕКТИН ӨНҮКТҮРҮҮ ПРОГРАММАСЫ

Аннотация. Макалада психогимнастиканы колдонуу менен башталгыч класстын балдарында эмоционалдык интеллектти өнүктүрүү программасы берилген. Программанын максаты – балдардын эмоцияларын таануу, түшүнүү жана башкаруу жөндөмүн өнүктүрүү, эмпатияны, өзүнө болгон ишенимди жана адекваттуу өзүн-өзү сыйлоо сезимин өнүктүрүү. Программа беш айдын ичинде ишке ашырылган 10 тематикалык классты камтыйт жана балдардын психофизиологиялык өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен түзүлгөн. Ар бир класстын алкагында психогимнастикалык эскиздер, театрлаштырылган көнүгүүлөр жана рефлексия элементтери колдонулган. Программанын эффективдүүлүгү Р.Р.Калининанын жана Е.И. Изотова, анын жыйынтыгы боюнча көпчүлүк катышуучуларда эмоционалдык интеллекттин деңгээлинин бир топ жогорулашы катталган. Берилген маалыматтар башталгыч класстардын эмоционалдык чөйрөсүн өнүктүрүүнүн каражаты катары психогимнастиканы киргизүүнүн натыйжалуулугун тастыктайт.

Түйүндүү сөздөр: эмоционалдык интеллект, психогимнастика, башталгыч мектеп жашы, эмоцияларды өнүктүрүү, эмпатия, психокоррекциялык программа, эмоционалдык жөнгө салуу, сюжеттик сүрөттөр, эмоционалдык пиктограмма.

PROGRAM FOR DEVELOPING EMOTIONAL INTELLIGENCE IN PRIMARY SCHOOL CHILDREN USING PSYCHOGYMNASTICS

Annotation. The article presents a program for developing emotional intelligence in primary school children using psychogymnastics. The goal of the program is to develop children’s ability to recognize, understand and manage their emotions, develop empathy, self-confidence and adequate self-esteem. The program includes 10 thematic classes, implemented over five months, and is designed taking into account the psychophysiological characteristics of children. Within the framework of each class, psychogymnastic sketches, theatrical exercises and elements of reflection were used. The effectiveness of the program was assessed using the methods of R.R. Kalinina and E.I. Izotova, according to the results of which a significant increase in the level of emotional intelligence was recorded in most participants. The presented data confirm the effectiveness of the introduction of psychogymnastics as a means of developing the emotional sphere of primary school children.

Key words: emotional intelligence, psychogymnastics, primary school age, development of emotions, empathy, psychocorrectional program, emotional regulation, story pictures, emotional pictogram.

УДК: 004.4:004.91

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.24

Жолдошов Толкунбек Мамытович 

техн.и.к.,доцент,ОшМУ,

 tjoldoshov@oshsu.kg

Турдукулов Сабырбек Өктөмович

магистрант, ОшМУ,

turdukulovsabyrbek@gmail.com

Эркинбек кызы Нурзат

магистрант, ОшМУ,

erkinbekova16682806@gmail.com

Жолдошов Толкунбек Мамытович 

к.т.н., доцент,ОшГУ,

 tjoldoshov@oshsu.kg

Турдукулов Сабырбек Октомович
магистрант, ОшГУ,

 turdukulovsabyrbek@gmail.com

Эркинбек кызы Нурзат

магистрант, ОшГУ,

 erkinbekova16682806@gmail.com

Zholdoshov Tolkunbek Mamytovich

candidate of Technical, Osh State University,

tjoldoshov@oshsu.kg

Turdukulov Sabyrbek Oktomovich
master’s student, Osh State University,

turdukulovsabyrbek@gmail.com

Erkinbek kyzy Nurzat

master’s student, Osh State University,

 erkinbekova16682806@gmail.com

ЭЛЕКТРОНДУК КИТЕПТЕРДИ ТҮЗҮҮ ҮЧҮН АВТОМАТТАШТЫРЫЛГАН ТИРКЕМЕ ИШТЕП ЧЫГУУ

            Аннотация. Макалада электрондук китептерди түзүүгө арналган атайын тиркеме иштеп чыгуунун актуалдуулугу жана мааниси каралат. Тактап айтканда, жаңы тиркемелердин колдонуучулар үчүн ыңгайлуулугу, окуу процессин жеңилдетүү, жогорулатуу мүмкүнчүлүктөрү баса белгиленет. Ошондой эле, электрондук китептерди түзүү жана жарыялоо үчүн зарыл болгон технологиялар, форматтар жана платформалар тууралуу кеп болот. Электрондук китептерди түзүүдө жаңы мүмкүнчүлүктөр жана бул жааттагы келечектеги көйгөйлөр да талкууга алынат.

Түйүндүү сөздөр: Компьютер, интернет, санариптештирүү, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар, жасалма интеллект, интернет платформасы, медиакоммуникация.

РАЗРАБОТКА СПЕЦИАЛИЗИРОВАННОГО ПРИЛОЖЕНИЯ ДЛЯ СОЗДАНИЯ ЭЛЕКТРОННЫХ КНИГ

Аннотация. В статье рассматривается актуальность и значение разработки специализированного приложения для создания электронных книг. Особое внимание уделяется удобству новых приложений для пользователей, возможности упростить процесс чтения и персонализировать его. Также обсуждаются необходимые технологии, форматы и платформы для создания и публикации электронных книг. Анализируются новые возможности для создания электронных книг, а также возможные проблемы в этой области в будущем.

Ключевые слова: Компьютер, интернет, цифровизация, информационно-коммуникационные технологии, искусственный интеллект, интернет-платформа, медиакоммуникации.

DEVELOPING A SPECIALIZED APPLICATION FOR CREATING E-BOOKS

Annotation. This article examines the relevance and importance of developing a specialized application for creating e-books. Special attention is given to the convenience of new applications for users, simplifying the reading process, and providing personalization options. The article also discusses the necessary technologies, formats, and platforms for creating and publishing e-books. New opportunities for e-book creation, along with potential future challenges in this field, are analyzed.

Key words: Computer, internet, digitalization, information and communication technologies, artificial intelligence, internet platform, media communications.

УДК: 159.922.7

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.25

Закиров Акимжан, псих.и.к.,

профессор, ОшМУ

Таалайбек кызы Акмөөр,

                                                                       магистрант, ОшМУ

Закиров Акимжан, к.псих.н.,

профессор, ОшГУ                                                                                                                                                               Таалайбек кызы Акмөөр

                                                                      магистрант, ОшГУ

Zakirov Akimzhan, candidate of Psychology,

Professor, Osh State University

Taalaibek kyzy Akmeur,

 master’s student, Osh State University,

КЕНЖЕ МЕКТЕП ЖАШЫНДАГЫ БАЛДАРДАГЫ ЧЫР-ЧАТАКТЫН АЛДЫН АЛУУНУН ПСИХОЛОГИЯЛЫК НЕГИЗДЕРИ

                 Аннотация. Изилдөөнүн максаты, мектеп окуучуларын инсан катары калыптандырууда  негизги тоскоолдуктардын бири болуп чыр-чатак (конфликт) илимден белгилүү. Айрыкча кенже мектеп окуучуларынын инсандыгын өнүктүрүүдөгү эң маанилүү чөйрөсү – теңтуштар коому болуп саналат. Ошондуктан балдарды  чыр-чатаксыз  өнүктүүрү, алардын алдын алуу же чечүү боюнча белгилүү иш-чараларды көрүү зарылчылыгы келип чыгууда. Макалада ушул проблеманы туура чечип, бала менен коомдун,чоңдор, тарбиячы -педагогдор жана өз теңтуштар менен болгон мамилелерди уюштурууда чыр-чатакты төмөндөтүп, алдын алуу иш чааралардын моделин түзүү боюнча теориялык жана экссперименталдык изилдөөлөр жүргүзүлдү.

         Түйүндүү сөздөр.  өз-ара мамиле, чыр-чатак (конфликт), педагог, тарбиячы, жүрүм-турум, баалуулук, трансформация, система, концепциянын маңызы, чыр-чатактын деңгээли.

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПРОФИЛАКТИКИ КОНФЛИКТОВ У ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

               Аннотация. Цель исследования заключается в том, что конфликт известен из науки как одно из основных препятствий для формирования школьников как личности. Важнейшей областью развития личности, особенно младших школьников, является общество – сверстников. Поэтому возникает необходимость в том, чтобы дети развивались без конфликтов и чтобы принимались определенные меры по их предотвращению или решению. В статье представлены теоретические и эксспериментальные исследования по правильному решению данной проблемы и созданию модели профилактических рабочих полос, которые снижают конфликтность в организации отношений ребенка и общества, взрослых, воспитателя – педагогов и собственных сверстников.

              Ключевые  слова: взаимоотношение, конфликт, педагог, воспитатель, поведение, ценность, трансформация, система, сущность понятия, уровень конфликта.  

PSYCHOLOGICAL BASES OF CONFLICT PREVENTION IN CHILDREN OF PRIMARY SCHOOL AGE

Annotation. The purpose of the study is that conflict is known from science as one of the main obstacles to the formation of students as an individual. The most important area of personality development, especially for primary school students, is the society of peers. Therefore, it is necessary for children to develop without conflicts and for certain measures to be taken to prevent or resolve them. The article presents theoretical and experimental research on the correct solution of this problem and the creation of a model of preventive work strips that reduce the conflict in the organization of relations between children and society, adults, teachers, and their peers.

Key words: relationship, conflict, teacher, educator, behavior, value, transformation, system, essence of the concept, level of conflict.

УДК: 37.373.6:51

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.26

Зикирова Гулайым Абдылдаевна,

п.и.к., доцент, ОшТУ, 

zikirova61@bk.ru

Моминжонова Маргубахон

 Хабибилло кизи, магистр,

 Ош технологиялык университети

Зикирова Гулайым Абдылдаевна,

к.п.н., доцент, ОшТУ,

zikirova61@bk.ru

Моминжонова Маргубахон

Хабибилло кизи, магистр,

Ошский технологический университет

Zikirova Gulayim Abdyldaevna

сandidate of Pedagogical Sciences,

 Associate Professor of the Department

of Vocational Training Technologies,

Osh Technological University,

zikirova61@bk.ru

Mominzhanova Margubakhon Habibillo kisi,

master’s student, Osh technologiyalyk Universities

ЖОГОРКУ ОКУУ ЖАЙЫНЫН СТУДЕНТТЕРИНИН ИНСАНДЫК ПСИХОЛОГИЯЛЫК ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ ЖАНА ГАРМОНИЯЛУУ СЕБЕПТЕРИ

Аннотация. Макалада жогорку окуу жайларындагы студенттердин  окуу процессинде эс тутумдарын өнүктүрүү үчүн алардын сезимдерин, жүрүм-турум өзгөчөлүктөрүн, биографиялык маалыматтарын жакшыртуу керек. Келечектеги кесибинин талаптарына ылайык студенттердин эс тутумун өнүктүрүү жана жакшыртуу маселесин максаттуу чечүү үчүн зарыл болгон  билимдерди берүү зарыл. Келечекте керектүү билимди жакшы эстеп, эсинде сактап калуу гана эмес, ошондой эле кесиптик ишмердүүлүктүн шарттарында аларды тез жана так чыгарууга ар дайым даяр болуу керек. Студенттердин келечектеги кесиби үчүн жогорку окуу жайларда окуунун маанилүүлүгүн түшүнүүсү, ага болгон кызыгуусу, ошондой эле келечектеги  адистин эс тутумунун даярдыгы жетишерлик жогору болушу үчүн аракет жасоосу манилүү болуп саналат. Студенттердин эс тутуму келечектеги иш-аракеттеринин натыйжалары үчүн жоопкерчиликти жогорулатса жакшырат. Жоопкерчиликсиздик, кайдыгерлик жана унутчаактык көп кездешет. Жогорку окуу жайларда окутуу практикасы кесипке болгон сүйүү жана кызыгуу натыйжалуу кесипкөйлүктүн жана студенттердин эс тутумун өркүндөтүүнүн шарты экендигин көрсөтөт.

Түйүндүү сөздөр: эс тутуму, өзгөчөлүктөр, сезимдер, кабылдоолор, сезимталдыгын өркүндөтүү, көңүл буруу.

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЛИЧНОСТИ И ГАРМОНИЧНЫЕ МОТИВЫ СТУДЕНТОВ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ

Аннотация. В статье показано, как учащиеся высших учебных заведений должны улучшать свои чувства, поведенческие характеристики, биографические данные, чтобы развивать память в процессе обучения. Необходимо предоставить знания, необходимые для целенаправленного решения задачи развития и улучшения памяти учащихся в соответствии с требованиями будущей профессии. Важно не только хорошо запоминать и запоминать знания, необходимые в будущем, но и всегда быть готовым быстро и точно извлекать их в условиях профессиональной деятельности. Важно, чтобы студенты понимали важность обучения в высших учебных заведениях для своей будущей профессии, проявляли к ней интерес, а также прилагали усилия для того, чтобы у будущего специалиста была достаточно высокая подготовка памяти. Память учащихся улучшится, если они будут нести ответственность за результаты своей будущей деятельности. Безответственность, безразличие и забывчивость-обычное дело. Практика преподавания в высших учебных заведениях показывает, что любовь и интерес к профессии являются условием эффективного профессионализма и улучшения памяти студентов.

 Ключевые слова: память, характеристики, чувства, восприятие, развитие чувствительности, внимание.

PSYCHOLOGICAL PERSONALITY TRAITS AND HARMONIOUS MOTIVES OF UNIVERSITY STUDENTS

Annotation. This article shows how university students should improve their feelings, behavioral characteristics, and biographical information in order to develop memory in the learning process. It is necessary to provide the knowledge necessary to purposefully solve the problem of developing and improving students’ memory in accordance with the requirements of the future profession. It is important not only to memorize and memorize the knowledge needed in the future well, but also to always be ready to extract it quickly and accurately in a professional environment. It is important that students understand the importance of studying in higher education institutions for their future profession, show interest in it, and make efforts to ensure that the future specialist has a sufficiently high level of memory training. Students’ memory will improve if they are responsible for the results of their future activities. Irresponsibility, indifference, and forgetfulness are common. The practice of teaching in higher education institutions shows that love and interest in the profession are a prerequisite for effective professionalism and improving students’ memory.

 Key words: memory, characteristics, feelings, perception, sensitivity development, attention.

УДК: 37.373.6:51

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.27

Зикирова Гулайым Абдылдаевна,

п.и.к., доцент, ОшТУ,

zikirova61@bk.ru

Мамажанова Айжамал Насиржановна

магистрант, ОшТУ

Зикирова Гулайым Абдылдаевна

к.п.н., доцент, ОшТУ,

zikirova61@bk.ru

Мамажанова Айжамал Насиржановна

магистрант, ОшТУ

Zikirova Gulayim Abdyldaevna,

Candidate of Pedagogical Sciences,

Associate Professor,

Osh University of Technology,

zikirova61@bk.ru

Mamazhanova Aizhamal Nasirzhanovna

master’s student

Osh University of Technology

СОЦИАЛДЫК ТААНЫМДЫН ПСИХОЛОГИЯСЫ

               Аннотация. Макалада окутуунун жана тарбиялоонун максаттарын жана маселелерин, анын каражаттарын жана методдорун, алардын практикага ашыруу жолдорун карайт. Ошондой эле педагогикалык изилдөөлөрдүн  предметине билим берүүнүн жалпы актуалдашуу мазмуну кирет. Социалдык психология  болсо адамдын топтогу жүрүм-туруму, адамдын башкаларды кандай кабыл алаары, башкалар менен баарлашуусу жана аларга таасир этүүсүн карайт.  Студенттерди окутуу менен тарбиялоонун психологиялык жактары менен байланышкан билим берүүнүн  инсандык өзгөчөлүгү, инсандар аралык байланыш аспекттилери педагогикалык психологдордун кызыкчылыгы болуп эсептелинет. Билим  берүүнүн психологиялык аспектилеринде түрдүү курактагы студенттердин окутуу-тарбиялоонун таасирлерин кабыл алуусу жана бекитүүсү, ошол таасирлердин студенттин интеллекттик жана инсандык өнүгүү мыйзамдарына дал келүүсү, окутуучулар жана студенттердин ортосундагы оптималдашуусу өз ара мамилелерди түзүүсү камтылган.  

               Түйүндүү сөздөр: социалдык психология, окутуу, интеллекттик, таанып билүү, туруктуулук.

ПСИХОЛОГИЯ СОЦИАЛЬНОГО ПОЗНАНИЯ

               Аннотация. В статье рассматриваются цели и задачи обучения и воспитания, его средства и методы, пути их реализации на практике. Также предметом педагогических исследований является содержание общей актуализации образования. С другой стороны, социальная психология рассматривает поведение человека в группе, то, как человек воспринимает других, общается с другими и влияет на них. Интерес педагогических психологов представляют аспекты межличностного общения, особенности личности в образовании, связанные с психологическими аспектами обучения и воспитания студентов. Психологические аспекты образования включают в себя восприятие и утверждение учащимися разных возрастов эффектов обучения и воспитания, соответствие этих эффектов законам интеллектуального и личностного развития учащегося, а также создание оптимизированных взаимоотношений между преподавателями и учащимися.

               Ключевые слова: социальная психология, обучение, интеллект, познание, устойчивость.

PSYCHOLOGY OF SOCIAL COGNITION

               Annotation. This article discusses the goals and objectives of education and upbringing, its means and methods, and ways to implement them in practice. Also, the subject of pedagogical research is the content of the general actualization of education. On the other hand, social psychology considers the behavior of a person in a group, how a person perceives others, communicates with others and influences them. Educational psychologists are interested in aspects of interpersonal communication, personality traits in education related to the psychological aspects of student learning and upbringing. The psychological aspects of education include the perception and affirmation by students of different ages of the effects of learning and upbringing, the compliance of these effects with the laws of intellectual and personal development of the student, as well as the creation of optimized relationships between teachers and students.

               Key words: social psychology, learning, intelligence, cognition, resilience.

УДК: 510.24

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.28

Зулпукарова Д.И., п.и.к., доцент,

ОшМУ, zdamira15@mail.ru

Вахобова З., магистрант ОшМУ

Монконова Ы.Ч., магистрант,  ОшМУ

Зулпукарова Д.И., к.п.н., доцент,

ОшГУ, zdamira15@mail.ru

Вахобова З., магистрант ОшГУ

Монконова Ы.Ч., магистрант,  ОшГУ

Zulpukarova D. I., candidate of pedagogical sciences,

Associate Professor, Osh State University,

 zdamira15@mail.ru

Vakhobova Z., master’s student at Osh State University

Monkonova N.Ch., master’s student, Osh State University

Математикалык маселе жана мисалдарды чечүүдө проблемалуу методдорду колдонуу

Аннотация. Макалада математикалык маселелерди жана мисалдарды чечүүдө проблемалуу методдорду колдонуу маселеси каралат. Проблемалуу методдор — бул стандарттуу ыкмалар менен чечүүгө мүмкүн болбогон же татаалдык жараткан маселелерди изилдөөдө колдонулуучу ыкмалардын бири. Макалада бул методдордун негизги принциптери, түрлөрү жана алардын өзгөчөлүктөрү талданган. Авторлор математикалык маселелерди жана мисалдарды чечүү процессинде болжолдуу, интерактивдүү жана эмпирикалык ыкмаларды колдонууга басым жасашкан. Ошондой эле, практикалык мисалдар аркылуу проблемалуу методдордун эффективдүүлүгү жана натыйжалуулугу көрсөтүлгөн. Бул ыкмалардын математикалык жана инженердик долбоорлордо, экономикалык жана табигый илимдерде колдонулушунун мүмкүнчүлүктөрү талданган. Жыйынтыктоочу бөлүктө, проблемалуу методдордун өнүгүүсү жана аларды тереңдетилген изилдөөлөрдө колдонуу боюнча сунуштар берилген.

Түйүндүү сөздөр: математикалык маселелер, проблемалуу методдор, метаматикалык моделдер, долбоорлор, теңдеме, натыйжа

Использование проблемных методов в решении математических задач и примеров

Аннотация. В статье рассматривается использование проблемных методов в решении математических задач и примеров. Проблемные методы — это один из подходов, применяемых для изучения задач, которые невозможно решить стандартными методами или которые создают определенные сложности. В статье анализируются основные принципы, виды и особенности этих методов. Авторы акцентируют внимание на использовании приблизительных, интерактивных и эмпирических методов в процессе решения математических задач и примеров. Кроме того, через практические примеры демонстрируется эффективность и результативность проблемных методов. Рассмотрены возможности применения данных методов в математических и инженерных проектах, а также в экономических и естественных науках. В заключительной части представлены рекомендации по развитию проблемных методов и их применению в углубленных исследованиях.

            Ключевые слова: математические задачи, проблемные методы, математические модели, проекты, уравнения, результат.

USING PROBLEM METHODS IN SOLVING MATHEMATICAL PROBLEMS AND EXAMPLES            Annotation. This article discusses the use of problematic methods in solving mathematical problems and examples. Problem-based methods are one of the approaches used to study problems that cannot be solved by standard methods or that create certain difficulties. The article analyzes the basic principles, types and features of these methods. The article analyzes the basic principles, types and features of these methods. The authors emphasize the use of approximate, interactive and empirical methods in the process of solving mathematical problems and examples. In addition, the effectiveness and efficiency of problem-based methods are demonstrated through practical examples. The possibilities of using these methods in mathematical and engineering projects, as well as in economics and natural sciences, are considered. The final part provides recommendations for the development of problem-based methods and their application in in-depth research.

Key words: mathematical problems, problem-solving methods, mathematical models, projects, equations, and results.

УДК: 372.851

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.29

Ибайдуллаев Хабибулла, 

ст. преподаватель, ОшГУ

Узбекова Бактыгул Боировна,

 Магистрант, ОшГУ

Ибайдуллаев Хабибулла, 

улук окутуучу, ОшМУ

Узбекова Бактыгул Боировна,

 магистрант, ОшМУ

Ibaidullaev Habibulla,

senior lecturer, Osh State University

Uzbekova Baktygul Boirovna,

master’s student, Osh State University

РЕЗУЛЬТАТИВНОСТЬ ПРОВЕДЕНИЯ ВНЕКЛАССНЫХ РАБОТ ПО МАТЕМАТИКЕ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ (НА ПРИМЕРЕ 3-4-КЛАССАХ)

Аннотация. На современном этапе образовательного процесса, когда предъявляются новые требования связанные с цифровизацией и искусственного интеллекта, немаловажную роль играет процесс внеклассной работы по математике в начальных классах. По данным Всемирной организации центра оценки качества образования и информационных технологий (PISA) по результатам тестирования по математике 5-6 классов в Кыргызской республике показатели уровня знаний являются одним из низких в постсоветском пространстве. Тем самым возникает вопрос по качественному обучению на начальном этапе образования и желательно с учетом реформ образования, происходящих в общеобразовательной школе в стране. 

Необходимо   обеспечить неразрывную связь учебно-воспитательного процесса обучения математике с углубленным воздействием на сознание и поведение учащихся начальных классов и расширения их знаний и навыков с применением педагогических технологий, с применением компетентного подхода в образовательном процессе в целом. Тем самым в данной статье отражаются вопросы разнообразных форм внеклассной работы в начальной школе с применением инновационного подхода с раскрытием ее значения, особенностей и формы организации внеклассных работ по математике.

Ключевые слова: педагогические технологии, компетентностные подходы, внеклассная работа, методика, формы занятий, нестандартные подходы.

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА МАТЕМАТИКА БОЮНЧА КЛАССТАН СЫРТКАРЫ ИШТЕРДИ ЖҮРГҮЗҮҮНҮН НАТЫЙЖАЛАРЫ (3-4-класстардын мисалында)

Аннотация. Учурдагы билим берүү процессине санариптик жана жасалма интеллекти колдонууга байланышканталаптар кеңири коюлууда, өз кезегинде ал башталгыч класстардагы математика боюнча класстан сырткары иштерине да таасирин тийгизет.  PISAнын жыйынтыктары боюнча Кыргыз Республикасындагы 5-6-класстардын математика боюнча билим деңгээли көңүл жылытаарлык эмес экендиги белгиленди. Өлкө ичиндеги билим берүү тармагындагы сапатты көтөрүү боюнча жүргүзүлүп жаткан реформаларды колдоо убагы келди деп белгилейбиз. Ал үчүн окуучулардын аң-сезимине жана жүрүм-турумуна таасир этүүнү математика менен айкалыштырып, окутуу-тарбиялоо процессинин ортосунда үзгүлтүксүз байланышты камсыздоо зарыл. Ошону менен бирге эле  билим менен көндүмдөрдү кеңейтүүдө педагогикалык технологияларды колдонуу жана бүтүндөй билим берүү процессинде компетенттүүлүк мамилени колдонууну ишке ашыруу керек. 

Макалада башталгыч мектепте математика боюнча класстан сырткары иштердин түрдүү формаларын колдонуунун маселелери, инновациялык мамилелерди колдонуу аркылуу анын маанисин, өзгөчөлүктөрүн жана  уюштуруунун формаларын ачуунун маселелри каралган.

Түйүндүү сөздөр: педагогикалык технологиялар, компетенттүүлүк мамиле, класстан сырткары иштер, методика, окутуунун формалары, стандартту эмес мамилелер.

THE EFFECTIVENESS OF EXTRACURRICULAR ACTIVITIES IN MATHEMATICS IN ELEMENTARY GRADES (FOR EXAMPLE, GRADES 3-4)

Annotation. At the present stage of the educational process, when new requirements are imposed related to digitalization and artificial intelligence, the process of extracurricular work in mathematics in primary grades plays an important role. According to the World Organization of the Center for the Assessment of the Quality of Education and Information Technology (PISA), according to the results of testing in mathematics grades 5-6 in the Kyrgyz Republic, the indicators of the level of knowledge are one of the lowest in the post-Soviet space. This raises the question of quality education at the initial stage of education, and preferably taking into account the educational reforms taking place in secondary schools in the country.

It is necessary to ensure an inextricable link between the educational process of teaching mathematics with an in-depth impact on the consciousness and behavior of primary school students and the expansion of their knowledge and skills with the use of pedagogical technologies, with the use of a competent approach in the educational process as a whole. Thus, this article reflects the issues of various forms of extracurricular work in primary school using an innovative approach with the disclosure of its significance, features and forms of organization of extracurricular activities in mathematics

Key words: Pedagogical technologies, competence-based approaches, extracurricular activities, methods, forms of classes, extraordinary approaches.

УДК: 37.012

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.30

Илимбек кызы Нуриза,

магистрант, ОшМУ

Илимбек кызы Нуриза,

магистрант, ОшГУ

Ilimbek kyzy Nuriza,

master’s student, Osh State University

ОКУУЧУЛАРЫНЫН САБАТТУУЛУГУН ЖОГОРУЛАТУУДА ОЮН ЫКМАЛАРЫНЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ

Аннотация. Макалада башталгыч класс окуучуларынын заманбап дүйнөнүн кыйынчылыктарын ийгиликтүү жеңүүгө жардам бере турган аналитикалык жана чыгармачылык көндүмдөрдү өнүктүрүүнү маанилүүлүгү каралат. Азыркы учурда оюн технологиясы башталгыч класстар үчүн өтө актуалдуу. Башталгыч класс окуучулары курагы табиятынан оюн ишмердүүлүгүнө жакын. Ошондуктан балдардын кызыгуусун ойготуп, алардын керектөөлөрүн канааттандыруу максатында оюндарды сабакта көбүрөөк колдонуу оң натыйжа берет. Оюн технологиясы сюжеттик, персонаждык мазмунду камтыйт. Оюндун жүрүшүндө балдар предметтерди, кубулуштарды салыштыруу менен жыйынтыгында ойноп жатып окуу процессинин элементтери ийгиликтүү өздөштүрүлөт. Башталгыч класстын мугалимдери көпчүлүк учурда активдүүлүк принципти колдонушат. Ошондуктан окутуунун активдүүлүгүн камсыздоочу оюндардын түрлөрү, аларды колдонуу шарттары тууралуу маселе козголду. Оюндардын баланын кебин өстүрүү, фонематикалык угууну жакшыртуу, сөздүк запасын көбөйтүү, кабыл алууну өнүктүрүү сыяктуу таасири белгиленди. Ошону менен бирге оюндардын мисалында айрым методикалык сунуштар берилди.

Түйүндүү сѳздѳр: Билим берүү, башталгыч класс окуучулары, мугалим, оюн ишмердүүлүгү.

ОСОБЕННОСТИ ИГРОВЫХ МЕТОДОВ В ПОВЫШЕНИИ ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ

Аннотация. В статье рассматривается важность развития у младших школьников аналитических и творческих способностей, которые помогут им успешно преодолевать вызовы современного мира. В настоящее время игровые технологии очень актуальны для начальных классов. Учащиеся младшего возраста естественным образом близки к игровой деятельности. Поэтому использование на уроке большего количества игр с целью вызвать интерес детей и удовлетворить их потребности будет иметь положительный эффект. Игровая технология включает в себя сюжет, характерный контент. В ходе игры дети сравнивают предметы и явления, в результате чего в процессе игры успешно осваиваются элементы процесса обучения. Учителя начальных классов часто используют активный принцип. Поэтому был поднят вопрос о видах игр, обеспечивающих активность обучения, и условиях их использования. Отмечено влияние игр на рост словарного запаса ребенка, улучшение фонематического слуха, увеличение словарного запаса, развитие восприятия. При этом были даны некоторые методические рекомендации на примере игр.

Ключевые слова: Обучение, младшие школьники, учитель, игровая деятельность.

FEATURES OF GAME METHODS IN IMPROVING STUDENTS’ LITERACY

Annotation. The article discusses the importance of developing analytical and creative skills in elementary school students that will help them successfully overcome the challenges of the modern world. Currently, game technology is very relevant for elementary school students. Primary school students are naturally inclined to play activities. Therefore, the use of games in the classroom in order to arouse children’s interest and satisfy their needs will have a positive effect. Game technology includes plot and character content. During the game, children successfully master the elements of the learning process by comparing objects and phenomena, as a result of which they play. Primary school teachers often use the activity principle. Therefore, the issue of types of games that ensure active learning and the conditions for their use was raised. The effects of games on the development of a child’s speech, improving phonemic hearing, increasing vocabulary, and developing perception were noted. At the same time, some methodological recommendations were given using the example of games.

Key words: Education, primary school students, teacher, play activities.

УДК: 37.02

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.31

Исманова Нурлан Абдрасуловна,

соц.и.к., доцент, ОшМУ

Капаров Сыймык Жолчубаевич,

магистрант, ОшМУ

Исманова Нурлан Абдрасуловна,

к.соц.н., доцент, ОшГУ

Капаров Сыймык Жолчубаевич,

магистрант, ОшГУ

Ismanova Nurlan Abdrasulovna,

candidate of social sciences,

Associate Professor, Osh State University

Kaparov Gordon Zholchubaevich,

master’s student, Osh State University

ЭРТЕ ЖАНА МЕКТЕПКЕ ЧЕЙИНКИ КУРАКТАГЫ БАЛДАРДЫН СҮЙЛӨӨ ӨНҮГҮҮСҮНҮН БУЗУЛУШУНУН ТҮРЛӨРҮ

Аннотация. Илимий макалада эң маанилүү психикалык функциясы катары кептин маңызын ачып, анын жогорку психикалык процесстердин калыптанышындагы жана инсандын өнүгүүсүндөгү ролун ачып берет. Кептин бузулушуна, алардын пайда болуу себептерине, классификациясына жана логопедиялык жардамдын маанисине өзгөчө көңүл бурулат. Макалада балдардын сүйлөө бузулууларын системалаштырууга клиникалык-педагогикалык жана психологиялык-педагогикалык мамилелер баяндалат. Сүйлөө бузулууларын эрте аныктоонун жана оңдоонун зарылчылыгы, ошондой эле өзгөчө билим берүү муктаждыгы бар баланын сүйлөө жана психикалык өнүгүүсү үчүн эффективдүү шарттарды түзүүдөгү логопед менен педагогдун ролу каралды .

Түйүндүү сөздөр: кеп, логопедия, кептин бузулушу, классификация, коррекция.

ТИПЫ НАРУШЕНИЙ РЕЧЕВОГО РАЗВИТИЯ У ДЕТЕЙ РАННЕГО И ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Аннотация. В представленной работе раскрыта сущность речи как важнейшей психической функции человека, ее роль в формировании высших психических процессов и развитии личности. Особое внимание уделено речевым нарушениям, их причинам, классификации и значению логопедической помощи. Описаны клинико-педагогические и психолого-педагогические подходы к систематизации речевых нарушений у детей. Подчеркивается необходимость раннего выявления и коррекции речевых расстройств, а также роль логопеда и педагога в создании условий для эффективного речевого и психического развития ребенка с особыми образовательными потребностями.

Ключевые слова: речь, логопедия, речевые нарушения, классификация, коррекция.

TYPES OF SPEECH DEVELOPMENT DISORDERS IN CHILDREN OF EARLY AND PRESCHOOL AGE

Annotation. The presented work reveals the essence of speech as the most important mental function of a person, its role in the formation of higher mental processes and personality development. Particular attention is paid to speech disorders, their causes, classification and the importance of speech therapy. Clinical-pedagogical and psychological-pedagogical approaches to the systematization of speech disorders in children are described. The need for early detection and correction of speech disorders, as well as the role of a speech therapist and teacher in creating conditions for effective speech and mental development of a child with special educational needs are emphasized.

Key words: speech, speech therapy, speech disorders, classification, correction.

УДК: 78

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.32

Итиев Мирбек Токтогулович,  

магистрант, ОшМУ                                          

Итиев Мирбек Токтогулович                                                                     

магистрант, ОшГУ

Itiev Mirbek Toktogulovich                                                                    

master’s student, Osh State University

РЫСПАЙ АБДЫКАДЫРОВДУН МУЗЫКАЛЫК ӨНӨРДӨГҮ ЖАШОО ЖОЛУ

          Аннотация. Макалада обончу-композитор Р.Абдыкадыров жыйырманы кылымдын экинчи жарымында чыгармачылык таланты бийиктеп, жогорулап түрдүү обон чыгаруудагы жеке талантына гана таандык өзгөчөлүктөрү менен музыкалык чыгармачылыкка болгон индивидуалдык мамилеси ачылып берилди. Андан сырткары, анын жаш обончуларга карата берген насааттары жана ар бир чыгарманы жаратууга аябай кылдаттык менен ырдын текстине да терең көңүл буруу зарыл деген идеаларына да олутуу  көңүл бурулду.

          Түйүндүү сөздөр: музыка, аккордеон, шакирт, обон, копозитор, ырчы.

ЖИЗНЕННЫЙ ПУТЬ РЫСБАЯ АБДЫКАДЫРОВА В МУЗЫКЕ

  Аннотация. В статье раскрывается индивидуальный подход к музыкальному творчеству композитора Р. Абдыкадырова, творческий талант которого расцвел во второй половине ХХ века, раскрываются неповторимые черты его личного таланта в создании разнообразных мелодий. Кроме того, были высоко оценены его советы молодым композиторам и его идеи о необходимости уделять пристальное внимание текстам каждого произведения и важности создания их с особой тщательностью.

Ключевые слова: музыка, аккордеон, шакирт, обон, композитор, певец.

RYSBY ABDYKADYROV’S LIFE PATH IN MUSIC

  Annotation. This article reveals the individual approach to the musical creativity of the composer R. Abdykadyrov, whose creative talent blossomed in the second half of the twentieth century, and reveals the unique features of his personal talent in creating a variety of melodies. In addition, his advice to young composers and his ideas on the need to pay close attention to the texts of each work and the importance of creating them with special care were highly appreciated.

Key words: music, accordion, shakirt, obon, composer, singer.

УДК: 78

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.33

Итиев Мирбек Токтогулович,  

магистрант, ОшМУ                                          

Итиев Мирбек Токтогулович                                                                    

магистрант, ОшГУ

Itiev Mirbek Toktogulovich                                                                    

master’s student, Osh State University

РЫСПАЙДЫН ОБОНДОРУНУН МУЗЫКА ДҮЙНӨСҮНДӨГҮ ОРДУ

            Аннотация. Макалада Азыркы мезгилде Р.Абдыкадыровдун гениалдуулугу жаштардын терең катмарына терең сиңип, анын ырлары ырдалып, даңазаланып, композиторго арналган түрдүү көз караштарга терең көңүл бурулду. Ошондой эле, Рыпайды тарбиялаган устаты жөнүндө жана анын  индивидуалдык адамдык касиеттери ачылып берилди. Аккордеон Р.Абыкадыровдун чыгармаларын жаратуудагы орду жана ал аккордеонду кандай колдонгондугуна маани берилди.

Түйүндүү сөздөр: вокал, гениалдуу, аккордеон, устат, композитор, акын, ырчы, обончу.

МЕСТО МЕЛОДИЙ РЫСПАЯ В МИРЕ МУЗЫКИ

Аннотация. В статье акцентируется внимание на том, что в современное время гений Р.Абдыкадырова глубоко проник в молодежь, его песни поются и восхваляются, а различные взгляды на композитора нашли глубокое отражение. В произведении также раскрывается история наставника Рыспая и его индивидуальных человеческих качеств. Подчеркивалась роль аккордеона в создании произведений Р. Абыкадырова и то, как он использовал аккордеоны.

Ключевые слова: вокал, гений, аккордеон, мастер, композитор, поэт, певец, музыкант.

THE PLACE OF RYSPAY’S MELODIES IN THE WORLD OF MUSIС

Annotation.This article focuses on the fact that in modern times, the genius of R. Abdykadyrov has deeply penetrated into the youth, his songs are sung and praised, and various views on the composer have found deep reflection. The work also reveals the story of Ryspay’s mentor and his individual human qualities. The role of the accordion in the creation of R. Abykadyrov’s works and how he used accordions were emphasized.

           Key words: vocal, genius, accordion, master, composer, poet, singer, musician.

УДК: 316.3

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.34

Каримова Дилшат Сагынбаевна,

улук окутуучу, ОшМУ,

 dilkakg@mail.ru

Каримова Зинура Мирбековна,

магистрант, ОшМУ,

zinura02@icloud.com    

Каримова Дилшат Сагынбаевна,

ст.преподаватель, ОшГУ,

 dilkakg@mail.ru

Каримова Зинура Мирбековна,

магистрант, ОшГУ,

zinura02@icloud.com

Karimova Dilshat Sagynbaevna,

Senior Lecturer

dilkakg@mail.ru

Karimova Zinura Mirbekovna,

master’s student

zinura02@icloud.com

Osh State University

КЫРГЫЗСТАНДА ДАУН СИНДРОМУ МЕНЕН ЖАБЫРКАГАН БАЛДАРДЫН СОЦИАЛДЫК МАСЕЛЕЛЕРИ

Аннотация. Макала Даун синдрому менен жабыркаган балдардын өзгөчөлүктөрүн, алардын коомго интеграцияланышы жана социалдык адаптациясы боюнча негизги аспектилерди камтыйт. Макалада Даун синдрому бар балдардын билим алуу мүмкүнчүлүктөрү жана ата-энелердин,мугалимдердин жана коомдун ролу каралып, аларга карата туура мамиле кылуу боюнча сунуштар берилет.

Түйүндүү сөздөр: даун синдрому, социалдык адаптация, интеграция, реабилитация

СОЦИАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ДЕТЕЙ С СИНДРОМОМ ДАУНА В КЫРГЫЗСТАНЕ

Аннотация.  В статье рассмотрена характеристика детей с синдромом Дауна, основные аспекты их интеграции в общество и социальной адаптации. В статье рассматриваются образовательные возможности детей с синдромом Дауна, роль родителей, педагогов и общества, а также даются рекомендации по правильному отношению к ним.

Ключевые слова:  синдром дауна, социальная адаптация, интеграция, реабилитация

 SOCIAL PROBLEMS OF CHILDREN WITH DOWN SYNDROME IN KYRGYZSTAN               Annotation. This article examines the characteristics of children with Down syndrome, the main aspects of their integration into society and social adaptation. The article examines the educational opportunities of children with Down syndrome, the role of parents, teachers and society, and also gives recommendations on the correct attitude towards them.               Key words: Down syndrome, social adaptation, integration, rehabilitation.

УДК: 364.02

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.35

Каримова К.У., к.соц.н.,

ст. преподаватель, ОшГУ

Тургунбаева Э.,

магистрант, ОшГУ

Каримова К.У., соц.и.к.,

улук окутуучу, ОшМУ

Тургунбаева Э.,

магистрант, ОшМУ

Karimova K.U., PhD in Social Sciences,

Senior Lecturer, Osh State University

Turgunbayeva E., Master’s Student,

Osh State University

ПОСТУРАЛЬНЫЙ МЕНЕДЖМЕНТ КАК ИНСТРУМЕНТ УЛУЧШЕНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ СТУДЕНТОВ С НАРУШЕНИЯМИ ЗДОРОВЬЯ

Аннотация: Постуральный менеджмент играет важную роль как вспомогательный инструмент для улучшения функциональных возможностей студентов с нарушениями здоровья. Данный подход основывается на использовании методик, специальных инструментов и технических средств, направленных на поддержание правильного положения тела, адаптацию физических нагрузок и развитие двигательных навыков. Организация постурального менеджмента помогает снизить уровень дискомфорта, уменьшить риск развития постуральных нарушений и максимально раскрыть потенциал студентов в образовательной и повседневной жизни.

Ключевые слова: постуральный менеджмент, функциональные возможности, двигательные нарушения, детский церебральный паралич (ДЦП), спастичность мышц, двигательные навыки.

ПОСТУРАЛЬНЫЙ МЕНЕДЖМЕНТ КАК ИНСТРУМЕНТ УЛУЧШЕНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ СТУДЕНТОВ С НАРУШЕНИЯМИ ЗДОРОВЬЯ

Аннотация. Мүмкүнчүлүгү чектелген студенттердин функционалдык мүмкүнчүлү-ктөрүн жакшыртуу үчүн постуралдык менеджмент жардамчы каражат катары маанилүү роль ойнойт. Бул ыкманын негизин атайын методикаларды, инструменттерди техникалык каражаттар түзөт жана алар дененин абалынын туура калыптанышын, физикалык жүктөмдөргө ыңгайлашууну жана кыймыл көндүмдөрүн өнүктүрүүгө багытталган. Постуралдык менеджментти уюштуруу дискомфорттун деңгээлин төмөндөтүүгө, постуралдык бузулуулардын өөрчүшүн төмөндөтүүгө жардам берет. Ошон менен бирге эле студенттердин билим алуу жана тиричилик чөйрөсүндөгү потенциалын максималдуу айкындайт.

Түйүндүү сөздөр: постуралдык менеджмент, функционалдык мүмкүнчүлүктөр, кыймыл аракеттеги бузулуулар, ДЦП, булчуңдардын спазмасы, кыймыл көндүмдөрү.

POSTURAL MANAGEMENT AS A TOOL FOR IMPROVING THE FUNCTIONAL CAPABILITIES OF STUDENTS WITH HEALTH DISORDERS

 Annotation. Postural management plays an important role as an auxiliary tool for improving the functional capabilities of students with health disorders. This approach is based on the use of techniques, special tools, and technical devices aimed at maintaining proper body position, adapting physical activities, and developing motor skills. The organization of postural management helps to reduce discomfort, minimize the risk of developing postural disorders, and maximize the potential of students in their educational and daily lives.

 Key words: postural management, functional capabilities, motor disorders, cerebral palsy (cerebral palsy), muscle spasticity, motor skills.

УДК: 304.2

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.36

   Кожогелдиева М.А

псих.и.к., доцент, ОшМУ                                                                                   

Тилебалдыева Акылай Мирлановна,

магистрант, ОшМУ                                                                                                                                                                         

akytilebaldyevva@icloud.com

Кожогелдиева М.А

псих.и.к., доцент, ОшМУ                                                                                    

Тилебалдыева Акылай Мирлановна,

магистрант, ОшМУ                                                                                                                                                                         

akytilebaldyevva@icloud.com

1. M. Kozhogeldieva.

A psycho.i.k., associate professor,

Osh State University

Tilebaldyeva Akylai Mirlanovna,

master’s student at Osh State University

akytilebaldyevva@icloud.com

ИСКУССТВО ТЕРАПИЯСЫ – КЕСИПТИК КҮЙҮГҮҮНҮН АЛДЫН АЛУУНУН ПРАКТИКАСЫ КАТАРЫ

Аннотация. Макалада искусство-терапия кесиптик күйүгүүнун алдын алуудагы эффективдүү ыкма катары каралат.  Эмоционалдык жактан күйүгүү, мотивациянын төмөндөшү жана өзүн жумушка керексиздей сезүү сыяктуу белгилер менен мүнөздөлгөн бул көрүнүш көп учурда социалдык жана жардам берүүчү кесиптерде кездешет. Искусство-терапия- сүрөт тартуу , музыка, керамика же башка чыгармачылык ишмердүүлүк аркылуу ички сезимдерди билдирүүгө жана иштеп чыгууга жардам берүүчү психотерапиянын бир формасы. Макалада искусство-терапиянын негизги ыкмалары, алардын таасири жана кесиптик күйүгүүнун алдын алуудагы ролу баяндалат.

Түйүндүү сөздөр: искусство-терапия, кесиптик күйүгүү, эмоционалдык күйүгүү, чыгармачылык, алдын алуу, психологиялык жардам.

ТЕРАПИЯ С ИСКУССТВОМ – КАК ПРАКТИКА ПРАФИЛАКТИКИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ВЫГОРАНИЯ

Аннотация. В статье рассматривается искусство-терапия как эффективная практика профилактики профессионального выгорания. Это состояние, сопровождающееся эмоциональным истощением, снижением мотивации и чувсивом безполезности, особенно часто встречается у представителей социальных и помогающих профессий. Искусство- терапия прдставляет собой форму психотерапии, использующую творческую деятельность (рисование, музыку, лепку и др.) для выражения и проработка внутренних переживаний. Встатье раскрывается основные методы искусство терапии, а также их влияние на прдеотвращение эмоционального выгорания.

Ключевые слова: искусство-терапия, профессиональное выгорание, эмоциональное истощение, творчество, профилактика, психологическая помощ.

ART THERAPY AS A PRACTICE FOR PREVENTING PROFESSIONAL BURNOUT

Annotation. This article explores art therapy as an effective practice for preventing professional burnout. Characterized by emotional exhaustion, reduced motivation and a sense of ineffectiveness, burnout is particularly common among professionals in social and helping fields. Art therapy is a form of psychotherapy that uses creative activities-such as drawing, music, or sculpting-to express and process inner emotions. The article outlines key art therapy techniques and discusses their role in mitigating the symptoms and risks associated with professional burnout.

Key words: art therapy, professional burnout, emotional exhaustion, creativity, prevention, psychological support.

УДК: 687.157

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.37

Махаматова Нуриза Хусанбоевна,

магистрант, ОшМПУ

Махаматова Нуриза Хусанбоевна,

магистрант, ОшГПУ

Makhamatova Nuriza Khusanboevna,

master’s student,

Osh State Pedagogical University

ЖАКШЫРТЫЛГАН ФУНКЦИОНАЛДЫК КАСИЕТТЕРИ БАР АТАЙЫН БАГЫТТАГЫ БУЮМДАР

Аннотация.  Макалада жакшыртылган функционалдык касиеттери бар заманбап атайын багыттагы буюмдар каралат. Изилдөөнүн актуалдуулугу ар кандай тармактарда жеке жана жамааттык коргонуу каражаттарынын коопсуздугуна жана натыйжалуулугуна талаптардын өсүп жаткандыгы менен шартталган. Иштин максаты – продукцияга отко туруктуулук, ысыкка туруктуулук, химиялык жана биологиялык туруктуулук, жогорулатылган күч, жылуулук изоляциясы, антистатикалык касиеттери жана ар тараптуулугу сыяктуу касиеттерди берүүгө мүмкүндүк берген инновациялык материалдарды жана технологияларды талдоо. Изилдөөдө заманбап жипчелер, көп катмарлуу жана айкалыштырылган структуралар жана материалдарды модификациялоо ыкмалары жөнүндө маалымат берилген. Коргоонун жана эксплуатациялык комфорттун децгээлин жогорулатууга багытталган атайын багыттагы буюмдарды иштеп чыгуунун негизги тенденциялары аныкталды. Алынган натыйжалар колдонуунун ар кандай тармактары үчүн коргоочу буюмдардын жаңы муундарын долбоорлоодо жана өндүрүүдө колдонулушу мүмкүн.

Түйүндүү сөздөр: атайын кийимдер, функциялык касиеттери, ассортименти.

ИЗДЕЛИЯ СПЕЦИАЛЬНОГО НАЗНАЧНИЯ С ПОВЫШЕННЫМИ ФУНКЦИОНАЛЬНЫМИ СВОЙСТВАМИ

Аннотация.  В статье рассматриваются современные изделия специального назначения с повышенными функциональными свойствами. Актуальность исследования обусловлена растущими требованиями к безопасности и эффективности средств индивидуальной и коллективной защиты в различных отраслях промышленности. Цель работы – анализ инновационных материалов и технологий, позволяющих придавать изделиям такие свойства, как огнестойкость, термостойкость, химическая и биологическая стойкость, повышенная прочность, теплоизоляция, антистатичность и универсальность. В ходе исследования проведён обзор современных волокон, многослойных и комбинированных структур, а также методов модификации материалов. Выявлены основные тенденции развития продукции специального назначения, направленные на повышение уровня защиты и эксплуатационного комфорта. Полученные результаты могут быть использованы при проектировании и производстве новых поколений защитных изделий для различных сфер применения.

Ключевые слова. Специальная одежда, функциональные свойства, ассортимент изделий.

SPECIAL-PURPOSE PRODUCTS WITH ENHANCED FUNCTIONAL PROPERTIES

Annotation. The article examines modern special-purpose products with enhanced functional properties. The relevance of the study is due to the growing requirements for the safety and effectiveness of personal and collective protective equipment in various industries. The aim of the work is to analyze innovative materials and technologies that allow products to be given properties such as fire resistance, heat resistance, chemical and biological resistance, increased strength, thermal insulation, antistatic properties and versatility. The study provides an overview of modern fibers, multilayer and combined structures, as well as methods for modifying materials. The main trends in the development of special-purpose products aimed at increasing the level of protection and operational comfort have been identified. The results obtained can be used in the design and production of new generations of protective products for various applications.

Key words: special clothing, functional properties, product range.

УДК: 371.38

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.38

Молдожанов Озгонбай Акимжанович,

ст.перподаватель, ОшГУ

Азамат кызы Айданкыз

магистрант, ОшГУ

           Молдожанов Озгонбай Акимжанович,

улук окутуучу, ОшМУ

Азамат кызы Айданкыз

магистрант, ОшМУ

Moldozhanov Ozonbai Akimzhanovich,

senior lecturer, Osh State University

Azamat Kyzy Aidankyzy

master’s student, Osh State University

СУЩНОСТЬ ИГРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ

Аннотация. В статье рассматривается игровые технологии как средство развития универсальных учебных действий у младших школьников. Понятие «игровые педагогические технологии» включает достаточно обширную группу методов и приемов организации педагогического процесса в форме различных учебных игр. В отличие от игр вообще учебная игра обладает существенным признаком – четко поставленной целью обучения и соответствующим ей педагогическим результатом, которые могут быть обоснованы, выделены в явном виде и характеризуются учебно-познавательной направленностью.

Ключевые слова: универсальный, игровые технологии, мотивирования, адекватные, процесс, компотенции.

СУЩНОСТЬ ИГРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ

Аннотация. Макалада оюн технологияларынын кенже окуучуларга окуу ишмердүүлүгүн универсалдык жактан өнүктүрүүчү каражаты катары каралат. “Педагогикалык оюн технологиялары” түшүнүгү окуу оюндарынын түрдүү формасында педагогикалык процессти уюштуруунун түрдүү ыкмалары менен методдорунун тобун камтыйт. Кадимки оюндардан айырмаланып окуу оюндары так коюлган окутуунун максаттары менен ага шайкеш келген педагогикалык натыйжаларга жетүүнүн маңыздуу белгиси менен айырмаланат. Алар окуп-тануу багытын мүнөздөө менен көрүнүктүү түрдө айырмаланып негизделип турат.

Түйүндүү сөздөр: универсалдуу, оюн технологиялары, мотивация берүү, адекваттуу, процесс, компотенциялар.

THE ESSENCE OF GAME LEARNING TECHNOLOGIES

Annotation. The article discusses game technologies as a means of developing universal educational actions in primary school students. The concept of “game pedagogical technologies” includes a fairly extensive group of methods and techniques for organizing the pedagogical process in the form of various educational games. Unlike games in general, educational games have a significant feature: a clearly defined learning goal and corresponding pedagogical result, which can be justified, explicitly identified, and characterized by a learning and cognitive focus.

Keywords: universal, gaming technologies, motivation, adequate, process, competencies.

УДК: 371.38

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.39

Молдожанов Озгонбай Акимжанович,

ст.перподаватель, ОшГУ

Айдарбек кызы Нуркыз

магистрант, ОшГУ

           Молдожанов Озгонбай Акимжанович,

улук окутуучу, ОшМУ

Айдарбек кызы Нуркыз

магистрант, ОшМУ

Moldozhanov Ozonbai Akimzhanovich,

senior lecturer, Osh State University

Aydarbek kyzy Nurkiz

master‘s student, Osh State University

ФОРМИРОВАНИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ УУД ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ПРИ ИЗУЧЕНИИ СЕЗОННЫХ ИЗМЕНЕНИЙ В ПРИРОДЕ НА УРОКАХ ОКРУЖАЮЩЕГО МИРА

Аннотация. Статья посвящена  формирования познавательных универсальных учебных действий (УУД) у детей младшего школьного возраста при изучении сезонных изменений в природе на уроках “Окружающего мир”. Однако в курсе «Окружающий мир» не только раскрываются сами сезонные изменения в природе, но и показывается, как они влияли и продолжают влиять сегодня на жизнь, быт, хозяйственную, природоохранную деятельность человека, как отразилась сезонность в созданных человеком календарях разных видов, в народном творчестве и культуре (обещствоведческие, исторические знания). Осознание детьми всех этих взаимосвязей способствуют более успешному овладению познавательными УУД.

Ключевые слова: универсальные учебные действия, личностные универсальные учебные действия, регулятивные универсальные учебные действия, познавательные универсальные учебные действия.

ФОРМИРОВАНИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ УУД ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ПРИ ИЗУЧЕНИИ СЕЗОННЫХ ИЗМЕНЕНИЙ В ПРИРОДЕ НА УРОКАХ ОКРУЖАЮЩЕГО МИРА

Аннотация. Макалада кенже мектепке чейинки курактагы балдардын “Курчап турган дүйнө” сабагында жаратылыштагы мезгилдердин өзгөрүшүн аныктоодогу таанып-билүүчү универсалдык окуу аракеттерин калыптандыруу каралган. Бирок “Курчап турган дүйнө” сабагында бир гана жаратылыштагы мезгилердин аталыштары гана көрсөтүлбөстөн,  алардын мурунку жана азыркы биздин жашообузга, чарбабызга, адамдын жаратылдышты коргоо боюнча аракеттерине тийгизген таасири каралат. Ошону менен бирге эле мезгилдүүлүк адам тарабынан түзүлгөн календарлардын түрүнө, элдик чыгармачылыкка жана маданиятка (жалпы таануу, тарыхый билимдер) тийгизген таасири да каралат. Балдар тарабынан мына ушулардын баарын таанып билиши жана алардын ортосундагы байланыш ийгиликтүү таанып-билүүчү универсалдык окуу аракеттерин  бекемдөөгө өбөлгө түзөт.

Түйүндүү сөздөр: универсалдуу окуу ишмердүүлүгү, жекече универсалдуу окуу аракеттери, жөнгө салынуучу универсалдык окуу аракеттери, таанып-билүүчү универсалдык окуу ишмердүүлүгү.

FORMATION OF COGNITIVE UNIVERSAL LEARNING ACTIVITIES IN PRIMARY SCHOOL CHILDREN WHEN STUDYING SEASONAL CHANGES IN NATURE IN ENVIRONMENTAL SCIENCE LESSONS

Annotation. The article is devoted to the formation of cognitive universal educational actions in primary school children when studying seasonal changes in nature in the “World around us” lessons. However, the “World around us” course not only reveals the seasonal changes in nature themselves, but also shows how they have influenced and continue to influence today the life, everyday life, economic, and environmental activities of humans, how the seasonality has been reflected in the calendars of various types created by humans, in folk art and culture (social and historical knowledge). Children’s awareness of all these interconnections contributes to a more successful acquisition of cognitive skills.

Key words: universal educational actions, personal universal educational actions, regulatory universal educational actions, cognitive universal educational actions

УДК: 159.9

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.40

Момунова Алийма Назаралиевна,

преподаватель, ОшГУ

momunova2011@mail.ru

Маматова Дильфуза,

магистрант, ОшГУ

Момунова Алийма Назаралиевна,

преподаватель, ОшГУ

momunova2011@mail.ru

Маматова Дильфуза,

магистрант, ОшГУ

Momunova Aliyma Nazaralievna,

teacher, Osh State University

momunova2011@mail.ru

Mamatov Dilfusa,

master’s degree, Osh State University

ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК ЖАКТАН БУЗУЛУУСУ БАР БАЛДАРДЫН БИЛИМ АЛУУСУНДАГЫ ИНКЛЮЗИВДИК МАМИЛЕНИН ЗАРЫЛЧЫЛЫГЫ

Аннотация. Макалада инклюзивдик билим берүү мамилелеринин интеллектуалдык жактан бузулуусу бар балдардын жалпы билим берүү мекемелеринде окуусунда колодонулушу, анын өзгөчөлүктөрү каралды. Илимий изилдөө Ош шаарынын мектептеринде 5-6-7-класстын окуучулары арасында жүргүзүлдү. Изилдөөдө анкета, социометриалдык усулдар колдонулду. Интеллектуалдык бузулуусу бар балдардын жалпы билим берүү мекемелерине барып билим алуусу, алардын окуу программаларынын инклюзивдик мамилеге негизделип, вариативдик мүнөздө болуусунун зарылдыгы аныкталды. 

Түйүндүү сөздөр: инклюзивдик билим берүү, адаптацияланган окуу пландары, интеллектуалдык бузулуусу бар балдар, социалдашуу.

НЕОБХОДИМОСТЬ ИНКЛЮЗИВНОГО ПОДХОДА В ОБРАЗОВАНИИ ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ

Аннотация. В статье рассматривается применение инклюзивных образовательных подходов в обучении детей с нарушением интеллекта в общеобразовательных учреждениях и их особенности. Исследование проводилось среди учащихся 5-6-7 классов школ города Ош. В исследовании использовались анкеты и социометрические методы. Было определено, что дети с нарушениями интеллекта должны получать образование в общеобразовательных учреждениях, а их учебные программы должны основываться на инклюзивном подходе и быть разнообразными.

Ключевые слова: инклюзивное образование, адаптированные учебные программы, дети с нарушениями интеллектуального развития, социализация.

THE NEED FOR AN INCLUSIVE APPROACH IN EDUCATION AND DEVELOPMENT OF INTELLECTUAL DISORDERS

Annotation. The article examines the application of inclusive educational approaches in the education of children with intellectual disabilities in general educational institutions and their features. The study was conducted among students of 5-6-7 grades of schools in the city of Osh. Questionnaires and sociometric methods were used in the study. It was determined that children with intellectual disabilities should receive education in general educational institutions, and their curricula should be based on an inclusive approach and be diverse.

Key words: inclusive education, adapted educational programs, children with disorders of intellectual development, socialization.

УДК: 78.05

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.41

  Муратова Акылай Кадырбековна,

магистрант, ОшМУ

Муратова Акылай Кадырбековна,

магистрант, ОшГУ

Muratova Akylay Kadyrbekovna,

master’s student,

Osh State University

ЭКОЛОГИЯЛЫК ПРИНЦИПТЕРДИН КОСТЮМ ДИЗАЙНЫН ПРОЕКТИРЛӨӨДӨГҮ ОРДУ

Аннотация. Макалада азыркы мезгилдеги экологиялык проблема глобалдык деңгээлге көтөрүлүп, өндүрүштүн бардык тармактарына жайылып, анын ичинде костюм дизайнына да терең таасир берип жаткандыгы анализге алынды. Ушул маселелерди оң жагына чечүү максатында экологиялык принциптерди колдонуу багыттары каралды.

Түйүндүү сөздөр: костюм дизайны, проектирлөө, экологиялык принцип, техника, гумандаштыруу, этика, эко-тенденция.

МЕСТО ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРИНЦИПОВ В ДИЗАЙНЕ КОСТЮМОВ

Аннотация. В данной статье анализируется тот факт, что современная экологическая проблема поднялась на глобальный уровень и распространилась на все сферы производства, в том числе глубоко повлияла на дизайн костюма. В целях положительного решения этих проблем были рассмотрены направления применения экологических принципов.

Ключевые слова: дизайн костюма, проектирование, экологический принцип, техника, гуманизация, этика, экотенденция.

THE PLACE OF ENVIRONMENTAL PRINCIPLES IN COSTUME DESIGN

Annotation. This article analyzes the fact that the modern environmental problem has risen to a global level and has spread to all areas of production, including deeply influencing costume design. In order to positively resolve these problems, the areas of application of environmental principles were considered.

Key words: costume design, engineering, ecological principle, technology, humanization, ethics, eco-trend.

УДК: 78.05

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.42

  Муратова Акылай Кадырбековна,

магистрант, ОшМУ

Муратова Акылай Кадырбековна,

магистрант, ОшГУ

Muratova Akylay Kadyrbekovna,

master‘s student,

Osh State University

АЗЫРКЫ УЧУРДАГЫ  КОСТЮМ ДИЗАЙНДЫН ЭКОЛОГИЯЛЫК ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ

Аннотация. Макалада костюм дизайндын экологиялык тенденцияларынын өзгөчөлүктөрү каралат. Ошондой эле кийимдин адамдын ден соолугуна тийгизген таасири анализге алынат. Адамдын жаңыланууга болгон муктаждыктары, формалардын жана стереотиптердин өзгөрүшү нерселерге болгон мамилени кайра карап чыгууну өз ичине камтыйт. Алардын моралдык жана физикалык жактан эскириши, тышкы дүйнө менен байланыштын жана мамилелердин таасири, эл аралык мамилелердин кецейиши, ар түрдүү маданияттар менен таанышуу, прогресстин темптери ж.б. эсептелет.

Түйүндүү сөздөр: костюм, дизайн, экология, глобалдык, технология, цивилизация, энергия, мода.

СОВРЕМЕННЫЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ТЕНДЕНЦИИ В ДИЗАЙНЕ КОСТЮМОВ

  Аннотация. В статье рассматриваются особенности экологических тенденций в дизайне костюма. Также анализируется влияние одежды на здоровье человека. Стремление человека к обновлению порождает изучению внутренного рассматрения форм, стреотипов и зависимостей к подходу средств. Моральное и физическое истощение их предусматривает связи с внешним миром и влиянию подходов, расширению международных связей, ознакомлению различных   культур, темпов прогресса и т.д.

Ключевые слова: костюм, дизайн, экология, глобалдык, технология, цивилизация, энергия, мода.

CURRENT ENVIRONMENTAL TRENDS IN COSTUME DESIGN

  Annotation. The article discusses the features of environmental trends in costume design. It also analyzes the impact of clothing on human health. The human desire for renewal leads to the study of internal forms, stereotypes, and dependencies on the approach of means. Moral and physical exhaustion involves connections with the outside world and the influence of approaches, the expansion of international relations, the exposure to different cultures, the pace of progress, etc.

Key words: costume, design, ecology, globaldyk, technology, civilization, energy, fashion.

УДК: 37.012

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.43

Рустамова Дилнара Акрамовна,

соц.и.к., доцент, ОшМУ

dina0385@mail.ru

Рустамова Дилнара Акрамовна,

к.соц.н., доцент, ОшГУ

dina0385@mail.ru

Rustamova Dilnara Akramovna,

Candidate of Social Sciences,

Associate Professor,

Osh State University

dina0385@mail.ru

АРТ-ТЕРАПИЯНЫН КАРАЖАТТАРЫ АРКЫЛУУ ӨСПҮРҮМДӨРДӨГҮ КОНФЛИКТТИК ЖҮРҮМ-ТУРУМДУН АЛДЫН АЛУУ МЕХАНИЗМДЕРИ

Аннотация. Бул изилдөө ишинде арт-терапиянын каражаттарын колдонуу аркылуу өспүрүмдөр арасындагы конфликттик жүрүм-турумдун алдын алуу механизмдери каралат. Заманбап коомдо өспүрүмдөр арасында агрессия, социалдык адаптациядагы көйгөйлөр жана жүрүм-турумдагы бузулуулар кеңири жайылган көрүнүш болуп саналат. Ушундай шартта балдардын ички дүйнөсүн түшүнүү жана аларга психоэмоционалдык жардам көрсөтүү артыкчылыктуу багыттардын бири болуп эсептелет.

Түйүндүү сөздөр: арт-терапия, өспүрүм, ыкма, адаптация, конфликт.

МЕХАНИЗМЫ ПРОФИЛАКТИКИ КОНФЛИКТГО ПОВЕДЕНИЯ У ПОДРОСТКОВ С ПОМОЩЬЮ СРЕДСТВ АРТ-ТЕРАПИИ

Аннотация. В данном исследовании рассматриваются механизмы профилактики конфликтного поведения среди подростков посредством использования средств арт-терапии. В современном обществе агрессия, проблемы социальной адаптации и нарушения поведения среди подростков являются широко распространённым явлением. В таких условиях понимание внутреннего мира детей и оказание им психоэмоциональной помощи становится одним из приоритетных направлений.

Ключевые слова:  арт-терапия, подросток, метод, адаптация, конфликт.

MECHANISMS OF CONFLICT BEHAVIOR PREVENTION IN ADOLESCENTS WITH THE HELP OF ART THERAPY TOOLS

Annotation. This study investigates the mechanisms for preventing conflict behavior among adolescents through the use of art therapy interventions. In contemporary society, adolescent aggression, difficulties in social adaptation, and behavioral disorders have become increasingly widespread. In such a context, gaining insight into the inner world of young people and providing them with psycho-emotional support has become a key priority in addressing these challenges.

Key words: art therapy, adolescent / teenager, technique, adaptation, conflict.

УДК: 371.311

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.44

Рыскул кызы Алмагул,

магистрант, ОшМУ

   Рыскул кызы Алмагул,

магистрант,  ОшГУ

Ryskul k. Almagul,

master’s student,

Osh State University

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА ОЮН ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ

            Аннотация. Макалада башталгыч класста дидактикалык оюндарды колдонуунун маанилүүлүгү каралат. Азыркы учурда оюн технологиясы башталгыч класстар үчүн өтө актуалдуу. Башталгыч класстагы окуучулар табиятынан оюн ишмердүүлүгүнө жакын. Ошондуктан балдардын кызыгуусун ойготуп, алардын керектөөлөрүн канааттандыруу максатында оюндарды сабакта көбүрөөк колдонуу оң натыйжа берет. Башталгыч класста колдонулуучу оюндардын катарында дидактикалык оюндар өтө маанилүү. Оюн технологиясы сюжеттик, персонаждык мазмунду камтыйт. Оюндун жүрүшүндө балдар предметтерди, кубулуштарды салыштыруу менен жыйынтыгында ойноп жатып окуу процессинин элементтери ийгиликтүү өздөштүрүлөт. Башталгыч класстын мугалимдери көпчүлүк учурда активдүүлүк принципти колдонушат. Ошондуктан окутуунун активдүүлүгүн камсыздоочу дидактикалык оюндардын түрлөрү, аларды колдонуу шарттары тууралуу маселе козголду. Оюндардын таасири менен баланын кебин өстүрүү, фонематикалык угууну жакшыртуу, сөздүк запасын көбөйтүү, кабыл алууну өнүктүрүү сыяктуу таасири белгиленди.

     Түйүндүү сөздөр: инновация, оюн, окуучу, башталгыч класс, дидактика, технология, мугалим, билим берүү, окутуу, тарбия, кызыгуу, активдештирүү.

ОСОБЕННОСТИ ИГРОВОЙ ТЕХНОЛОГИИ В МЛАДШИХ КЛАССАХ

            Аннотация. В статье рассматривается важность использования дидактических игр в начальной школе. В настоящее время игровые технологии очень актуальны для начальных классов. Младший школьный возраст естественно близок к игровой деятельности. Поэтому использование большего количества игр на уроках с целью вызвать интерес детей и удовлетворить их потребности будет иметь положительный эффект. Среди игр, используемых в начальной школе, большое значение имеют дидактические игры. Игровая технология включает в себя сюжетный и характерный контент. В ходе игры дети сравнивают предметы и явления, в результате чего в процессе игры успешно осваиваются элементы процесса обучения. Учителя начальных классов в большинстве случаев используют активный принцип. Поэтому был поднят вопрос о видах дидактических игр, обеспечивающих деятельность обучения, и условиях их использования. Отмечено влияние игр на рост словарного запаса ребенка, улучшение фонематического слуха, увеличение словарного запаса, развитие восприятия.

      Ключевые слова: инновация, игра, ученик, начальная школа, дидактика, технология, учитель, воспитание, обучение, воспитание, интерес, активизация.

FEATURES OF GAMING TECHNOLOGY IN ELEMENTARY CLASSES.

Annotation. The article discusses the importance of using didactic games in elementary school. Currently, gaming technologies are very relevant for primary schools. Primary school age is naturally close to play activities. Therefore, using more games in lessons to arouse children’s interest and meet their needs will have a positive effect. Among the games used in primary school, didactic games are of great importance. Game technology includes story and character content. During the game, children compare objects and phenomena, as a result of which the elements of the learning process are successfully mastered during the game. Primary school teachers in most cases use the active principle. Therefore, the question was raised about the types of didactic games that support learning activities and the conditions for their use. The influence of games on the growth of a child’s vocabulary, improvement of phonemic hearing, increase in vocabulary, and development of perception have been noted.

      Key words: innovation, game, student, primary school, didactics, technology, teacher, education, training, education, interest, activation.

УДК: 371.31

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.45

Тагаева Дамира Абылкасымовна,

п.и.к,, доцент, ОшМУ

tagaeva.69@mail.ru

Султанбекова Бурулкан Султанбековна,

 магистрант, ОшМПУ

bsultanbekova@mail.ru

Абиджан кызы Махбуба,

магистрант, ОшМУ

e-mail: mаbidjanova @mail.ru

Тагаева Дамира Абылкасымовна,

к.п.н,, доцент, ОшГУ

tagaeva.69@mail.ru

Султанбекова Бурулкан Султанбековна,

 магистрант, ОшГПУ

bsultanbekova@mail.ru

Абиджан кызы Махбуба,

магистрант, ОшМУ

mаbidjanova@mail.ru 

Tagaeva Damira Abylkasymovna,

candidate of pedagogical sciences,

Associate Professor, Osh State University

tagaeva.69@mail.ru

Sultanbekova Burulkan Sultanbekovna,

master’s student, Osh State Pedagogical University

e-mail: bsultanbekova@mail.ru

Abidjan kyzy Mahbuba,

master’s student, Osh State University

mаbidjanova@mail.ru

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТА ОКУТУУНУН ЗАМАНБАП ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНУУ

        Аннотация. Макала башталгыч класстардагы окутуу процессинде заманбап технологияларды натыйжалуу колдонуу жолдорун изилдейт. Компьютерлер, интерактивдүү доска, онлайн платформалар жана мобилдик тиркемелер сыяктуу технологиялардын билим берүү процессине тийгизген таасири каралат. Заманбап технологиялар окуучулардын окууга кызыгуусун арттыруу, билимди тереңдетүү жана интерактивдүү методдорду колдонуу аркылуу окутуунун сапатын жогорулатууга жардам берет. Макалада ар кандай инновациялык ыкмалардын жана куралдардын колдонулушу жана алардын практикалык тажрыйбалары баяндалат. Ошондой эле, заманбап технологиялардын билим берүү чөйрөсүндө кеңири колдонулушу жана алардын келечектеги мүмкүнчүлүктөрү талкууланат.

      Түйүндүү сөздөр: технология, инновация, заманбап окутуу, компьютер, интерактивдүү доска, башталгыч класс.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

 Аннотация. В статье рассматриваются пути эффективного использования современных технологий в учебном процессе в начальной школе. Рассмотрено влияние таких технологий, как компьютеры, интерактивные доски, онлайн-платформы и мобильные приложения, на образовательный процесс. Современные технологии помогают повысить качество образования за счет повышения интереса учащихся к обучению, углубления знаний и использования интерактивных методов. В статье описано использование различных инновационных методов и инструментов и их практический опыт. Также обсуждаются широкое использование современных технологий в сфере образования и их будущие возможности.

 Ключевые слова: технологии, инновации, современное обучение, компьютер, интерактивная доска, начальная школа.

USE OF MODERN TECHNOLOGIES IN EDUCATION IN PRIMARY CLASSES

Annotation. The article examines the ways of effective use of modern technologies in the educational process in primary grades. The impact of technologies such as computers, interactive whiteboards, online platforms and mobile applications on the educational process is considered. Modern technologies help to increase students’ interest in learning, deepen knowledge and improve the quality of teaching through the use of interactive methods. The article describes the use of various innovative methods and tools and their practical experience. Also, the widespread use of modern technologies in the educational sphere and their future opportunities are discussed.

Key words: technology, innovation, modern teaching, computer, interactive whiteboard, primary class.

УДК: 371.31

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.46

Тагаева Дамира Абылкасымовна,

п.и.к,, доцент, ОшМУ

tagaeva.69@mail.ru

Султанбекова Бурулкан Султанбековна,

 магистрант, ОшМПУ

bsultanbekova@mail.ru

Абиджан кызы Махбуба,

магистрант, ОшМУ

e-mail: mаbidjanova @mail.ru

Тагаева Дамира Абылкасымовна,

к.п.н,, доцент, ОшГУ

tagaeva.69@mail.ru

Султанбекова Бурулкан Султанбековна,

 магистрант, ОшГПУ

bsultanbekova@mail.ru

Абиджан кызы Махбуба,

магистрант, ОшМУ

mаbidjanova@mail.ru 

Tagaeva Damira Abylkasymovna,

candidate of pedagogical sciences,

Associate Professor, Osh State University

tagaeva.69@mail.ru

Sultanbekova Burulkan Sultanbekovna,

master’s student, Osh State Pedagogical University

e-mail: bsultanbekova@mail.ru

Abidjan kyzy Mahbuba,

master’s student, Osh State University

mаbidjanova@mail.ru

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТА МАТЕМАТИКА САБАКТАРЫН УЮШТУРУУДА ИННОВАЦИЯЛЫК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУУ

Аннотация. Макалада башталгыч класстарда математика сабактарын уюштурууда инновациялык технологияларды пайдалануунун ролу изилденет. Башталгыч класста математиканы окутууда компьютердик технологиялар, интерактивдүү доска, онлайн платформалар жана мобилдик тиркемелер сыяктуу технологиялардын колдонулушу талданат. Инновациялык технологияларды колдонуп сабактарды уюштуруу менен кенже мектеп окуучуларынын математикалык ой-жүгүртүүсүн өнүктүрүүдөгү жана окуу процессин кызыктуу кылууда маанилүү ролду ойной тургандыгы белгиленет. Макалада заманбап технологиялардын сабактарды уюштуруудагы ар кандай колдонулуштары, методдору жана натыйжалары каралат. Окуучулардын  математика боюнча билим сапатын жогорулатуу жана мотивациясын арттыруу үчүн заманбап технологияларды колдонуунун жолдору баяндалат. Макалада Google Classroom платформасын колдонуу аркылуу башталгыч класстардын математика сабактарын натыйжалуу өткөрүү жолдору каралат. Ошондой эле бул платформа окуучулар менен мугалимдердин ортосунда натыйжалуу коммуникацияны камсыз кылып, тапшырмаларды жөнөкөйлөтүү жана билим берүү процессин автоматташтыруу мүмкүнчүлүктөрүн сунуш кылат.

Түйүндүү сөздөр: окутуу, заманбап технологиялар, компетенттүүлүк, платформа, математика, башталгыч класс.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ ОРГАНИЗАЦИИ УРОКОВ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНОМ КЛАССЕ

Аннотация. В статье рассматривается роль использования инновационных технологий в организации уроков математики в начальной школе. Анализируется использование таких технологий, как компьютерные технологии, интерактивные доски, онлайн-платформы и мобильные приложения при преподавании математики в начальной школе. Отмечается, что организация уроков с использованием инновационных технологий играет важную роль в развитии математического мышления младших школьников и обеспечении интереса к процессу обучения. В статье рассматриваются различные варианты использования, методы и результаты современных технологий в организации уроков. Описаны пути использования современных технологий для улучшения качества математического образования студентов и повышения их мотивации. В статье рассматриваются способы эффективного проведения уроков математики в начальной школе с использованием платформы Google Classroom. Также эта платформа обеспечивает эффективное общение между студентами и преподавателями, предлагает возможности для упрощения задач и автоматизации учебного процесса.

Ключевые слова: обучение, современные технологии, компетентность, платформа, математика, начальная школа..

USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN ORGANIZING MATHEMATICS LESSONS IN PRIMARY CLASSES

Annotation. This article examines the role of using innovative technologies in organizing mathematics lessons in primary grades. The use of such technologies as computer technologies, interactive whiteboards, online platforms and mobile applications in teaching mathematics in primary grades is analyzed. It is noted that organizing lessons using innovative technologies plays an important role in developing mathematical thinking of junior school students and making the learning process interesting. The article considers various applications, methods and results of modern technologies in organizing lessons. The article describes ways to use modern technologies to improve the quality of mathematics education and increase the motivation of students. The article discusses ways to effectively conduct elementary school mathematics lessons using the Google Classroom platform. The platform also provides effective communication between students and teachers, simplifies assignments, and offers opportunities to automate the educational process.

Key words: teaching, modern technologies, competence, platform, mathematics, primary school.

УДК: 37.02.022

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.47

Тойчуев Т.К.,

ф.и.к., доцент, ОшМУ

Абдуразакова Навруза Мамыровна ,

магистрант, ОшМУ

Тойчуев Т.К.,

к.ф.н., доцент, ОшГУ

Абдуразакова Навруза Мамыровна ,

магистрант, ОшГУ

Toychuev T. K.,

Ph.D., Associate Professor,

Osh State University

Abdurazakova Navruz Mamyrovna,

master’s student ,  Osh State University

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА СЫН АТООЧТУ ОКУТУУНУН ЗАМАНБАП ЫКМАЛАРЫ

Аннотация. Макалада башталгыч класстарда окуучуларга сын атоочту үйрөтүүнүн заманбап жана эффективдүү жолдору терең анализделет. Сын атоочтун лексикалык-грамматикалык мааниси, түрлөрү жана сүйлөмдөгү функциялары жеткиликтүү түшүндүрүлүп, окутуунун интерактивдүү методдору, оюн технологиялары жана заманбап билим берүү ресурстарынын колдонуу мүмкүнчүлүктөрү сунушталат. Ошондой эле, окуучулардын сын атоочту таануу, ажыратуу жана өз сүйлөмдөрүндө туура колдонуу көндүмдөрүн калыптандыруудагы мугалимдин чеберчилиги жана баалоо ыкмалары баса белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: сын атооч, башталгыч класс, окутуу методдору, интерактивдүү оюндар, заманбап технологиялар, лексика, грамматика, баалоо.

СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ ИМЕНИ ПРИЛАГАТЕЛЬНОГО В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

Аннотация. В статье проводится глубокий анализ современных и эффективных методов обучения прилагательных в начальных классах. Доступно объясняются лексико-грамматическое значение, виды и функции прилагательных в предложении. Предлагаются интерактивные методы обучения, игровые технологии и возможности использования современных образовательных ресурсов. Особое внимание уделяется мастерству учителя в формировании у учащихся навыков распознавания, различения и правильного использования прилагательных в собственных предложениях, а также методам оценки.

Ключевые слова: имя прилагательное, начальный класс, методы обучения, интерактивные игры, современные технологии, лексика, грамматика, оценка.

MОDERN METHODS OF TEACHING ADJECTIVES IN ELEMENTARY GRADES

Annotation. This article provides an in-depth analysis of modern and effective methods for teaching adjectives to elementary school students. It offers a clear explanation of the lexical-grammatical meaning, types, and functions of adjectives in sentences. The article suggests interactive teaching methods, game-based learning, and the potential of using modern educational resources. Special emphasis isplaced on the teacher’s skills in developing students’ abilities to recognize, differentiate, and correctly use adjectives in their own sentences, as well as assessment methods.

Key words: adjective, elementary grade, teaching methods, interactive games, modern technologies, vocabulary, grammar, assessment.

УДК: 37.02

DOI:10.58494/esai.25(10).2025.48

Тойчуев Т.К.,

ф.и.к., доцент, ОшМУ

Калбаева Айсулуу Балтабаевна,

магистрант, ОшМУ

Тойчуев Т.К.,

к.ф.н., доцент, ОшГУ

Калбаева Айсулуу Балтабаевна,

магистрант, ОшГУ

Toychuev T. K.,

Ph.D., Associate Professor,

Osh State University

Kalbaeva Aisulu Baltabaevna,

master’s student ,  Osh State University

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДА АДАБИЙ ОКУУ САБАГЫНДА ЧЫГАРМАЛАРДЫ ОКУТУУНУН ӨЗГӨЧӨ ФОРМАЛАРЫ

Аннотация. Макалада башталгыч класс окуучуларынын адабий окуу сабагында көркөм чыгармаларды кызыктуу жана натыйжалуу өздөштүрүүгө багытталган сабактын стандарттуу эмес, өзгөчө формаларын колдонуунун педагогикалык маанисине арналат. Адабият сабагынын эмоционалдуулугун арттыруу, окуучулардын чыгармачылык ой жүгүртүүсүн, сөз байлыгын өнүктүрүү жана окуу процессине болгон кызыгуусун жогорулатуу максатында колдонула турган сабактын оюнга негизделген, театралдаштырылган, долбоордук, интерактивдүү жана башка өзгөчө формаларынын түрлөрү, аларды уюштуруунун принциптери жана методикалык өзгөчөлүктөрү каралат. Макалада ар бир өзгөчө форманын башталгыч класстар үчүн артыкчылыктары жана аларды адабий чыгармаларды окутууда оптималдуу колдонуу боюнча практикалык сунуштар берилет. Ошондой эле, мугалимдин чыгармачыл ролу жана окуучулардын жетишкендиктерин баалоонун өзгөчөлүктөрү баса белгиленет.

Түйүндүү сөздөр: адабий окуу, башталгыч класс, сабактын формалары, өзгөчө формалар, оюн технологиялары, театралдаштыруу, долбоордук ишмердүүлүк, интерактивдүү окутуу, чыгармачылык, сөз байлыгы, окуу мотивациясы.

НЕТРАДИЦИОННЫЕ ФОРМЫ ОБУЧЕНИЯ ЧТЕНИЮ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ НА УРОКАХ ЛИТЕРАТУРНОГО ЧТЕНИЯ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

Аннотация. Статья посвящена педагогическому значению использования нестандартных, особых форм проведения уроков литературного чтения в начальных классах, направленных на интересное и эффективное усвоение художественных произведений учащимися. С целью повышения эмоциональности урока литературы, развития творческого мышления и словарного запаса учащихся, а также повышения их интереса к процессу обучения, рассматриваются различные виды игровых, театрализованных, проектных, интерактивных и других особых форм урока, принципы их организации и методические особенности. В статье представлены преимущества каждой особой формы для начальных классов и практические рекомендации по их оптимальному использованию при обучении литературным произведениям. Особое внимание уделяется творческой роли учителя и особенностям оценки достижений учащихся.

Ключевые слова: литературное чтение, начальный класс, формы урока, особые формы, игровые технологии, театрализация, проектная деятельность, интерактивное обучение, творчество, словарный запас, учебная мотивация.

NON-TRADITIONAL FORMS OF TEACHING FICTION READING IN ELEMENTARY SCHOOL LITERATURE LESSONS

Annotation. This article focuses on the pedagogical significance of using non-standard, special forms of literary reading lessons in elementary grades, aimed at engaging and effectively mastering fiction by students. To enhance the emotional aspect of literature lessons, develop students’ creative thinking and vocabulary, and increase their interest in the learning process, various types of game-based, dramatized, project-based, interactive, and other special lesson forms are examined, along with the principles of their organization and methodological features. The article highlights the advantages of each special form for elementary grades and provides practical recommendations for their optimal use in teaching literary works. Special emphasis isplaced on the teacher’s creative role and the specific aspects of assessing students’ achievements.

Key words: literary reading, elementary grade, lesson forms, special forms, game technologies, dramatization, project-based learning, interactive teaching, creativity, vocabulary, reading motivation.